12 Armia (RFSRR)

12 Armia

12 Armia (12А, ros. 12-я армия, 12-ja armija) była związek operacyjnym Armii Czerwonej w okresie wojny domowej w Rosji oraz wojny polsko-bolszewickiej.

I formowanie

Armia została utworzona na mocy rozkazu Rewolucyjnej Rady Wojskowej Frontu Południowego z dnia 3 października 1918, w oparciu o dyrektywę z 11 września 1918. Jej formowanie miało miejsce w rejonie Astrachania i wschodniej części Północnego Kaukazu. 12 Armia wchodziła w skład Frontu Południowego, a od 3 listopada 1918 – w skład Kaspijsko-Kaukaskej części tego frontu. Od 8 grudnia 1918 była częścią Frontu Kaspijsko-Kaukaskiego, a 13 marca 1919 została rozformowana.

Skład

W skład 12 Armii wchodziły:

  • Astrachańska Dywizja Strzelecka (przemianowana na 33 Dywizję Strzelecką) – od 3 X 1918,
  • Oddziały z 11 Armii przeniesione z Północnego Kaukazu – od 13 II 1919.

Działania bojowe

12 Armia osłaniała od południowego zachodu Astrachański Rejon Umocniony. Prowadziła walki przeciwko wojskom Łazara Biczerachowa. 1 grudnia 1918 rozpoczęła natarcie w celu zdobycia linii kolejowej Gudermes — Pietrowsk oraz Kizlar — Czerwlonna. Operacja nie powiodła się przez braki sił oraz epidemię tyfusu. Na koniec lutego 1919 Armia próbowała powstrzymać transfer jednostek Sił Zbrojnych Południa Rosji z Północnego Kaukazu do Donbasu, jednak bezskutecznie.

Dowództwo

Dowódcy:

  • Aleksiej Awtonomow (3 X 1918 – 15 XI 1918, wyznaczony, nie objął dowodzenia);
  • W. Stiepanow (3 X 1918 – 14 II 1919);
  • Nikołaj Żdanow (14 II 1919 – 13 III 1919).

Członkowie Rewolucyjnej Rady Wojskowej:

  • N. Anisimow (15 XII 1918 – 19 II 1919);
  • N. Kuzniecow (15 XI 1918 – 3 III 1919);
  • G. Antonow (15 XI 1918 – 3 III 1919);
  • Saak Tier-Gabrielan (22 I 1919 – 3 III 1919);
  • A. Padierin (6 II 1919 – 11 III 1919);
  • Siergiej Miedwiediew (3 III 1919 – 13 III 1919).

Szefowie sztabu:

  • D. Siewierin (3 X 1918 – 13 III 1919).

II formowanie

Armia została ponownie utworzona 16 czerwca 1919 na mocy postanowienia Rewolucyjnej Rady Wojskowej Republiki z 4 czerwca 1919, w oparciu o jednostki 1 i 3 Armii Ukraińskiej. Wchodziła w skład Frontu Zachodniego, a od 27 lipca 1919 była podporządkowana głównemu dowódcy. Od 7 września 1919 wchodziła w skład Frontu Zachodniego, a od 17 października 1919 przeszła do Frontu Południowego. Od 10 stycznia 1920 była częścią Frontu Południowo-Zachodniego, od 14 sierpnia 1920 znowu Frontu Zachodniego, a od 17 (w innych źródłach – 27) września 1920 Frontu Południowo-Zachodniego. 25 grudnia 1920 Armia została rozformowana.

Skład

W skład 12 Armii wchodziły:

  • 1 Dywizja Ukraińska (VI 1919 – 15 VIII 1919);
  • 7 Dywizja Strzelców (III 1920 – XII 1920);
  • 24 Dywizja Strzelców (VI 1920);
  • 25 Dywizja Strzelców (V 1920 – XII 1920);
  • 44 Dywizja Strzelców (VI 1919 – IV 1920, VI – XII 1920);
  • 45 Dywizja Strzelców (VI 1919 – X 1919, III 1920 – IV 1920);
  • 46 Dywizja Strzelców (VI 1919 – VII 1919);
  • 47 Dywizja Strzelców (IX 1919 – IV 1920);
  • 57 Dywizja Strzelców (II 1920 – III 1920);
  • 58 Dywizja Strzelców (VII 1919 – VIII 1920; IX 1920 – X 1920);
  • 60 Dywizja Strzelców (VIII 1919 – II 1920);
  • Samodzielna Dywizja Strzelecka Wojsk Wewnętrznej Ochrony Republiki (XI 1920 – XII 1920);
  • 9 Dywizja Kawalerii (VI 1919 – X 1919);
  • 17 Dywizja Kawalerii (II 1920 – V 1920; X 1920).

Działania bojowe

W czerwcu 1919 Armia prowadziła działania obronne na zachodniej i południowej Ukrainie. Na zachodzie walczyła z wojskami polskimi oraz Armią Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej, a na południu z Siłami Zbrojnymi Południa Rosji, zajmując kluczowe miasta takie jak Chersoń, Mikołajów, Odessa, Tyraspol, Jampol, Kamieniec Podolski, Wołoczyska, Łuck, Sarny.

