12 Dywizja Piechoty (12 DP) była jednostką taktyczną piechoty ludowego Wojska Polskiego. Jej formowanie miało miejsce w 1945 roku jako część 2 Armii Wojska Polskiego, a głównym celem dywizji była ochrona granic w okolicach Szczecina. W skład dywizji wchodził kombinowany pułk piechoty, który w 1947 roku uczestniczył w Akcji „Wisła”.
W grudniu 1958 roku 12 Dywizja Piechoty została przekształcona w dywizję zmechanizowaną.
Formowanie i szkolenie
Na Lubelszczyźnie
Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy WP Nr 41 (023/Org.) z dnia 6 października 1944 roku, w Zamościu i okolicach rozpoczęto formowanie 12 DP dla 3 Armii WP.
Planowana struktura organizacyjna przewidywała 11 390 żołnierzy. 15 listopada 1944 roku zdecydowano o zaprzestaniu tworzenia 3 A WP, w wyniku czego oddziały dywizji, będące na wczesnym etapie organizacji, zostały rozformowane, a żołnierze przekazani do jednostek 2 A WP, a sprzęt i uzbrojenie powrócono do magazynów 1 Frontu Białoruskiego.
W Wielkopolsce
Na mocy rozkazu Nr 058/Org. Naczelnego Dowódcy WP z dnia 15 marca 1945 roku, nakazano ponowne sformowanie 12 DP do 30 kwietnia 1945 roku. Proces ten rozpoczął się 24 marca. Do Poznania przybyła pierwsza grupa kierowców i oficerów z rezerwowego batalionu oficerskiego z Bielan koło Warszawy. Początkowo zajmowali kwatery w barakach przy ul. Grunwaldzkiej, a następnie przy ul. Chocimskiej. Pierwszych podoficerów i żołnierzy dostarczono 2 kwietnia z 6 batalionu zapasowego. Większość dowódców pułków i batalionów stanowili oficerowie radzieccy, a pozostali byli rekrutowani z rezerwowego batalionu oficerskiego oraz polskich szkół oficerskich. Pobór dla dywizji realizowały RKU w miastach takich jak: Gniezno, Włocławek, Poznań, Brodnica, Toruń, Kościan, Szamotuły i Bydgoszcz.
W maju 1945 roku dywizja liczyła 9536 żołnierzy, w tym 698 oficerów, 2544 podoficerów i 6294 szeregowych. Większość zmobilizowanych żołnierzy pochodziła z regionów Poznańskiego i Bydgoskiego, a około 20% z Wileńszczyzny. Do 21 maja w pełni skompletowano także uzbrojenie i wyposażenie.
W dniach 1, 3 i 9 maja dywizja przeprowadziła defiladę przed mieszkańcami Poznania.
Szkolenie wojsk rozpoczęło się 27 kwietnia, a w zakresie wyszkolenia bojowego kładziono nacisk na umiejętności prowadzenia natarcia, determinacji i wytrwałości w obronie, a także na zwalczanie czołgów i lotnictwa. W obszarze pracy politycznej przekazywano zasady żelaznej dyscypliny oraz wytrwałości w wykonywaniu zadań bojowych, a także kształtowano nienawiść do wroga. Szkolenie bojowe pododdziałów prowadzone było w systemie 10-godzinnym, a informacje polityczne realizowano dwa razy w tygodniu wieczorami. W maju omawiano tematy związane z wyszkoleniem pojedynczego strzelca, działania drużyny w natarciu i obronie, zadania kompanii w ubezpieczeniu oraz zasady służby wartowniczej.
Struktura dywizji
Ogólny stan etatowy przewidywał: 9624 ludzi, 184 samochody, 1602 konie i 252 działa.
Dywizja na Pomorzu Zachodnim
Dywizja, od 19 maja podporządkowana 2 A WP, otrzymała zadanie przemieszczenia się do rejonu Goleniowa oraz obsadzenia pasa granicznego od ujścia Odry po Gryfino. Dzień rozpoczęcia marszu ustalono na 22 maja, a 1 czerwca dywizja miała zamknąć linię Odry, aby uniemożliwić przechodzenie ludności niemieckiej do Polski. Na linii Odry oddziały dywizji miały ustanowić punkty kontrolne i zorganizować służbę patrolową wzdłuż rzeki.
21 maja jako pierwszy z Gniezna wyruszył 39 pp. Pozostałe oddziały oraz sztab dywizji wyruszyły następnego dnia z Poznania, a sprzęt artyleryjski i część taborów zostały wysłane transportem kolejowym.
Kolejny rozkaz rozszerzył odpowiedzialność dywizji do Schwedt i wskazał Stargard jako miejsce postoju sztabu.
