11 Batalion Strzelców (11 bs) – jednostka piechoty Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, która nie istniała w czasie pokoju.
Historia
W garnizonie Brody znajdował się II batalion 43 pułku piechoty, który miał status oddziału detaszowanego.
Mobilizacja
11 batalion strzelców został utworzony w dniach 13–15 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej w czasie Z+32 w Brodach. Powstanie 11 batalionu strzelców miało miejsce poprzez przekształcenie pokojowego II batalionu 43 pułku piechoty, a następnie jego zmobilizowanie do etatu wojennego według organizacji wojennej L.3002/mob.org.
29 sierpnia 1939 roku o godzinie 8.00 w Brodach odbyła się przysięga. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, dotychczasowy II batalion 43 pułku piechoty został przekształcony w 11 batalion strzelców, a w jego miejsce w Dubnie sformowano nowy II batalion 43 pp. Ewidencyjnie 11 batalion strzelców wchodził w skład Ośrodka Zapasowego Strzelców. Po południu batalion został załadowany do transportu kolejowego i wyruszył w stronę granicy zachodniej. 31 sierpnia w południe dotarł do Łobodna, gdzie po wyładowaniu został przydzielony do Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Otrzymał zadanie osłony południowego skrzydła brygady rozlokowanej na pozycjach pod Mokrą. Z powodu późnego przybycia, batalion nie zdążył zająć głównej pozycji obronnej przed rozpoczęciem bitwy pod Mokrą.
11 bs w kampanii wrześniowej
Działania bojowe
Działania osłonowe na lewym skrzydle Wołyńskiej Brygady Kawalerii
Rano 1 września 1939 roku batalion zajął pozycje na wschód od linii kolejowej Śląsk–Gdynia w rejonie Kołaczkowic. Pozycje polskie były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię, a lotnictwo bombardowało pobliskie wsie i lasy. Dwa razy pozycje 11 bs były rozpoznawane przez niemieckie podjazdy pancerno-motorowe, które zostały odparte przy użyciu armat przeciwpancernych. Podczas bitwy pod Mokrą 11 batalion osłaniał lewe skrzydło Wołyńskiej BK, broniąc rejonu Łobodna. Około godziny 14.00 na przedpolu obrony 11 bs pojawiły się niemieckie czołgi oraz piechota, a ich stanowiska były atakowane przez niemieckie bombowce nurkujące. Późnym popołudniem, zgodnie z rozkazem dowódcy Wołyńskiej BK, strzelcy 11 batalionu wycofali się do rejonu Ostrowy, gdzie do świtu 2 września przygotowali nowe pozycje obronne.
Walki o lasy Łobodno
O świcie 2 września pozycje batalionu znalazły się pod ostrzałem niemieckiej artylerii. Po około 6 godzinach bombardowania, na pozycje batalionu ruszyło natarcie niemieckiej piechoty wspieranej czołgami. Natarcie zostało odparte, a broń przeciwpancerna 11 bs unieruchomiła 7 niemieckich czołgów. Następnie batalion odparł jeszcze dwa natarcia na swoje pozycje. Po godzinie 18.00, pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii, batalion, zgodnie z rozkazem, wycofał się w kierunku Aleksandrowa. Do świtu 3 września 11 bs okopał się na nowej pozycji obronnej. Rano stanowiska batalionu zostały zbombardowane przez bombowce nurkujące, a na przedpolu Niemcy prowadzili intensywne rozpoznanie. Następnie na pozycje batalionu wyszły natarcia niemieckiej piechoty i czołgów o różnym natężeniu. 11 bs utrzymał swoje pozycje do zmroku. W nocy z 3 na 4 września batalion odmaszerował w kierunku Pabianic.
Bój o Wolę Krzysztoporską i Jeżów
Po całonocnym marszu, 4 września 11 bs dotarł w okolice Pabianic, gdzie przeszedł całodniowy odpoczynek w celu odbudowy zdolności bojowej. O północy 11 batalion strzelców, na rozkaz dowódcy Grupy Operacyjnej „Piotrków”, generała brygady Wiktora Thommée, wyruszył do lasu Graby koło wsi Kacprów. Jego zadaniem było osłonięcie styku Armii „Łódź” i 19 Dywizji Piechoty z północnego zgrupowania Armii „Prusy”. 11 bs zajął pozycje między Bełchatowem na wschód od stanowisk 2 pułku piechoty Legionów w rejonie Borowskich Gór a szosą na Piotrków Trybunalski, gdzie powstała 20-kilometrowa luka. Niemiecka 1 Dywizja Pancerna opanowała Rozprzę, Jeżów i Kisiele. Po przybyciu do tego rejonu, ppłk Władysław Warchoł został podporządkowany dowódcy 2 pp Leg. i otrzymał zadanie wykonania natarcia na Wolę Krzysztoporską, Rozprzę i Jeżów. W tym celu podporządkowane mu zostały dwudziałowa 2 bateria 2 dywizjonu artylerii konnej oraz 2 kompania czołgów 2 batalionu czołgów lekkich.
