11 dywizjon artylerii ciężkiej (11 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Jednostka ta nie brała udziału w pokojowej organizacji armii. Została utworzona w 1939 roku przez 6 pułk artylerii ciężkiej ze Lwowa.
11 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
11 dywizjon artylerii ciężkiej powstał w garnizonie Lwów, w ramach I rzutu mobilizacji powszechnej, przez 6 pułk artylerii ciężkiej w okresie od 31 sierpnia do 3 września 1939 roku. 11 dac był organiczną jednostką artylerii 11 Karpackiej Dywizji Piechoty. W trakcie kampanii wrześniowej 1939, dywizjon walczył w składzie swojej macierzystej dywizji oraz 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej. Mobilizacja dywizjonu miała miejsce w Sokolnikach pod Lwowem. Problemy w mobilizacji koni oraz wozów były spowodowane sabotowaniem działań przez ludność ukraińską. Wystąpiły opóźnienia w dostawach sprzętu oraz amunicji, a dywizjon nie otrzymał etatowych lekkich karabinów maszynowych. Rano 4 września dywizjon załadował się do trzech eszelonów na Dworcu Lwów-Podzamcze i wieczorem wyruszył w kierunku macierzystej 11 Karpackiej Dywizji Piechoty.
Działania bojowe
Po przybyciu do rejonu Sądowej Wiszni, transport dywizjonu został zatrzymany z powodu zniszczenia linii kolejowych przez niemieckie lotnictwo. W dniach 7 i 8 września transport był dwukrotnie bombardowany, co spowodowało straty wśród żołnierzy. Na rozkaz dowódcy OK VI, 9 września dywizjon został wyładowany i rozpoczął marsz w kierunku Mościsk. 10 września dowódcy artylerii 38 DP rez. podporządkowali 11 dac. W nocy z 12 na 13 września, 11 dywizjon dołączył do 38 DP rez. 13 września był bombardowany przez niemieckie lotnictwo, jednak atak był nieskuteczny. Nocą z 13 na 14 września, dywizjon dotarł do rejonu Sądowej Wiszni, gdzie po zajęciu stanowisk ogniowych wspierał 38 DP rez. w walce o Sądową Wisznię oraz zwalczał niemiecką artylerię. Tego dnia był kilkakrotnie atakowany przez niemieckie samoloty, ale nie poniósł strat. Nocą z 14 na 15 września, na skutek pomyłki, dywizjon przeszedł zbędny marsz w kierunku lasów janowskich i z powrotem.
15 września w godzinach popołudniowych, 11 dac dołączył do macierzystej 11 KDP i zajął stanowiska ogniowe w rejonie Zarzecza. Następnie, po ich zwinięciu, pomaszerował w kolumnie 49 pułku piechoty w kierunku Ożomli. Wspierał ogniem artylerii 49 pp podczas zdobywania wsi Ożomla Mała i Wielka, Szumlaki oraz częściowo Nowosiółki. Ostrzał 11 dac zadał niemieckim oddziałom duże straty, a stanowiska dywizjonu były bombardowane przez wrogie lotnictwo. Nocą z 15 na 16 września, 11 dywizjon przemieszczał się za czołowymi oddziałami piechoty przez zdobyte wsie Mużyłowice, Berdychów i Mołoszkowice, docierając wieczorem do miejscowości Szkło. W trakcie marszu 1 bateria armat utknęła w bagnistym terenie za Sądową Wisznią, a konie nie mogły wyciągnąć armat. Jej dalszy los pozostaje nieznany. Tego dnia do 11 dac przydzielono baterię 3/60 dywizjonu artylerii ciężkiej z haubicami 155 mm. 17 września 2 bateria zajęła stanowiska ogniowe, gotowa do wsparcia obrony piechoty 11 KDP. Około godziny 10:00, bateria skutecznie wspierała obronę batalionu III/48 pułku piechoty w kierunku Szkła na Zabłoty. Następnie haubice ostrzelały dalekim ogniem kolumnę niemieckiej 7 DP w pobliżu Nowego Jazowa, rozpraszając ją. Dywizjon toczył pojedynki artyleryjskie z niemiecką artylerią i odparł trzy natarcia niemieckie na swoje pozycje. Po południu 17 września, 11 dac maszerował w kolumnie za 48 pp leśnymi duktami w deszczu, a w nocy przemieszczał się po osi Zabłoty-Lelechówka.
18 września kontynuował marsz do Janowa przez most na rzece Wereszyca, następnie przez Stawki, Łozinę i Jaśniska dotarł do Brzuchowic. 19 września, haubice 2 baterii wsparły atak piechoty na grupę „Schörner” z niemieckiej 1. Dywizji Górskiej, która blokowała drogę do Lwowa. Około godziny 18:00 celny ogień całego dywizjonu umożliwił przerwanie się do Lwowa zbiorczemu batalionowi mjr. Lityńskiego. 20 września od godziny 15:00 dywizjon prowadził intensywny ostrzał stanowisk niemieckich „z mapy”, z powodu braku kabla do łączności telefonicznej i obserwatorów. Do końca dnia, na rozkaz gen. broni K. Sosnkowskiego, baterie ciężkie wystrzelały resztę amunicji, a następnie uszkodziły działa i w rozproszeniu miały wyjść z okrążenia.
Organizacja i obsada personalna
Dowódca dywizjonu – mjr art. Zygmunt IV Dobrowolski
Dowódca 1 baterii (trzy 105 mm armaty wz. 1913) – por. Wacław Zawadzki (9 V 1912 – † 1940 Katyń)
Dowódca 2 baterii (trzy 155 mm haubice wz. 1917) – ppor. Alfred Wasilewski (ur. 19 VIII 1912 – † 1939 ? 1940 na Kresach)
Dowódca kolumny amunicyjnej – por. rez. Michał Kostecki
Pluton taborowy nr 11
Przydzielona do 11 dac:
3 bateria 60 dac (155 mm haubice wz. 1917)
Dowódca – kpt. Ludwik Marian Skorski (1 IX 1906 – 21 IX 1939 w szpitalu w Przemyślu, ranny 17 IX 1939 pod Lelechówką)
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02830-8.
Bronisław Prugar-Ketling: Aby dochować wierności. Wspomnienia z działań 11 Karpackiej Dywizji Piechoty. Wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwo „Odpowiedzialność i Czyn”, 1990.
Piotr Zarzycki: 6 pułk artylerii ciężkiej „Obrońców Lwowa”. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 54. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-32-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.