12 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, w miejsce batalionów wartowniczych oraz etapowych, powstały bataliony celne. 12 batalion celny został utworzony w granicach DOG Lwów, bazując na 3/VI batalionie wartowniczym. Jego etat wynosił 14 oficerów oraz 600 szeregowych. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a w kwestiach politycznych Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Choć batalion był rzeczywistym oddziałem wojskowym, nie wchodził w skład pokojowego etatu armii, co uniemożliwiało uzupełnianie go drogą standardowego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych, zarówno w trakcie formowania, jak i uzupełniania batalionu, często przydzielało żołnierzy, którzy mieli być zwolnieni, oficerów rezerwy oraz żołnierzy i oficerów uznawanych przez dowództwa okręgów generalnych za niezdolnych do dalszej służby wojskowej. Po jego sformowaniu, dowództwo batalionu stacjonowało w Stryju, a sztaby kompanii ulokowane były w Oporcu, Siankach, Ludwikówce oraz Świętosławiu. W sierpniu 1921 roku 4 kompania zmieniła 1 kompanię, a 1 kompania we wrześniu zajęła miejsce 3 kompanii, która przeniosła się do Sianek, a sztab 2 kompanii ulokował się w Ticholce.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zdecydowało o powołaniu brygad celnych. 12 batalion celny znalazł się w strukturach 4 Brygady Celnej. Na początku 1922 roku rozwiązano stacjonujący w Chojnicach 20 batalion celny. 3 kompania celna z tego batalionu miała początkowo zostać przydzielona do 9 batalionu celnego w Oświęcimiu, jednak ostatecznie rozkaz został zmieniony i kompania trafiła do 12 batalionu celnego. W lutym 1922 roku 4 kompania była „w drodze” do Lubkowa, a 1 kompania celna była zmieniana przez 19 batalion celny. 1 kwietnia 1 kompania odbywała przeszkolenie graniczne w Drohobyczu, a 4 kompania celna została przeniesiona do Maniowa.
W czerwcu 1922 roku dowództwo batalionu oraz 3 kompania przeniosły się do Drohobycza. 12 batalion celny zakończył służbę graniczną 30 lipca 1922 roku o godzinie 12:00. W sierpniu batalion został przydzielony do wzmocnienia granicy wschodniej i przetransportowany z Drohobycza do Stołpców, do dyspozycji Wojewody Nowogródzkiego. Zajmował odcinek 4 kompanii celnej 32 batalionu celnego oraz 3 kompanii 2 batalionu celnego, obejmujący część powiatu stołpeckiego od placówki „Zagajna” do Tryszkowszczyzny. Dowództwo zostało ulokowane w Rubieżewiczach. Ostatni meldunek o dyslokacji batalionu z października 1922 roku wskazywał, że sztab batalionu znajdował się w Rubieżewiczach, a 3 kompania celna była w rezerwie.
Na podstawie uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych wydał rozkaz z 9 listopada 1922 roku, zmieniając nazwę „Batalionów Celnych” na „Straż Graniczną”. Wprowadzono również nową organizację wewnętrzną formacji. 12 batalion celny został przemianowany na 12 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy był podzielony na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były rozmieszczone wzdłuż linii granicznej w taki sposób, aby mogły się widzieć wzajemnie w ciągu dnia. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej, gdzie te pierwsze zajmowały się stałym wystawianiem posterunków i patroli wzdłuż granicy, natomiast policja organizowała je w strefie wewnętrznej, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy, batalion podlegał staroście.
Sąsiednie bataliony
6 batalion celny w Sanoku ⇔ 10 batalion celny w Kołomyi – VI 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Teresa T. Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji Inspektoratu Wojskowego Granicy Wschodniej Województwa Poleskiego, 1921–1922 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.