111 Eskadra Myśliwska

111 Eskadra Myśliwska

111 eskadra myśliwska to pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie

7 listopada 1918 roku, na lotnisku Rakowice, rozpoczęto organizację III eskadry lotniczej bojowej. 21 grudnia tego samego roku jednostka została przemianowana na 7 eskadrę lotniczą. 31 grudnia 1919 roku Minister Spraw Wojskowych oficjalnie zatwierdził nazwę jednostki – 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki.

Wiosną 1925 roku jednostka została przekształcona w 121 eskadrę myśliwską, a 2 sierpnia 1928 roku na 111 eskadrę myśliwską. Razem z 112 eskadrą myśliwską tworzyła III dywizjon myśliwski 1 pułku lotniczego (III/1 dm).

W czerwcu pododdział został przeniesiony z lotniska mokotowskiego na lotnisko Okęcie.

W połowie czerwca 1939 roku do eskadry przydzielono 4 podchorążych ze Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie oraz 4 elewów ze Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krosnie.

Działania bojowe

Mobilizacja

Mobilizacja sierpniowa 1939 roku 111 eskadry myśliwskiej została przeprowadzona zgodnie z elaboratem MOB. Samoloty zostały rozproszone po krańcach lotniska, a dyżury kluczy alarmowych zostały ustalone. W nocy z 26 na 27 sierpnia rzut kołowy III/1 dywizjonu myśliwskiego wraz z nadwyżką pilotów odjechał z lotniska Okęcie na polowe lotnisko, przygotowując je do przyjęcia rzutu powietrznego. Zgodnie z Planem użycia lotnictwa, eskadra weszła w skład nowo utworzonej Brygady Pościgowej.

30 sierpnia po południu, 10 samolotów PZL P.11c z 111 eskadry, razem z załogami 112 eskadry, odleciało na lotnisko Zielonka koło Warszawy. Podczas lądowania pchor. Janicki rozbił swój samolot, ale na szczęście nie odniósł obrażeń. Uszkodzoną maszynę natychmiast odesłano do remontu w zakładach PZL na Okęciu, a samolot powrócił do jednostki 1 września. Lotnisko w Zielonce znajdowało się na skraju młodego sosnowego zagajnika w pobliżu wsi Kobylak. Personel został zakwaterowany we wsi, a w celu zamaskowania części samolotów fragment lotniska pokryto sztucznym lasem. Zgodnie z rozkazem Dowódcy Brygady Pościgowej z dnia 31 sierpnia 1939 roku, 111 eskadra, razem z 112 eskadrą, miała osiągnąć stan gotowości następnego dnia.

Kampania wrześniowa

1 września 1939 roku personel latający czekał przy samolotach od godziny 4:00. Wszyscy oczekiwali na wiadomości z dowództwa Brygady Pościgowej. Telefon odebrał dowódca III/1 dywizjonu myśliwskiego. Po chwili odłożył słuchawkę, ogłaszając alarm i odprawę wyznaczonych do lotu pilotów. Wszyscy zrozumieli, że wybuch wojny stał się faktem.

Kiedy wystrzelono żółtą rakietę, sygnał do startu, 10 P.11c z 111 eskadry, razem z kluczami bratniej 112 eskadry, wystartowało pod dowództwem kpt. pil. Krasnodębskiego w stronę Legionowa, gdzie miały wspólnie zagrodzić drogę niemieckim eskadrom do stolicy. Starcie z nieprzyjacielem miało miejsce w rejonie Bugo-Narwi. Z Prus Wschodnich nadlatywały w zwartych szykach bombowe zespoły Luftwaffe, osłaniane przez dwusilnikowe myśliwce Bf 110. W wyniku walki z ponad 80-samolotową wyprawą bombową, niemieckie załogi zrzucały chaotycznie bomby na podmodlińskie łąki, a atakowane przez Polaków zmuszone były do odwrotu. Po polskiej stronie uszkodzona została maszyna ppor. pil. Palusińskiego, który w pojedynkę zaatakował grupę Dornierów, zestrzeliwując jednego z nich, a drugiego prawdopodobnie. Został osaczony przez niemieckich pilotów i mocno postrzelany, a lądował ranny w pobliżu Kobyłki, skąd został przewieziony do szpitala.

