12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana im. Bolesława Krzywoustego
12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana, znana również jako 12 DZ lub 12 SDZ, to związek taktyczny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Jednostka ta została utworzona w 1958 roku w wyniku przeformowania 12 Dywizji Piechoty. Na jej czele stanął gen. Wojciech Jaruzelski, a dowództwo podlegało Pomorskiemu Okręgowi Wojskowemu. Do 1990 roku, w czasie wojny, dywizja wchodziła w skład 1 Armii Ogólnowojskowej, zorganizowanej z jednostek operacyjnych tego okręgu.
W lipcu 1961 roku dywizja przeszła na etaty wojenno-pokojowe.
W drugiej połowie 1967 roku dokonano zmiany struktury dywizji, która przeszła na nowe „etaty pokojowo-wojenne”. W tym czasie przekształcono dywizjon artylerii przeciwlotniczej w pułk, a na bazie batalionu transportowego oraz dywizyjnego punktu zaopatrzenia stworzono batalion zaopatrzenia. Kasy polowe oraz stacja pocztowa zostały włączone do dowództwa dywizji. W pułku zmechanizowanym znajdowały się trzy bataliony piechoty zmotoryzowanej, batalion czołgów, artyleria pułkowa (w tym bateria haubic 122 mm oraz bateria przeciwpancerna), a także kompanie: rozpoznawcza, saperów, łączności, medyczna, remontowa i transportowa oraz plutony: chemiczny, przeciwlotniczy, remontu uzbrojenia i regulacji ruchu. Pułk liczył 1636 żołnierzy, a jego uzbrojenie obejmowało 31 czołgów średnich, 79 transporterów opancerzonych SKOT, 11 opancerzonych samochodów rozpoznawczych BRDM-1, 3 samobieżne wyrzutnie ppk „Trzmiel”, 6 haubic 122 mm, 9 armat przeciwpancernych 85 mm, 9 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 85 mm oraz 6 dział bezodrzutowych 82 mm.
W dniu 9 maja 1975 roku Rada Państwa nadała dywizji im. Armii Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy, a sztandar udekorował minister obrony narodowej, gen. armii Wojciech Jaruzelski.
W latach osiemdziesiątych XX wieku sztab jednostki posługiwał się kryptonimem „Meteor”.
15 kwietnia 1994 roku Minister Obrony Narodowej Piotr Kołodziejczyk postanowił, że 12 Dywizja Zmechanizowana przyjmie nazwę wyróżniającą „Szczecińska” oraz imię Bolesława Krzywoustego.
Na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego nr 086/Org. z 19 grudnia 1994 roku rozpoczął się proces transformacji dywizji na strukturę brygadową.
W 1999 roku dywizja weszła w operacyjne podporządkowanie Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód. Po redukcji jej stanu liczebnego w 2001 roku z 12 tys. do 7 tys. żołnierzy, została przeznaczona do działań w operacjach reagowania kryzysowego. W latach 2001–2004 dywizja wchodziła w skład 1 Korpusu Zmechanizowanego.
W latach 2003/2004, 2006 oraz 2008 dywizja była jednostką ramową Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Iraku, a w latach 2007/2009 i 2012 uczestniczyła w PKW Afganistan.
Na mocy reformy struktur dowodzenia, od 1 stycznia 2014 roku dywizja podlega Dowództwu Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych.
Decyzją nr 231/MON Ministra Obrony Narodowej z 23 czerwca 2015 roku wprowadzono dla dywizji odznakę pamiątkową.
Dywizja w wydarzeniach grudniowych 1970 roku
W godzinach porannych 15 grudnia 1970 roku, dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla oddziałów dywizji stan podwyższonej gotowości bojowej. Na prośbę I sekretarza KW PZPR w Szczecinie, Antoniego Walaszka, polecił dowódcy 12 DZ płk. Mieczysławowi Urbańskiemu opracowanie planu ochrony kluczowych obiektów i instytucji państwowych w Szczecinie. W ramach tego planu dowódca 12 DZ objął dowództwo nad wszystkimi jednostkami garnizonu Szczecin.
17 grudnia, po strajkach i wiecach w Stoczni im. Adolfa Warskiego oraz Stoczni Remontowej Gryfia, część robotników wyszła na ulice. W tej sytuacji dowódca 12 DZ, po konsultacjach z zastępcą dowódcy POW do spraw liniowych gen. bryg. Piotrem Przyłuckim oraz zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP gen. dyw. Eugeniuszem Molczykiem, zlecił dowódcy 5 pz płk. Henrykowi Ziemiańskiemu zorganizowanie ochrony budynku KW PZPR. Zgodnie z instrukcją, wydzielone siły 5 pz zostały zgrupowane na podwórzu obiektu, aby, dopóki to możliwe, utrzymać w tajemnicy wprowadzenie do akcji wojsk operacyjnych. Do działań wojskowych przystąpiono około godziny 13.00, gdy około 5-tysięczny tłum zaatakował gmach KW PZPR, obrzucając go kamieniami i butelkami z benzyną.