W lipcu i sierpniu 1919 wojska Denikina zajęły Charków, Połtawę oraz Jekaterynosław, rozpoczynając natarcie na Mikołajów i Odessę, mając na celu odcięcie głównych sił 12 Armii na południu Ukrainy. 14 sierpnia 1919 utworzono Południową Grupę Wojsk 12 Armii, dowodzoną przez Jonę Jakira (45 i 58 Dywizja Strzelecka). Grupa znalazła się w okrążeniu i rozpoczęła odwrót w kierunku Żytomierza, chcąc połączyć się z głównymi siłami 12 Armii; przeszła ponad 400 km, odnosząc walki, i 19 września dotarła do Żytomierza, łącząc się z głównymi siłami. Od września do października 1919 12 Armia utrzymywała obronę na obu brzegach Dniepru na północ od Kijowa, dzieląc się na Prawobrzeżną i Lewobrzeżną Grupę Wojsk. W listopadzie 1919 Armia przeszła do natarcia, zdobywając Czernihów (listopad) oraz Kijów (grudzień) i w połowie stycznia 1920 dotarła do rubieży Winnica, na południe od Białej Cerkwi, Znamianki, Piatichatka.

Następnie Armia uczestniczyła w wojnie polsko-bolszewickiej; prowadząc walki w rejonach miast Mozyrz, Owrucz, Korosteń, Biełokorowiczi, wycofała się za Dniepr, opuszczając Kijów (kwiecień — maj 1920). Brała udział w operacjach Frontu Południowo-Zachodniego: Kijowskiej (26 maja — 17 czerwca 1920) (forsowanie Dniepru, zajęcie Kijowa i Korostenia), Rowieńskiej (28 czerwca — 11 lipca 1920) (zajęcie Sarny), Lwowskiej (23 lipca — 20 sierpnia 1920) (forsowanie Styru i Stochodu, zajęcie Kowla, natarcie na Chełm). Po poniesieniu ogromnych strat w sierpniu i wrześniu 1920 Armia wycofała się na wschód i przeszła do defensywy. W listopadzie 1920 prowadziła walki przeciwko ugrupowaniom Petlury oraz Stanisława Bułak-Bałachowicza.

12 Armia została odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru.

Na mocy rozkazu przewodniczącego Rewolucyjnej Rady Wojskowej Republiki Nr 2660/532 z dnia 3 grudnia 1920 powołano dowództwo Sił Zbrojnych Ukrainy i Krymu, które składało się z jednostek Kijowskiego Okręgu Wojskowego, dowództwa Ukraińskiej Armii Zapasowej oraz Charkowskiego Okręgu Wojskowego. Dowództwo zostało utworzone na bazie dowództwa polowego Frontu Południowego.

12 Armia została wyłączona z wojsk Frontu Południowo-Zachodniego i przydzielona do Sił Zbrojnych Ukrainy i Krymu. W grudniu dowództwo polowe 12 Armii zostało rozformowane.

Dowództwo

Dowódcy:

  • Nikołaj Siemionow (16 VI 1919 – 8 IX 1919);
  • Siergiej Mieżeninow (10 IX 1919 — 10 VI 1920);
  • Gaspar Woskanow (10 VI 1920 – 20 VIII 1920);
  • Nikołaj Kuźmin (cz.p.o., 20 VIII 1920 – 26 X 1920);
  • Nikołaj Lisowski (26 X 1920 – 25 XII 1920).

Członkowie Rewolucyjnej Rady Wojskowej:

  • Siemion Arałow (16 VI 1919 – 1 XII 1920);
  • A. Siemaszko (16 VI 1919 – 12 IX 1919);
  • Nikołaj Kuźmin (21 VII 1920 – 3 XII 1920);
  • Aleksandr Safonow (22 VIII 1919 – 13 IX 1919);
  • Konstantin Awksientjewski (13 VIII 1919 – 22 VIII 1919);
  • Nikołaj Murałow (8 IX 1919 – 13 VII 1920);
  • ? Serafimow (18 II 1920 – 17 V 1920);
  • Wołodymyr Zatonskyj (27 VI 1919 – 17 V 1920);
  • Witalij Kosior (27 VIII 1920 – 12 X 1920);
  • Aleksandr Szumski (12 X 1920 – 11 XII 1920);
  • Piotr Tkałun (27 XI 1920 – 18 XII 1920).

Szefowie sztabu:

  • G. Kutyriew (16 VI 1919 – 2 X 1919);
  • W. Siedaczew (2 X 1919 – 13 X 1920);
  • M. Mołkoczanow (13 X 1920 – 17 X 1920);
  • W. Datynin (17 X 1920 – 17 XI 1920);
  • I. Modenow (17 XI 1920 – 25 XII 1920).

Przypisy

Bibliografia

  • Центральный государственный архив Советской армии. В двух томах. Том 1. Путеводитель. ЦГАСА, 1991 strony 333—337;
  • Гражданская война и военная интервенция в СССР. Энциклопедия. Moskwa: Советская энциклопедия, 1983;
  • Какурин Н., Меликов В. Гражданская война в России: Война с белополяками. — Moskwa: ACT; Petersburg: Terra Fantastica, 2002;
  • История гражданской войны в СССР, т. 5, — Moskwa, 1960;
  • Краснознамённый Киевский. Очерки истории Краснознамённого Киевского военного округа (1919—1979). Издание второе, исправленное и дополненное. Kijów, Wydawnictwo Literatury Политической Ukrainy. 1979;
  • Мельтюхов М. И. Советско-польские войны. — Moskwa: Wecze, 2001.
  • Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
  • Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.