Pozostali piloci wylądowali w Zielonce. Po południu znów wystartowali, by przechwycić samoloty wroga. Tym razem bombowce były eskortowane przez jednosilnikowe myśliwce Bf 109. Ponownie przechwycono bombowce na przedpolu stolicy, lecz nie wszystkie. W walce z wrogimi samolotami zestrzelony został dowódca 111 eskadry po uprzednim zestrzeleniu jednego z atakujących Messerschmittów. Kpt. pil. Sidorowicz zdołał jednak doprowadzić samolot w rejon Gocławia i wylądować na niezabudowanym terenie. Rannego i poparzonego dowódcę odwieziono do szpitala.

W miejsce rannego kpt. pil. Sidorowicza, dowództwo eskadry objął por. pil. Wojciech Januszewicz. 2 września miały miejsce kilka startów przeciw Luftwaffe, ale nie doszło do spotkań z nieprzyjacielem.

Dzień później, około godziny 10:00, wystartował na alarm klucz w składzie por. Januszewicz, ppor. Ferić i plut. Karubin, aby razem z innymi kluczami III/1 dywizjonu zablokować drogę niemieckiej wyprawie bombowej lecącej od strony Prus Wschodnich. Starcie miało miejsce w rejonie Wyszkowa. W rejonie Zielonki por. Januszewicz zestrzelił Messerschmitta Bf 110, a drugiego Bf 110 zestrzelił kpr. Karubin. Po południu nie powrócił do Zielonki wysłany klucz w składzie ppor. Ferić, pchor. Maciński i st. szer. Szope. Dwaj ostatni wrócili do eskadry dopiero późnym wieczorem, odwiezieni przez wojskowy łazik. Okazało się, że podczas starcia dostali się pod zmasowany ogień strzelców pokładowych bombowców i musieli przymusowo lądować uszkodzonymi maszynami w rejonie Okuniewa. Ppor. Ferić zjawił się w swojej kwaterze dopiero w nocy. W czasie walki odstrzelono mu drążek sterowy, a dodatkowo siła dośrodkowa nie pozwoliła mu wyskoczyć ze spadochronem. W rejonie Okuniewa pilot wypadł z kabiny samolotu, przy czym nastąpiło samoczynne otwarcie spadochronu. W efekcie ppor. Ferić spadł na wysokopienny las, odnosząc jedynie drobne siniaki i zadrapania.

4 września o świcie eskadra przeniosła się wraz z resztą dywizjonu na lotnisko Zaborów koło Leszna. Mocno uszczuplony stan samolotowy eskadry nieoczekiwanie powiększył się o PZL P.11c ppor. rez. pil. Aleksandra Wróblewskiego z 131 eskadry myśliwskiej, który oddalił się w czasie walki od swojej jednostki i mając uszkodzony samolot kierował się do Bazy nr 3 w rejonie Lublina. Lądując w Zaborowie, został wcielony do 111 eskadry. Na dowódcę klucza przeniesiono ze 112 eskadry ppor. Strzembosza. Tego dnia pchor. Władysław Drecki odbył trzy starty i został ranny, z najwyższym trudem lądując na lotnisku.

Na lotnisku w Zaborowie eskadra przebywała przez następne trzy dni wojny, broniąc dostępu nad Warszawę przed nieprzyjacielskimi wyprawami bombowymi. Ciągłe walki z wrogiem wyniszczały posiadane samoloty, eliminując je z dnia na dzień, mimo wysiłków obsługi technicznej. Startując z tego lotniska, por. pil. Januszewicz zestrzelił 4 i 5 września dwa Junkersy Ju 87 w rejonie Babic i Zaborowa.

6 września w walce z myśliwcami Bf 110 z I./ZG 1 uszkodzone i utracone po przymusowych lądowaniach zostały myśliwce dowódcy Wojciecha Januszewicza oraz Janusza Macińskiego (w walce tej, w której brała udział także 112 eskadra, Niemcy stracili jeden Bf 110).