Żołnierze uniemożliwili demonstrantom dostanie się do budynku. Osoby przebywające w płonącym gmachu miały odcięty odwrót. Sekretarz KW Łochowicz uratował się, skacząc z III piętra na dach sali konferencyjnej, gdzie został przeniesiony przez żołnierzy i wozem dowódcy 5 pz przewieziony do 109 Wojskowego Szpitala Garnizonowego. Żołnierzom udało się ewakuować wszystkie osoby z płonącego obiektu.
W celu wsparcia żołnierzy 5 pz, do rejonu KW PZPR skierowano pododdziały 16 batalionu rozpoznawczego i 12 pułku pontonowego. Około 14:30, tłum skierował się na gmach Komendy Wojewódzkiej MO. Dowódca 12 DZ wysłał do obrony KW MO siły 5 pz, 41 pz, 16 brozp, 12 bpont, batalionu szkolnego WOP, batalionu 12 ppont oraz batalionu czołgów 5 pz. Grupy transporterów opancerzonych próbowały dotrzeć do budynku KW MO, jednak bezskutecznie. Dopiero wprowadzenie do akcji 2 batalionu 41 pz oraz 16 brozp umożliwiło część sił przedarcie się pod gmach KW MO i ewakuację sekretariatu oraz 24 pracowników KW PZPR, a także komendanta KW MO i jego zastępcy do spraw bezpieczeństwa.
Około 14:30, część demonstrantów zaatakowała budynek Prezydium MRN i podpaliła Archiwum Wydziału Oświaty MRN. Dzięki zdecydowanej postawie kompanii szkolnej 5 pz, demonstranci zostali rozproszeni, a pożar ugaszono do godzin wieczornych, zabezpieczając gmach PMRN przed dewastacją. Mimo podpalenia wozów bojowych i realnego zagrożenia dla załóg, żołnierze użyli amunicji bojowej jedynie do ostrzeżenia w powietrze. Po rozproszeniu demonstrantów, pododdziały wojska przystąpiły do blokowania ulic i placów w rejonie KW PZPR, KW MO oraz PMRN.
Około 16:30, około 2500 osób zaatakowało więzienie i Prokuraturę Wojewódzką, które były chronione przez pododdziały 124 paplot oraz 36 pułk inżynieryjno-budowlany. Podpalono bramy więzienia oraz wejście do Prokuratury Wojewódzkiej. Atakujący ignorowali strzały ostrzegawcze. W tym czasie strażnicy więzienia rozpoczęli strzelanie z wież obserwacyjnych w stronę atakujących. W wyniku tego, kilka osób cywilnych zostało zabitych, a kilka innych rannych. Wzmocnienia dla pododdziałów broniących więzienia skierowano z 25 pcz. Żołnierze 36 pib przejęli stację CPN przy ul. Kopernika, gdzie demonstranci zaopatrywali się w benzynę do tworzenia środków zapalających w walce z siłami porządkowymi. W godzinach wieczornych 17 grudnia do Szczecina dotarł 9 pz.
W późnych godzinach wieczornych sytuacja w mieście została opanowana. W wyniku strzałów z broni strzeleckiej i pokładowej, zginęło 11 osób, a jedna zmarła pod kołami SKOT-a. Działania przeniosły się do Stoczni im. Warskiego oraz Stoczni Remontowej. Pododdziały wojska zostały przetransportowane do obu stoczni do godziny 4:00 18 grudnia, aby blokować stocznie oraz przylegające do nich zakłady położone na wschodnim brzegu Odry.
18 grudnia przez cały dzień w rejonie placu Żołnierza, KW PZPR i Poczty Głównej gromadziły się tłumy. Każdorazowo były rozpraszane przez pododdziały 41 pz oraz 16 brozp. Pozostający w odwodzie 17 bsap wielokrotnie używany był do zapobiegania grabieży i dewastacji placówek handlowych oraz obiektów państwowych.
Około 8:00, wzmocnione czołgami pododdziały 12 pułku pontonowego oraz 16 batalionu pontonowego, blokujące podejścia do bramy Stoczni im. Warskiego, zostały zaatakowane przez tłum wychodzący ze stoczni oraz nadciągający z miasta. Demonstranci podpalili czołg, kilka transporterów opancerzonych i obrzucili żołnierzy kamieniami. Żołnierze użyli gazu łzawiącego oraz oddali salwę ostrzegawczą z broni strzeleckiej.
Dzięki prowadzonym przez oficerów 12 DZ rozmowom, nie doszło do wyjścia na ulice miasta załóg MPK oraz Szczecińskiej Fabryki Mechanizmów Samochodowych Polmo, które były blokowane przez siły 2 pa oraz 12 batalionu remontowego. Niestety, propozycja udziału oficerów 12 DZ w bezpośrednich spotkaniach z załogami stoczni oraz innych zakładów nie została zaakceptowana przez władze partyjne województwa.