Przed planowanym natarciem, ustalonym na 5 września na godz. 10.30, na przedpolu lasu Graby pojawiła się kolumna niemiecka składająca się z 11 czołgów, 2 ciągników holujących działa oraz 10 samochodów ciężarowych z piechotą z 1 DPanc. W ogniu czołgów 7 TP, armat 2 dak oraz broni maszynowej i przeciwpancernej 11 bs rozbito niemiecką kolumnę, biorąc około 70 jeńców. Natarcie 11 bs, wspierane przez czołgi i 2/2 dak, pomimo silnego ostrzału niemieckiego, pozwoliło zdobyć wieś Wolę Krzysztoporską. Dalsze natarcie batalionu w kierunku Jeżowa zostało zatrzymane przez ogień artylerii, co zmusiło go do pozostania w defensywie. Do Jeżowa dotarły jedynie czołgi. Niemiecki kontratak z lasu Wygoda zmusił batalion do wycofania się do lasu Graby na pozycje wyjściowe. 11 batalion strzelców poniósł znaczne straty osobowe od ognia artylerii i czołgów. Na skraju lasu batalion zajął stanowiska ogniowe i odparł kolejne natarcia. Był atakowany przez niemieckie bombowce nurkujące oraz ostrzeliwany przez artylerię i czołgi. O godzinie 18.30 odjechała wspierająca batalion 2 kczl, tracąc 5 zniszczonych i 6 uszkodzonych maszyn. Po zmroku żołnierze 11 batalionu strzelców wycofali się grupami z lasu Graby w kierunku Mąkocic i Pabianic, mając na celu dołączenie do macierzystej brygady. W trakcie walk batalion stracił od 50% do 70% swojego stanu osobowego.
Odwrót
Część pozostałych żołnierzy batalionu przeszła przez Łódź i Łowicz, poruszając się po zablokowanych drogach, atakowanych przez niemieckie lotnictwo, w kierunku Warszawy. W stolicy, zebrani w Cytadeli pod dowództwem kapitana Franciszka Knapika, zostali wcieleni do batalionu piechoty „Sejm”. Batalion ten, po sformowaniu, został skierowany na Wolę i brał udział w walkach obronnych Warszawy aż do jej kapitulacji. Druga grupa pozostałości batalionu przeszła w rejon Otwocka i Garwolina, skąd dotarła na teren Lubelszczyzny, gdzie pod dowództwem ppłk Władysława Warchoła odtwarzała 43 pułk piechoty. Ppłk Warchoł objął dowództwo nad odtworzonym 43 pp, który został włączony w skład XIII Brygady Piechoty podlegającej Kombinowanej Dywizji generała brygady Jerzego Wołkowickiego.
Organizacja wojenna i obsada personalna 1 września 1939
Organizacja wojenna i obsada personalna 1 września 1939:
dowódca batalionu – ppłk piech. Władysław Warchoł †1940 Charków
zastępca dowódcy batalionu – mjr piech. Joachim Rogala
adiutant – kpt. piech. Franciszek Teodor Knapik
lekarz – por. lek. Stefan Leszek Marciniak †1940 Charków
oficer gospodarczy – kpt. int. Władysław Grzymkowski
dowódca 1 kompanii – kpt. Tadeusz Dębski
dowódca plutonu – ppor. Jerzy Jan Godorowski
dowódca 2 kompanii – kpt. Aleksander Zawada
dowódca plutonu – ppor. Robert Sawicki
dowódca 3 kompanii – por. Józef Pawlak
dowódca plutonu – ppor. Józef Krężel
dowódca kompanii karabinów maszynowych – por. Paweł Górski †21 IX 1939 Łaszczów
dowódca plutonu moździerzy – por. Józef Krężel
dowódca plutonu łączności – kpt. Mieczysław Malinowski
pluton pionierów
pluton zwiadowców (drużyna kolarzy, sekcja zwiadu konnego)
pluton przeciwpancerny
pluton gospodarczy – ppor. rez. Marian Dworak
Odznaczeni Virtuti Militari
W związku z udziałem w walkach podczas Kampanii wrześniowej, orderem Virtuti Militari odznaczonych zostało jedenastu żołnierzy batalionu:
- ppłk piech. Władysław Warchoł
- kpt. Franciszek Teodor Knapik
- kpt. Aleksander Zawada
- por. Józef Krężel
- por. lek. Stefan Leszek Marciniak
- por. Józef Pawlak
- ppor. Jerzy Godorowski
- st. sierż. Władysław Goc
- sierż. Stanisław Prus
- plut. Karol Wróblewski
- kpr. Piotr Pudełko
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Piotr Bieliński: 43 pułk strzelców Legionu Bajończyków. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 170. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2011. ISBN 978-83-62046-25-6.
Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2020-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].