7 września nadszedł rozkaz odlotu na lotnisko Kierz koło Lublina. Wśród startujących z Zaborowa ośmiu P.11c III/1 dywizjonu, cztery były ze 111 eskadry. Na lotnisku pozostali dwaj lotnicy, ppor. Łokuciewski i ppor. Strzembosz, dla rozpoznania dróg na zachód od Warszawy na rzecz Naczelnego Dowódcy Lotnictwa.

Na nowym lotnisku zastano wiele maszyn z różnych dywizjonów, które oczekiwały na dalsze rozkazy, pozbawione benzyny, żywności i podstawowego zakwaterowania. Sporadycznie, w miarę posiadanego paliwa, piloci wykonywali zadania, które niekiedy przynosiły sukcesy, jak np. 8 września klucz eskadry w składzie ppor. Ferić, pchor. Rozwadowski i st. szer. Wünsche podczas patrolu napotkał w rejonie Lublina patrolującego Henschela Hs 126. Ppor. Ferić kilkoma seriami wykończył postrzelanego przez kolegów wroga, który po chwili w dymie i ogniu spadł ku ziemi. Jednak były także straty. Tego samego dnia podczas przymusowego lądowania ppor. pil. Janusz Łabicki kapotował, raniąc poważnie twarz. Umieszczono go w lubelskim szpitalu.

Brak paliwa oraz zdezorganizowana sieć dozorowania i łączności utrudniały skuteczne akcje przeciw wyprawom bombowym nieprzyjaciela.

10 września przed południem, zgodnie z rozkazem dowódcy Brygady, eskadra przerzuciła samoloty na lotnisko Ostrożec koło Łucka. Samoloty ppor. Fericia i st. szer. Szope wystartowały z opóźnieniem z powodu defektu silników. Jednak następnego dnia rozkaz płk. Stefana Pawlikowskiego nakazał powrót do lubelskiego węzła lotnisk. Tylko dzięki pożyczeniu benzyny 9 samolotów III/1 dywizjonu wylądowało na lotnisku Łuszczów koło Lublina.

W tym okresie brakowało konsekwentnej myśli dowódczej oraz przemyślanych rozkazów, co prowadziło do chaosu i bałaganu. Odbywały się jedynie sporadyczne patrole, utrudnione przez brak paliwa. 12 września piloci wykonali kilka lotów rozpoznawczych w łuku środkowej Wisły, a przed wieczorem przenieśli się na lotnisko Strzelce koło Hrubieszowa. Dzień później udali się do miejscowości Werba koło Włodzimierza Wołyńskiego. Jednak Naczelny Dowódca Lotnictwa, ze względu na zagrożenie ze strony nieprzyjaciela obecnie zajmowanych lotnisk przez jednostki Brygady Pościgowej, przesunął m.in. III/1 dywizjon na lądowisko Denysów koło Brzeżan. I ponownie jedynie pomoc zasobnej w paliwo 24 eskadry rozpoznawczej umożliwiła lotnikom III/1 dywizjonu przelot do Denysowa.

W węźle lotnisk koło Brzeżan skoncentrowano uszczuplone w bojach eskadry myśliwskie. Dowódca Brygady razem z sztabem opracowali reorganizację Brygady Pościgowej, która miała składać się z dwóch dywizjonów wyposażonych w PZL P.11 oraz eskadry rozpoznawczej z samolotów PZL P.7.

17 września rozkaz Naczelnego Dowódcy Lotnictwa nakazał wszystkim jednostkom lotniczym ewakuację do Rumunii. Około godziny 16:00, po raz ostatni z polskiej ziemi wystartowało 43 samoloty myśliwskie, w tym cztery P.11c 111 eskadry myśliwskiej, kierując się do Czerniowic w Rumunii. Pozostały personel eskadry przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu 18 września 1939 roku.

Zwycięstwa pilotów 111 eskadry

Zwycięstwa pilotów 111 eskadry we wrześniu 1939 roku, według Biura Historycznego Lotnictwa w Londynie:

• 1 września 1939:
• ppor. Palusiński – 1 Dornier Do 17, 2 Bf 110 uszkodzone
• 3 września 1939:
• por. Januszewicz – 1 Bf 110
• ppor. Ferić – 1 Bf 110 uszkodzony
• por. Arsen Cebrzyński – 1 Bf 110
• 4 września 1939:
• por. Januszewicz – 1 Ju 87
• 6 września 1939:
• por. Januszewicz – 1 Ju 87
• 8 września 1939:
• ppor. Ferić – 1 Hs 126
• 9 września 1939:
• ppor. Ferić, pchor. Rozwadowski, st. szer. Wünsche – 1 He 45

Straty

Personel:

Ranni – kpt. Sidorowicz, ppor. Łabicki i Palusiński

Eskadra straciła 9 samolotów.

