12 dywizjon artylerii ciężkiej (12 dac)
12 dywizjon artylerii ciężkiej (12 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego. Nie był on częścią pokojowej struktury wojskowej. Sformowano go pod koniec sierpnia 1939 roku we Lwowie, przez 6 pułk artylerii ciężkiej, z zamiarem wsparcia 12 Dywizji Piechoty.
W skład dywizjonu weszły dwie baterie: jedna wyposażona w armaty 105 mm, a druga w haubice 155 mm.
12 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
12 dywizjon artylerii ciężkiej został zorganizowany przez 6 pułk artylerii ciężkiej jako jedyny dywizjon powstały w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „czerwonej”, w dniach od 23 do 26 sierpnia 1939 roku (w okresie od A+30 do A+42).
Działania bojowe
Ze względu na brak transportu kolejowego, 12 dac wyruszył w ślad za macierzystą 12.DP dopiero 3 września. W nocy z 5 na 6 września dywizjon dotarł do Kunowa, położonego na wschód od Skarżyska Kamiennego. W nocy z 6 na 7 września ruszył, aby dołączyć do 12 DP, która zajmowała pozycje obronne w rejonie Skarżyska. 12 dac stał się częścią Zgrupowania płk. dypl. S. Łańcuckiego, które broniło szosy Końskie-Skarżysko Kam. Wieczorem 7 września, unikając kontaktu z niemieckimi oddziałami, dywizjon przeszedł do lasów starachowickich, a 8 września zajął stanowiska ogniowe w rejonie Marcule. W trakcie przemarszu przez Skarżysko dywizjon pobrał dodatkową amunicję z lokalnej fabryki.
Następnie 12 dac kontynuował marsz w kierunku Wisły, przechodząc przez Prędocin i Rzechów. 8 września około godziny 16:00 niemiecki 9 pułk kawalerii zmotoryzowanej z 3 Dywizji Lekkiej próbował okrążyć Iłżę od południa. Skoncentrowany ogień artylerii, w tym 12 dac, zmusił Niemców do odwrotu. Około godziny 18:00 Niemcy ponownie zaatakowali Iłżę, a 12 DP z zapałem atakowała Kotlarkę. Polska 3 Dywizja Piechoty Leg. powstrzymała niemieckie natarcie, a piechota 12 DP, wsparta ogniem artylerii z 12 pułku artylerii lekkiej i 12 dac, zdobyła Kotlarkę, zdobywając znaczne ilości sprzętu, zwłaszcza motorowego.
Nocą z 8 na 9 września 12 dac maszerował z południową kolumną 12 DP przez Kotlarkę i Prędocin w rejon Ciecierowa. Rano 9 września, po dotarciu do dworu Borsuki, okazało się, że droga jest zablokowana przez pozycje obronne oddziałów 3 DLek. 12 dac rozwinął pozycje ogniowe i o godz. 6:30 wsparł ogniowo natarcie północnej kolumny 12.DP na Podkońce i Kolonię Rzechów. Natarcie polskie nie odniosło sukcesu, a po chwili Niemcy wprowadzili 67 batalion czołgów, który rozbił czołowy batalion I/51 pułku piechoty, powodując chaos i panikę w szeregach 12 DP. Obie baterie 12 dac intensywnie ostrzeliwały niemieckie czołgi i piechotę, chroniąc własne oddziały. W trakcie walki z czołgami dywizjon stracił większość dział i uległ częściowemu rozproszeniu. Po południu tego samego dnia, w lasach starachowickich, zebrano część dywizjonu, mając do dyspozycji tylko dwa działa. Na rozkaz dowódcy dywizji, dywizjon został rozwiązany, a działa oraz sprzęt zniszczono. Żołnierze dywizjonu starali się w małych grupach przedostać za Wisłę, co udało się nielicznym. Mjr Szmendziak-Szymański dotarł do Lwowa, gdzie, po usłyszeniu o kapitulacji miasta przed Sowietami, popełnił samobójstwo.
Organizacja i obsada personalna
Dowódca dywizjonu – mjr Wacław Szmendziak-Szymański
Dowódca 1 baterii armat – ppor. rez. Franciszek Sierz
Oficer ogniowy – ppor. Sergiusz Madea
Dowódca 2 baterii haubic – por. Michał Walcuch
Dowódca kolumny amunicyjnej – ppor. rez. inż. Józef Baraniecki
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
Piotr Zarzycki: 6 pułk artylerii ciężkiej „Obrońców Lwowa”. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 54. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-32-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.