110 Rezerwowy Pułk Ułanów to oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP, który został utworzony w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.
Formowanie pułku
Pułk został sformowany po 4 września 1939 roku w Wołkowysku, korzystając z nadwyżek 3 pułku strzelców konnych im. S. Czarnieckiego, który tego samego dnia odszedł do Suwalskiej Brygady Kawalerii. Prawdopodobnie 12 września pułk osiągnął pełny stan etatowy, jednak problemy z uzbrojeniem i wyposażeniem pozostawały nierozwiązane. 14 września pułk został włączony do Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”, pod dowództwem płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza.
Działania bojowe
Po uzyskaniu gotowości bojowej, pułk przemieścił się w okolice Izabelina, gdzie miał za zadanie zabezpieczenie i rozpoznanie przedpola Wołkowyska, a następnie udał się na północ do miejscowości Piaski i Mosty. Następnie przeszli na zachód w rejon Ejsmont i Olekszyc. Po otrzymaniu rozkazu marszu w kierunku Wilna przez Mosty, Wasiliszki i Lidę, pułk, wraz z resztą brygady, podjął tę trasę. Sytuacja jednak się zmieniła po agresji Rosji Sowieckiej i po fałszywej informacji o kapitulacji Wilna, co skłoniło dowództwo do zmiany kierunku marszu w stronę Grodna. Pułk pełnił funkcję straży przedniej Brygady, tłumiąc komunistyczne rozruchy oraz dywersje w miejscowościach na trasie przemarszu. W rejonie Grodna ppłk Jerzy Dąbrowski podjął decyzję o odłączeniu się od reszty brygady, co niektórzy badacze uznają za samowolną decyzję. W nocy z 20 na 21 września pułk przeprawił się na zachodni brzeg Niemna w rejonie miejscowości Hoża, kierując się w stronę Puszczy Augustowskiej. 22 września zatrzymano się na odpoczynek w Podmacharcach i Mołowistem. W tym czasie część oficerów, w tym rtm. Napoleon Kostanecki i ppor. Jan Magrowicz, zgłosili ppłk. Dąbrowskiemu chęć przejścia na Litwę lub rozwiązania oddziału, co zostało zaakceptowane. Z drugiej strony do pułku dołączyła grupa oficerów i podoficerów z 102 rezerwowego pułku ułanów, pod dowództwem rtm. Stanisława Sołtykiewicza, którzy wrócili znad granicy litewskiej, aby kontynuować walkę. Ostatecznie podjęto decyzję o marszu w kierunku oblężonej Warszawy. Pułk ruszył na południe do Biebrzy. Wieczorem 23 września przeszedł linię kolejową Augustów-Grodno, osiągając Krasnybór, a następnie zatrzymując się na odpoczynek we wsi Mogilnice. W tym czasie zbliżyła się do polskich pozycji sowiecka kolumna zmotoryzowana i kilka czołgów, które rozpoczęły ostrzał wsi. W wyniku ataku zginął jeden polski oficer, a prawdopodobnie wszyscy żołnierze plutonu kolarzy, konie pułku rozbiegły się po okolicy. Po tym incydencie, który doprowadził do rozproszenia jednego szwadronu i zamieszania w pozostałych, pułk ruszył nadbiebrzańskimi lasami w kierunku południowo-wschodnim, osiągając 24 września rejon Dolistowa, gdzie został zaskoczony i rozbity przez sowiecką grupę z 20 BZmot. W wyniku tego starcia 3 szwadron rtm. Wiktora Moczulskiego stracił około 30 żołnierzy, a około 45 dostało się do niewoli. W nocy z 24 na 25 września reszta pułku oddzieliła się od nieprzyjaciela i forsownym marszem wycofała się na Lipkowo koło Grajewa. 27 września, po odpoczynku, ppłk Jerzy Dąbrowski zarządził wymarsz w kierunku Łomży.
Rozformowanie pułku
27 września pułk otrzymał informację o kapitulacji Warszawy. O świcie 28 września, licząc około 100 szabel, dotarł do Janowa koło Kolna, gdzie ppłk Jerzy Dąbrowski podjął decyzję o rozwiązaniu pułku, nie rezygnując jednak z dalszej walki zbrojnej.
Wówczas utworzyły się cztery grupy:
- grupa ppłk. J. Dąbrowskiego, dążąca do przejścia na Litwę,
- grupa mjr. Henryka Dobrzańskiego, mająca na celu przedostanie się w Góry Świętokrzyskie, aby kontynuować walkę partyzancką (jako Oddział Wydzielony Wojska Polskiego mjr. Hubala),
- grupa rtm. Witolda Bilińskiego, która postanowiła przebić się na Węgry (co ostatecznie okazało się niemożliwe i żołnierze oddali się do niewoli),
- grupa żołnierzy, którzy zostali zwolnieni z przysięgi i wracali do domów.
Struktura organizacyjna i obsada personalna
Dowództwo
dowódca – ppłk w stanie spoczynku Jerzy Dąbrowski
zastępca dowódcy – mjr Henryk Dobrzański
kwatermistrz – rtm. Napoleon Kostanecki
adiutant – rtm. Witold Biliński
oficer ordynansowy – ppor. rez. Tadeusz Herniczek
oficer taktyczny – kpt. dypl. Maciej Kalenkiewicz
lekarz – kpt. Andrzej Kosiński
oficer gospodarczy – wachm. Tadeusz Kaleszkiewicz
dowódca 1 szwadronu – rtm. Tomasz Dworzecki-Bohdanowicz
dowódca 2 szwadronu – rtm. rez. Witold Masłowski, por. Jerzy Sobieszczański
dowódca 3 szwadronu – rtm. Wiktor Maciej Moczulski (poległ 21 IX 1939)
dowódca 4 szwadronu – rtm. Wacław Florkowski
dowódca szwadronu ckm – por. Sławomir Szczęsny-Holoubek
dowódca plutonu przeciwpancernego – ppor. Jan Magarowicz
dowódca plutonu kolarzy –
dowódca taborów – por. Maciej Maliszewski
Upamiętnienie pułku i jego dowódców
2 października 2011 roku we wsi Janowo koło Kolna odsłonięto pomnik poświęcony 110 Rezerwowemu Pułkowi Ułanów. Stowarzyszenie Kawaleryjskie z Kolna, kierowane przez Ireneusza Mieczkowskiego, postanowiło w ten sposób uczcić pamięć bohaterów.
Pomnik znajduje się w miejscowości, w której w 1939 roku doszło do rozwiązania pułku. Składa się z czterech granitowych kamieni, z których jeden symbolizuje Pułk, a trzy pozostałe upamiętniają dowódców oraz ich oddziały, które wyłoniły się z rozwiązywanej jednostki.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Zygmunt Kosztyła, Oddział Wydzielony Wojska Polskiego majora „Hubala”, Warszawa 1987.
Czesław Grzelak, Wilno-Grodno-Kodziowce 1939, Warszawa 2002.
Jerzy Wojciech Sobieszczański: Z teki wspomnień. Wspomnienia Jerzego Wojciecha Sobieszczańskiego z lat 1906-1951, ziemianina z Podlodowa, komendanta I rejonu obwodu Tomaszów Lubelski Armii Krajowej. Tomaszów Lubelski: Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera, 2014. ISBN 978-83-937181-0-8.