Personel eskadry

Dowódcy eskadry:

• kpt. obs. Karol Stelmach (7 XI 1918 – 1 I 1919)
• por. pil. Jerzy Borejsza (1 I – III 1919)
• por. pil. Stefan Stec (III – X 1919)
• por. pil. Ludomił Rayski (X 1919)
• mjr pil. Cedric Fauntleroy (od X 1919)
• kpt. pil. Merian C. Cooper (VI – VII 1920)
• kpt. pil. George Crawford (VIII 1920 – V 1921)
• kpt. pil. Jerzy Weber (V 1921 – 1922)
• kpt. pil. Teofil Dziama (1922 – VIII 1923)
• kpt. pil. Bronisław Wąsowski (od VIII 1923 – †24 V 1924)
• kpt. pil. Tadeusz Piotrowicz (V 1924 – VI 1925)
• kpt. pil. Jerzy Wieniawa-Długoszowski (16 VI 1925 – 1927)
• kpt. pil. Edward Więckowski (1927 – X 1930)
• wz. por. pil. Konrad Sadowski (29 VIII – 12 IX 1929)
• por. pil. Aleksander Łagiewski (X 1930 – IV 1932)
• por. pil. Józef Kępiński (21 IV 1932 – XI 1935)
• wz. por. pil. Józef Ostrowski (XII 1933 – 9 IV 1934)
• kpt. pil. Zdzisław Krasnodębski (13 XI 1935 – X 1937)
• kpt. pil. Gustaw Sidorowicz (19 X 1937 – 1 IX 1939)
• por. pil. Wojciech Januszewicz (od 2 IX 1939)

Obsada etatowa we wrześniu 1939 r.:

• dowódca – kpt. pil. Gustaw Sidorowicz (ranny 1 IX)
• zastępca dowódcy – por. pil. Wojciech Januszewicz (od 2 IX dowódca eskadry; zmarł w wyniku ran odniesionych 5 X 1940)
• pilot – ppor. pil. Mirosław Ferić (zginął 14 II 1942 w Anglii; AS)
• pilot – ppor. pil. Janusz Łabicki (ranny 8 IX 1939 w wypadku lotniczym)
• pilot – ppor. pil. Jerzy Palusiński (ranny 1 IX 1939; pierwszy lotnik odznaczony przez Naczelnego Wodza KW za kampanię 1939 r.)
• pilot – ppor. pil. Jan Zumbach (ranny 26 V w wypadku lotniczym, w walkach nie brał udziału; AS)
• pilot – pchor./ppor. pil. Władysław Maciej Drecki (ranny 4 IX 1939; zginął 13 IX 1943 na Sycylii)
• pilot – pchor./ppor. pil. Zbigniew Janicki (zginął 16 VI 1944 we Francji)
• pilot – pchor./ppor. pil. Janusz Maciński (zginął 4 IX 1940 nad La Manche)
• pilot – pchor./ppor. pil. Mieczysław Rozwadowski (zginął 15 VIII 1940 nad kanałem La Manche)
• pilot – st. sierż. pil. Jan Kołcon
• pilot – plut. pil. Ignacy Lendzion (nie wykonywał lotów z uwagi na stan zdrowia; zm. 10 VI 1954)
• pilot – plut. pil. Stanisław Karubin (zginął 12 VIII 1941 w Anglii; AS)
• pilot – kpr. pil. Eugeniusz Szaposznikow (AS)
• pilot – st. szer. Bogdan Cichocki
• pilot – st. szer. Henryk Szope (zginął 21 VII 1941 koło Wyspy Man)
• pilot – st. szer. Stefan Wójtowicz (zginął 11 IX 1940 w Anglii)
• pilot – st. szer. Kazimierz Wünsche (AS)
• pilot – ppor. pil. Wiktor Stanisław Strzembosz (przydzielony 4 IX ze 112 em; zginął 8 VII 1941 we Francji)
• pilot – ppor. rez. pil. Aleksander Wróblewski (przydzielony 4 IX ze 131 em, zginął 25 III 1942 nad kanałem La Manche)
• oficer techniczny – chor. tech. Kazimierz Mozól
• szef mechaników – st. majster wojsk. Mieczysław Żołnowski
• szef eskadry – st. sierż. Jan Jezierski