1 czerwca oddziały osiągnęły okolice Stargardu, a 4 czerwca do Kamienia Pomorskiego przybył 39 pp. Na południu rozwijał się 41 pp, a dalej 43 pp. Organizowano punkty kontrolne i zorganizowano obronę granicy na zasadzie obrony pułku na szerokim froncie. Każda czata wystawiała 2 placówki wzmocnione drużyną, które z kolei miały 1-2 posterunki z 2-3 żołnierzami. Każda czata organizowała również podsłuch i wystawiała patrole, a obserwację prowadzono z wież obserwacyjnych, kontrolując wszystkie główne drogi.
Na przełomie czerwca i lipca dywizja uczestniczyła w akcji wysiedlenia ludności niemieckiej z pasa przygranicznego, co zaowocowało wysiedleniem 192 786 Niemców w ciągu kilkunastu dni. W miejscowości Lindenburg utworzono punkt przejścia dla powracających Polaków, byłych robotników przymusowych oraz jeńców wracających do kraju.
Zamknięcie granicy państwowej uniemożliwiło powrót ludności niemieckiej na Pomorze Zachodnie, co przyczyniło się do stabilizacji sytuacji w rejonie przygranicznym. We wrześniu dywizja przejęła od 5 DP odcinek Szwedt, Kostrzyn. W październiku obsadzono nową linię graniczną na zachód od Szczecina, co zostało zrealizowane przez dwa bataliony 41 pp oraz szwadron kawalerii z 2 pułku kawalerii.
W listopadzie oddziały dywizji zakończyły służbę graniczną, a odcinki graniczne przekazano nowo tworzonym oddziałom Wojsk Ochrony Pogranicza. Zgodnie z rozkazem dowódcy OW II, 900 żołnierzy dywizji zostało przekazanych do tworzonego 3 Oddziału Ochrony Pogranicza.
Akcja osiedleńcza
Akcja osadnictwa wojskowego na Pomorzu Zachodnim rozpoczęła się w kwietniu 1945 roku, kiedy dywizja otrzymała rozkaz utworzenia Obwodu Osadnictwa Wojskowego nr 1, obejmującego powiaty: Gryfino, Kamień Pomorski, Wolin oraz częściowo Nowogard. W lipcu zorganizowano Centralny Punkt Rozdzielczy w Stargardzie, który miał za zadanie kierowanie osadników wojskowych do określonych powiatów oraz powiatowych punktów rozdzielczych w Goleniowie i Gryfino. Grupy operacyjne 39 pp i 41 pp odpowiadały za realizację tych zadań. We wrześniu utworzono Obwodową Komisję Osadnictwa Wojskowego, która udzielała długofalowej pomocy osadnikom wojskowym w zakresie naprawy maszyn, domostw oraz dostarczania z wojskowych zapasów zboża, koni i bydła. Ponadto podejmowano interwencje na rzecz interesów osadników wojskowych w administracji państwowej. Do października przez punkty rozdzielcze przeszło 9451 zdemobilizowanych żołnierzy.
Żołnierze dywizji zabezpieczali również proces repatriacyjny, a przez punkt repatriacyjny w Szczecinie przeszło we wrześniu 2745 repatriantów, w październiku 20 237, a w listopadzie 78 816. Łącznie w 1945 roku punkt ten obsłużył 119116 rodaków pragnących osiedlić się na Pomorzu Zachodnim. Każdy transport repatriantów był witany przez orkiestrę wojskową.
Akcja żniwna
14 lipca 1945 roku dowódca dywizji wydał rozkaz dotyczący przeprowadzenia sianokosów i zbioru zboża. Utworzono specjalne brygady robocze, a w każdej jednostce zorganizowano grupy remontowe do naprawy maszyn i sprzętu rolniczego. Na czas żniw wstrzymano szkolenie bojowe pododdziałów. Do 29 września oddziały dywizji zebrano zboże i siano z 20 615 ha. Najlepsi żniwiarze zostali nagrodzeni urlopami i pochwałami oraz zaproponowani do odznaczeń państwowych. 30 września w Stargardzie zorganizowano dożynki.
Po zakończeniu żniw przystąpiono do prac jesiennych, a do 10 października zaorano 3162 ha, zasiano zbożem ozimym 2523 ha i wymłócono 3480 ton zboża.
W 1946 roku akcję powtórzono. Do 7 czerwca 1946 roku zaorano 6575 ha i obsiano 2677 ha pól. W pracach polowych uczestniczyło 222 żołnierzy, 287 koni i 5 traktorów. W żniwach zebrano zboże z 3576 ha. Po ich zakończeniu przystąpiono do orki i siewu, a do 15 września zaorano 1715 ha i obsiano 913 ha.