W mieście 21 grudnia panował spokój. Wojsko blokowało od strony lądu Stocznię im. Warskiego, a ulice były chronione przez patrole wojskowe. Sytuacja zmieniła się drastycznie o godzinie 14:00, po przyjeździe do miasta członków BP KC PZPR: Piotra Jaroszewicza, sekretarza KC Jana Szydlaka, wicepremiera Franciszka Kaima oraz ministra żeglugi Jerzego Szopy. Zgodnie z koncepcją opracowaną przez Jaroszewicza i Szydlaka, przy współudziale gen. Tuczapskiego, nakazano całkowite zablokowanie Stoczni im. Warskiego. W nocy z 21 na 22 grudnia 1970 roku ściągnięto ze Świnoujścia okręt desantowy, trałowiec, sześć kutrów trałowych oraz dwa ścigacze WOP, które zablokowały wszystkie wyjścia z stoczni na kanały portowe. W trakcie tych działań oświetlano stocznię reflektorami wojskowymi, zrzucano ulotki z helikopterów oraz przez wojskowe rozgłośnie elektroakustyczne nadawano materiały propagandowe. Działania te przyczyniły się do zakończenia strajku 22 grudnia 1970 roku. Do rano 23 grudnia 1970 roku jednostki wojskowe wróciły do koszar, pozostawiając patrole na ulicach. Część 124 paplot wciąż ochraniała areszt śledczy, prokuraturę wojewódzką, KM MO oraz stację CPN przy ul. Gdańskiej.
Do działań na terenie Szczecina 12 DZ wydzieliła 4591 ludzi, w tym 416 oficerów, 27 chorążych, 291 podoficerów zawodowych oraz 3857 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Inne jednostki garnizonu, podporządkowane na czas akcji dowódcy 12 DZ, wydzieliły 3711 ludzi, w tym 378 oficerów, 12 chorążych, 131 podoficerów zawodowych oraz 3190 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Łącznie zaangażowano 8302 osoby, w tym 794 oficerów, 39 chorążych, 422 podoficerów zawodowych oraz 7047 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.
Oddziały 12 DZ użyły 582 pojazdy, w tym 141 czołgów, 207 transporterów opancerzonych oraz 234 samochody. Inne jednostki garnizonu wykorzystały 175 pojazdów, w tym 10 transporterów opancerzonych oraz 165 samochodów, a także 4 okręty wojenne. Łącznie do akcji zaangażowano 141 czołgów, 217 transporterów opancerzonych, 399 samochodów oraz 4 okręty.
Tradycje
Na podstawie Decyzji Ministra Obrony Narodowej nr 88 z 16 marca 2009 roku, dywizja przejęła tradycje:
- 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii gen. Józefa Hallera (1919)
- 12 Dywizji Piechoty (1919–1939)
- 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej (1944)
- 12 Dywizji Piechoty (1945–1958)
- 12 Dywizji Zmechanizowanej (1958–1994)
Struktura organizacyjna (2010)
Uzbrojenie
- czołgi PT-91 Twardy
- kołowe transportery opancerzone KTO Rosomak, bojowe wozy piechoty BWP-1
- opancerzone samochody rozpoznawcze BRDM-2
- przeciwlotnicze zestawy rakietowe KUB, KUB-M
- przeciwlotnicze zestawy rakietowe OSA-AK
- wyrzutnie rakietowe WR-40 Langusta, BM-21 Grad
- artyleria samobieżna AHS Krab, Dana, Goździk
Jednostki dywizji, które rozformowano
- 5 Kołobrzeski Pułk Zmechanizowany im. Otokara Jaroša – do 1995
- 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany – do 1995
- 41 Pułk Zmechanizowany im. Lachowicza – do 1995
- 25 Drezdeński Pułk Czołgów Średnich – do 31 grudnia 1990
- 29 Szczecińska Brygada Zmechanizowana im. Króla Stefana Batorego – do 1 stycznia 1998
- 6 Brygada Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Konstantego Plisowskiego (rozformowana do 30 czerwca 2007)
- 36 Brygada Zmechanizowana (rozformowana do 31 grudnia 2008)
- 124 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej – przeformowany w 3 Pułk Przeciwlotniczy
- 12 Batalion Remontowy – przeformowany w 7 Rejonowe Warsztaty Techniczne
- 22 Dywizjon Rakiet Taktycznych
- 12 Batalion Medyczny
- 12 Kompania Chemiczna (rozformowana do 31 grudnia 2010)
Żołnierze dywizji
Zobacz też
- Garnizon Szczecin
- Hieronim Kupczyk
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Grzegorz Ciechanowski: Tradycje wojskowe związków taktycznych Wojsk Lądowych na Pomorzu Zachodnim. W: Pomorze militarne. Stulecie odrodzenia Polski a region. T. IX. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, 2018. ISBN 978-83-89341-98-3.
- Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157.
- Dariusz Faszcza: Z dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10131-0.
- Dariusz Faszcza: 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana. 70 lat służby na Pomorzu Zachodnim (1945-2015). Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2015. ISBN 978-83-63755-75-1.
- Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
- Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska Polskiego 1945–1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
- Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
- Edward Jan Nalepa: Wojsko polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.
- Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.
- Michał Paziewski: Grudzień 1970 w Szczecinie. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Szczecinie, 2013. ISBN 978-83-61336-97-6.
- Michał Paziewski. Szczecin ’70. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 12/121, 2010. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
- Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.