Tradycje i godło brygady

Eskadra dziedziczyła tradycje i godło 7 Eskadry Myśliwskiej, w składzie której w latach 1919-1920 walczyli amerykańscy piloci, którzy przybyli do Polski, aby wziąć udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

Jeden z pilotów, Elliot Chess, zaprojektował godło malowane na wszystkich samolotach eskadry, przedstawiające czerwoną krakowską rogatywkę (jaką naczelnik Tadeusz Kościuszko nosił podczas insurekcji w 1794 roku) oraz dwie skrzyżowane kosy (symbolizujące chłopów walczących razem z Kościuszką) na tle pasów i gwiazd flagi amerykańskiej.

W 1932 roku wprowadzono nowy system oznakowania samolotów, polegający na przyporządkowaniu poszczególnym pułkom znaków graficznych. 111 eskadra nie stosowała tego systemu.

Stanisław Latwis, kompozytor Marsza Lotników, wykonywanego do dziś w czasie wojskowych uroczystości, zadedykował ten utwór 111 Eskadrze Myśliwskiej. Tekst napisała Aleksandra Zasuszanka. Latwis służył w tej jednostce w latach 30. jako pilot, zginął śmiercią lotnika w 1935 roku w czasie lotu szkolnego z uczniem.

Tradycje eskadry kontynuował sformowany 2 sierpnia 1940 roku 303 Dywizjon Myśliwski „Warszawski” im. Tadeusza Kościuszki.

Wypadki lotnicze

W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota:

• We wrześniu 1929 roku podczas lądowania ppor. pil. Józef Orłowski rozbił Spada 51 C1. Odbywały się wówczas ćwiczenia nocne. Samolot spłonął, a pilot uratował się.
• 25 lutego 1933 roku kpr. pil. Stanisław Przywara rozbił Spada 51. Pilot ratował się skokiem na spadochronie, wychodząc z samolotu w płaskim korkociągu.
• 20 marca 1934 roku samolot kpr. pil. Ignacego Lendziona podczas lotu grupowego doznał uszkodzeń sterów. Pilot, narażając życie, wylądował, ratując samolot przed zniszczeniem. Za ten czyn dowódca pułku wyróżnił go pochwałą.
• 5 kwietnia 1935 roku podczas lotu treningowego kpt. pil. Stanisław Sawczuk uległ wypadkowi i został umieszczony w szpitalu wojskowym w Warszawie.
• 15 kwietnia 1936 roku na samolocie PZL P.11a w wypadku lotniczym zginął kpr. pil. August Wilkoński.
• 25 kwietnia 1936 roku zginął por. pil. podczas niskiej akrobacji nad lotniskiem Skniłów, który leciał w kluczu eskadry do Lwowa, aby złożyć wieniec na grobach amerykańskich lotników, którzy polegli w składzie 7 eskadry myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki.
• 16 lipca 1936 roku zginął w morzu koło Orłowa kpt. Aleksander Łagiewski, który leciał samolotem RWD-9 z Inspektorem Obrony Powietrznej gen. dyw. Gustawem Orlicz-Dreszerem i płk. dr. Stefanem Lothe.
• 22 maja 1939 roku zginął kpr. pil. Michał Andrejek podczas szkoły ognia lotniczego, która odbywała się w dniach 21-26 maja.
• 26 maja 1939 roku ppor. pil. Jan Zumbach uległ wypadkowi lotniczemu wracając do Warszawy z odbytej szkoły ognia lotniczego. Pilot nie doznał poważniejszych obrażeń.

Przypisy

Bibliografia

• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Łukasz Łydżba, Marek Rogusz: III/1 Dywizjon Myśliwski. Czerwonak: Wydawnictwo „Vesper”, 2015. ISBN 978-83-7731-201-8.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej. Wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
• Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].