11 Regiment Pieszy Grenadierów
Był to oddział piechoty w armii koronnej I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Regiment został utworzony w 1775 roku przez księcia Jerzego Marcina Lubomirskiego z żołnierzy jego nadwornej milicji. Już w 1776 roku konieczne stało się zmniejszenie liczby żołnierzy, co doprowadziło do podziału na dwa bataliony: pierwszy umieszczono w Kamieńcu i nazwano Regimentem Grenadierów, natomiast drugi pozostał w Lubarze, stając się prywatnym wojskiem Lubomirskiego. Ta sytuacja przyczyniła się do wielu konfliktów pomiędzy oficerami garnizonu dubieńskiego a Lubomirskim, co skutkowało serią dymisji w grudniu 1778 i czerwcu 1780 roku.
Początkowo regiment miał liczyć 1 000 żołnierzy podzielonych na dziesięć kompanii, lecz szybko zredukowano go do sześciu kompanii. Nowy dowódca również nie uzyskał zgody na zwiększenie liczby do ośmiu kompanii.
Sejm w 1776 roku ustalił nowy etat dla wojska, znacznie zmieniając jego strukturę. Regiment miał składać się z 6 kompanii, łącząc 353 żołnierzy, a w praktyce w 1778 roku liczył 352 żołnierzy.
W 1779 roku batalion kamieniecki został sprzedany majorowi artylerii J. Wittemu, który w 1788 roku przekazał go Józefowi Augustowi Ilińskiemu.
W 1786 roku wprowadzono numerację regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru, natomiast regiment uzyskał numer 10. W tym roku regiment liczył 539 żołnierzy.
Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły liczebność polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku przewidywały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii zorganizowanych w trzy bataliony, w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce jednak nigdy nie osiągnięto tej organizacji. Na krótko przed wojną w obronie Konstytucji 3 maja 10 regiment piechoty pod dowództwem Augusta Ilińskiego liczył 1042 żołnierzy.
Regiment podzielił los twierdzy kamienieckiej i 2 maja 1793 roku został wzięty do niewoli przez Rosjan. W armii rosyjskiej nosił nazwę Mohylewskiego Pułku Muszkieterów.
Barwy regimentu
Po 1776 roku: wyłogi granatowe, guziki złote.
W 1789 roku zmieniono znacznie krój oraz kolor mundurów piechoty. Mundur składał się z granatowej kurtki zimowej z wyłogami łosimi, złotymi naramiennikami, białego lejbika ze stojącym kołnierzem, a latem z białego koletu sukiennego z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na żółte guziki. Do tego noszono długie białe spodnie wkładane do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a także okrągły filcowy kołpak wysokości około 30 cm, z pąsowym wierzchem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili także halsztuki oraz naramienniki z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, a jako strój koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były znacznie wygodniejsze, co umożliwiało większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się czarnym barankowym obszyciem czapek oraz galonami. Roczny koszt umundurowania piechura wynosił 111 zł.
Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi żółte, guziki złote.
Żołnierze regimentu
W początkowych latach istnienia regimentu wielu oficerów zajmowało stanowiska, które nie zawsze odpowiadały ich stopniom. Stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, często uważano za synekurę. Szefowie mieli prawo do awansowania oficerów. Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Do 1789 roku w sztabie powinno służyć dziesięciu oficerów, w tym: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor oraz regimentsfelczer. W dowodzeniu kompaniami szefa i pułkownika zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku znajdowało się dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych, co łącznie dawało 24 oficerów, nie wliczając kapelana.
W 1790 roku wprowadzono drugiego majora oraz ponownie trzeciego kapitana z kompanią i trzeciego kapitana sztabowego, siódmego i ósmego porucznika, siódmego i ósmego chorążego oraz ośmiu podporuczników. Trudno dokładnie określić, czy w 1790 roku pojawił się drugi adiutant. Możliwe, że porucznik Niezabitowski do końca pełnił funkcję pierwszego adiutanta, a Chłopicki awansował na drugiego adiutanta. To podniosło liczbę etatowych oficerów do 39, lub do 40 w przypadku drugiego adiutanta.
Szefowie
książę Jerzy Marcin Lubomirski (gen. lejtn.),
Józef de Witte (mjr art. kor. 19 kwietnia 1779),
Janusz Stanisław Iliński (17 kwietnia 1788).
Pułkownicy
gen. mjr Jan Franciszek de Pouppart (do 1790),
Maksymilian Sierakowski (1790).
Walki regimentu
11 Regiment Pieszy Koronny brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szefem był Janusz Stanisław Iliński, a stan osobowy wynosił 1426 ludzi.
Bitwy i potyczki
- bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
- bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca 1792).
Hierarchia regimentu
Regiment grenadierów w latach 1788-1789 nosił numer 10. Wiosną 1790 roku na krótko spadł na 12., aby w drugiej połowie kwietnia tegoż roku zdobyć ponownie nr 11, pod którym pozostał aż do końca swojej historii.
Schemat:
regiment pieszy grenadierów (1775-1786) → regiment 10 pieszy grenadierów (1788-1790) → regiment 12 pieszy grenadierów (1790) → regiment 11 pieszy grenadierów (1790-1793) ↘ 2 V 1793 przejęty przez wojska rosyjskie i przemianowany na Mohylewski pułk muszkieterów.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.