12 Dywizjon Artylerii Najcięższej Motorowej
12 Dywizjon Artylerii Najcięższej Motorowej (12 dan) był zmotoryzowanym pododdziałem artylerii najcięższej Wojska Polskiego w okresie II RP.
Nie był częścią pokojowej struktury wojska, a jego mobilizacja odbyła się poprzez 1 pułk artylerii najcięższej.
12 dan w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Dywizjon został zmobilizowany w pierwszym rzucie mobilizacji powszechnej przez 1 pułk artylerii najcięższej 5 września, z przeznaczeniem dla Armii „Prusy”. Osiągnął stan osobowy 20 oficerów oraz 663 podoficerów i szeregowych. W skład dywizjonu wchodziły trzy baterie wyposażone w dwa 220 mm moździerze wz. 1932, łącznie 6 dział, 3 ckm, 33 ciągniki C7P, a także 19 samochodów osobowych, 39 ciężarowych, 37 specjalnych, 8 motocykli i 4 kuchnie polowe.
Działania bojowe
12 dywizjon artylerii najcięższej 6 września przeszedł do dyspozycji Sztabu Naczelnego Wodza. W nocy z 6 na 7 września 1939 roku został skierowany do rejonu Rembertowa. Otrzymał rozkaz marszu do Kurowa, gdzie dotarł 7 września, napotykając 13 dywizjon artylerii najcięższej. Tego samego dnia wyjechał do Wąwolnicy, a w Kurowie był atakowany przez niemieckie lotnictwo, co spowodowało straty w ludziach oraz sprzęcie. 9 września 12 i 13 dan zostały podporządkowane dowódcy Armii „Małopolska”, generałowi dyw. K. Fabrycemu.
10 września dywizjony udały się w kierunku Tomaszowa Lubelskiego, przejeżdżając przez Lublin, osiągając rano 11 września Piaski Luterskie. 12 września oba dywizjony dotarły do rejonu Zamościa. 13 września, na rozkaz dowódcy artylerii Armii „Kraków”, dywizjony wyruszyły w kierunku Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie przybyły 14 września. Zostały zagrożone przez oddziały pancerno-motorowe niemieckiej 2 Dywizji Pancernej, która zaatakowała Zamość. 15 września oba dywizjony opuściły Zamość, kierując się przez Łuck do Dubna, które osiągnęły 16 września. Wobec agresji sowieckiej 17 września 12 dan podjęło marsz w kierunku zachodnim. 19 września w Toporowie koło Radzichowa dołączył do Grupy „Dubno”. 21 września Grupa „Dubno” stoczyła walkę z oddziałem wydzielonym niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej, zdobywając Kamionkę Strumiłową. 12 dywizjon 22 września podjął marsz przez Batiatycze i Kupiczwolę do Mostów Wielkich, gdzie stoczył potyczkę z niemieckimi motocyklistami. Następnie, po krótkim odpoczynku, rozpoczął nocny marsz przez Chlewczany i Sałasze w rejon Worochty, który osiągnął 23 września. Po dziennym odpoczynku, dywizjon podjął kolejny nocny marsz w kierunku Rawy Ruskiej, a rano opanował miejscowość Rzeczki w walce. Z powodu zamknięcia dalszej drogi przez niemiecką 2 Dywizję Pancerną, większość Grupy „Dubno” skapitulowała 25 września. Dowódca 12 dan, major Toczyski, wyprowadził swój dywizjon z okrążenia i ruszył na północ. Kilka kilometrów od Hrubieszowa, 12 dan oraz kolumna zmotoryzowana Ośrodka Zapasowego Saperów typ Specjalny nr 1, 26 września napotkały niespodziewanie kolumnę sowieckich czołgów. Pod osłoną własnej broni maszynowej dywizjon odjechał w kierunku Zamościa, zajętego przez wojska niemieckie. 27 września pod Werbkowicami dowódca dywizjonu rozwiązał jednostkę po wcześniejszym zniszczeniu sprzętu, ciągników i samochodów.
Obsada personalna dywizjonu
dowódca – mjr Aleksander A. Toczyski
oficer łączności – ppor. rez. Mieczysław R. Lebiedziński
dowódca 1 baterii – kpt. Leszek Juszczyk
dowódca 2 baterii – kpt. Mieczysław Strzemień
dowódca 3 baterii – por. Zygmunt Peitler
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Adam Jońca: Moździerz wielkiej mocy i ciągnik C7P. Wielki leksykon uzbrojenia wrzesień 1939. Tom 9. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2013. ISBN 978-83-7769-557-9.
Jędrzej Korbal: Moździerz 220 mm wz.32. Wielki leksykon uzbrojenia wrzesień 1939. Tom 161. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019. ISBN 978-83-8117-935-5.
Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Najcięższej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 6. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Egross-Mikromax” Sp. z o.o., 1991. ISBN 83-00-03221-5.