12 Batalion Pancerny
12 Batalion Pancerny (12 bpanc) był jednostką broni pancernych Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Batalion pełnił funkcje wojskowe w czasie pokoju oraz zajmował się mobilizacją oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Dodatkowo zajmował się organizacją i szkoleniem swoich żołnierzy. Stacjonował w Łucku, a w 1939 roku, po przeprowadzeniu mobilizacji jednostek zgodnie z planem, został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
12 Batalion Pancerny został utworzony w garnizonie Łuck na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z dnia 20 kwietnia 1937 roku. 2 września 1937 roku major Jerzy Łucki wydał pierwszy rozkaz dzienny batalionu. Uroczyste przyjęcie 169 poborowych do jednostki miało miejsce 6 listopada 1937 roku.
Była to jednostka wojskowa „czasu P”, która realizowała zadania szkoleniowe, organizacyjne oraz mobilizacyjne w kontekście oddziałów i pododdziałów broni pancernej „czasu W”.
W dniu 20 lipca 1939 roku batalion otrzymał 49 francuskich czołgów lekkich wsparcia piechoty Renault R-35. W jego wyposażeniu znajdowały się również czołgi TKS oraz wozy pancerne wz.34. Batalion klasyfikowany był jako typ IV.
W 1939 roku batalion stacjonował w Łucku.
Mobilizacja
W 1939 roku batalion został sformowany w ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej, a według niektórych autorów w „czerwonej”, w terminie A+36:
- 21 dywizjon pancerny, przydzielony do Wołyńskiej Brygady Kawalerii,
- 21 batalion czołgów lekkich,
- samodzielna kompania czołgów R-35.
W garnizonie w Łucku pozostały niewielkie nadwyżki mobilizacyjne, które utworzyły „oddział ochronno-techniczny” pod dowództwem kpt. Mariana Jaworskiego. 9 września do koszar w Łucku przybył Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych nr 1, a nadwyżki 12 batalionu zostały włączone do jego struktury. 14 września, po rozpoczęciu ewakuacji w kierunku „Przedmościa Rumuńskiego”, 17 września, po agresji sowieckiej, jednostka podjęła marsz w stronę granicy rumuńskiej do Kutu. W trakcie marszu nadwyżki podzieliły losy OZBPanc. nr 1, a wiadomo, że kpt. Marian Jaworski został zamordowany w Katyniu.
Żołnierze batalionu
Obsada personalna batalionu w 1937 roku:
- dowódca batalionu – mjr br. panc. Jerzy Łucki (1937 – 1939 → dowódca baonu czołgów lekkich nr 21),
- zastępca dowódcy batalionu – mjr br. panc. Wiktor Jan Szypiński,
- kwatermistrz – kpt. Edmund Zygmunt Karpów,
- adiutant – por. Wojciech Sulimirski,
- dowódca plutonu łączności – por. Feliks Budzimir Cwalina (1937 – 1939 → adiutant 21 dpanc),
- dowódca kompanii pancernej – por. Jan Okolski,
- dowódca kompanii czołgów rozpoznawczych – p.o. por. Marian Kochanowski,
- dowódca szwadronu pancernego – por. Zygmunt Wasilewski.
Organizacja i obsada personalna w 1939 roku:
Obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku:
Żołnierze 12 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Symbole batalionu
Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 marca 1938 roku batalion otrzymał sztandar. Podobnie jak inne sztandary broni pancernych, miał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego znajdował się Znak Pancerny, który umieszczono również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono:
- w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Kazimierskiej,
- w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała,
- w prawym dolnym rogu — godło Łucka,
- w lewym dolnym rogu — odznakę honorową 10 batalionu pancernego.
Na wstędze sztandaru widniał napis: „Zwycięstwo liczby nie zna – męstwa potrzebuje„.
Uroczyste wręczenie sztandaru miało miejsce 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza.
17 września 1939 roku o godz. 23:00 w wsi Serafińce plutonowy Stanisław Szymkowiak na rozkaz majora w stanie spoczynku inżyniera Kazimierza Groniowskiego i w jego obecności spalił sztandary 3 i 12 batalionu pancernego.
Odznaka pamiątkowa
4 marca 1938 roku minister spraw wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 12 baonu pancernego. Odznaka o wymiarach 40×40 mm ma formę krzyża, którego ramiona tworzą cztery proporczyki trójkątne w czarno-pomarańczowych barwach broni pancernych. Na środku znajduje się srebrny hełm rycerski zwrócony w lewą stronę. Brak informacji o autorze projektu odznaki. Odznaki były wykonywane jedynie w wersji emaliowanej, a znane są również odmiany z odwrotnym ułożeniem kolorów na krzyżu. Wykonawcą odznak był zakład grawerski Władysława Miecznika, mieszczący się przy ulicy Świętokrzyskiej 20 w Warszawie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1932. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1932. [dostęp 2016-06-11].
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński: 12 Batalion Pancerny. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 49. ISBN 83-85621-60-1.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.