W 1947 roku zmienił się zakres pomocy dla rolnictwa, koncentrując się głównie na fachowej obsłudze traktorów i maszyn, wypożyczaniu koni oraz sprzętu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach żołnierze brali bezpośredni udział w pracach polowych. Jesienią żołnierze dywizji uczestniczyli w akcji „walki z ugorami i nieużytkami”, zaorując 8000 ha. Po raz pierwszy pomoc skierowano do państwowych majątków rolnych.
Rok 1947 był ostatnim, w którym żołnierze dywizji bezpośrednio uczestniczyli w akcjach orno-siewnych. Od tej pory pomoc na rzecz gospodarki rolnej miała charakter doraźny i związana była z klęskami lub zagrożeniem mienia.
Nie obyło się jednak bez wypadków śmiertelnych. W 1945 roku w Klęskowie mina pułapka ukryta w przydrożnym rowie zabiła 5 żołnierzy 43 pp. 25 maja 1946 roku samochód z 34 pal najechał na minę, w wyniku czego śmierć poniósł kan. Adam Krupski, a trzech innych żołnierzy zostało rannych.
Skład i rozmieszczenie 1948
Dowództwo 12 Dywizji Piechoty – Szczecin, ul. Zaleskiego
- 39 pułk piechoty – Trzebiatów
- 41 pułk piechoty – Szczecin
- 43 pułk piechoty – Stargard
- 34 pułk artylerii lekkiej – Kołobrzeg
- 15 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Kołobrzeg
- 17 batalion saperów – Szczecin
- 33 kompania łączności – Szczecin
W 1951 roku dywizja została przeniesiona na etaty dywizji piechoty typu A, a wiosną 1957 roku przeszła reorganizację, otrzymując etaty dywizji piechoty tego samego typu.
Dowódcy
- płk dypl. Józef Grażewicz 10.1944 – 11.1944 – pierwsze formowanie
- gen. bryg. Wiktor Lemantowicz (ACz) – 1945
- płk Józef Sielecki – 1947
- płk Aleksander Wygnański – 1948
- płk Józef Batkiewicz – 1949
- płk Stanisław Jackowski – 1950
- płk Aleksander Majtek – 1953
- gen. bryg. Wojciech Jaruzelski – 1957
- gen. bryg. Aleksander Jankowski – 1960
Jednostki wojskowe 12 Dywizji Piechoty
- JW 2476 – Dowództwo 12 Dywizji Piechoty (1945-1958)
- JW 3579 – 43 pułk piechoty (1945-1952)
- JW 3579 – 9 Zaodrzański pułk piechoty (1957-1958)
- JW 3572 – 39 pułk piechoty (1945-1949)
- JW 2485 – 41 pułk piechoty (1945-1958)
- JW 1228 – 5 Kołobrzeski pułk piechoty (1949-1958)
- JW 1785 – 70 pułk piechoty (1951-1957)
- JW 1258 – 2 pułk artylerii lekkiej (1949-1955)
- JW 1258 – 2 pułk artylerii (1955-1958)
- JW 5772 – 138 pułk artylerii lekkiej (1953-1955)
- JW 2551 – 15 dywizjon artylerii przeciwpancernej (1945-1949)
- JW 2431 – 2 dywizjon artylerii przeciwpancernej (1949-1958)
- JW 1640 – 22 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (1951-1955)
- JW 1640 – 124 pułk artylerii przeciwlotniczej (1955-1957)
- JW 1640 – 22 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (1957-1958)
- JW 2548 – 17 batalion saperów (1945-1958)
- JW 2476 – 33 kompania łączności (1946-1949)
- JW 1017 – 33 batalion łączności (1949-1958)
- JW 1025 – 16 batalion rozpoznawczy (1955-1958)
- JW 3132 – 46 batalion samochodowo-transportowy (1955-1958)
- JW 1137 – 12 dywizyjny punkt zaopatrzenia (1956-1958)
- JW 1183 – 45 batalion medyczno-sanitarny (1955-1956)
- JW 1186 – 53 ruchomy warsztat naprawy sprzętu artyleryjskiego (1955-1957)
- JW 1186 – 53 dywizyjny warsztat uzbrojenia (1957-1958)
- JW 1760 – (39) ruchomy warsztat naprawy samochodów nr 39 (1951-1958)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dariusz Faszcza: Z dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10131-0.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Józef Roman: Moja służba w 12 Dywizji Piechoty (1945–1949). W: Andrzej Aksamitowski, Dariusz Faszcza: Pomorze militarne. Wokół zagadnień polityki i obronności na Pomorzu Zachodnim w polskim 70-leciu. Szczecin: Instytut Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczecińskiego, 2017. ISBN 978-83-64629-60-0.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.