103 Rezerwowy Pułk Szwoleżerów
To oddział kawalerii Wojska Polskiego, który został utworzony w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku w II Rzeczypospolitej.
Formowanie pułku
Nadwyżki rezerwistów oraz kadra, zebrane przez szwadron zapasowy 3 pułku szwoleżerów Mazowieckich w Grodnie i Suwałkach, zostały zmobilizowane od 31 sierpnia 1939 roku. Stanowiły one część Zgrupowania Ośrodków Zapasowych Suwalskiej i Podlaskiej Brygad Kawalerii. W obliczu zagrożenia rejonów stacjonowania, ewakuowano je w dniach 12-15 września do Wołkowyska. Tam rozpoczęto formowanie 103 rezerwowego pułku szwoleżerów, pod dowództwem byłego dowódcy 3 pułku szwoleżerów, ppłk. st. sp. Zdzisława Kwiatkowskiego. Pułk ten był ostatnim z pułków kawalerii Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”, dowodzonej przez płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza. Ze względu na brak koni i pierwszeństwo w ich przydziale dla 101, 102 i 110 pułków ułanów, 103 pułk szwoleżerów został sformowany jako pieszy. Po 15 września do Rezerwowej BK „Wołkowysk” dołączyli oficerowie i szwoleżerowie z 3 pszw., którzy po walkach pod Olszewem stracili łączność z głównym trzonem swojego pułku, jednak w większości nie weszli w skład 103 pszw. Ostateczne formowanie pułku zakończono 17 września 1939 roku.
Działania bojowe 103 rezerwowego pułku szwoleżerów
17 września 1939 roku pułk, wraz z całą brygadą, rozpoczął marsz w kierunku Wilna, aby wzmocnić obronę miasta po agresji ZSRR na wschodnie tereny Polski. 18 września, z rozkazu gen. bryg. st. sp. Wacława Przeździeckiego, dowódcy Zgrupowania Wojsk Obrony Rejonu Wołkowyska, zmieniono kierunek marszu na Grodno, które miało być bronione. Podczas marszu przez miejscowości Mosty i Skidel, pułk pełnił funkcję ariergardy brygady, prowadząc potyczki z dywersantami komunistycznymi. W nocy z 20 na 21 września, pułk zatrzymał się w Wiercieliszkach, osłaniając Grodno od wschodu. 21 września o godzinie 11:00 wszedł do Grodna, gdzie patrolował północne dzielnice miasta, likwidując dywersję w walkach ulicznych i częściowo wspierając 102 pułk ułanów, podczas gdy reszta jednostki stanowiła odwód dowódcy brygady. Pułk opuścił Grodno w godzinach przedwieczornych 21 września, a w nocy dotarł do rejonu miejscowości Grandzicze i Hoża. Po przeprawie przez Niemen, zarówno mostem saperskim, jak i promem, pułk zajął rejon wsi Nowosady i Wasilewicze. W nocy i rano 22 września 103 rez. pszw. nie brał aktywnego udziału w walkach o Kodziowce i Sopoćkinie, jak reszta brygady. 22 września pułk maszerował w straży tylnej brygady przez Radziwiłki i Sanicze w kierunku Kalet, prowadząc walki osłonowe i opóźniające z patrolami pancerno-motorowymi oraz kawaleryjskimi Armii Czerwonej. 23 września pułk kontynuował walki w lasach wokół Kalet, stopniowo wycofując się w kierunku granicy z Litwą w rejonie miejscowości Stanowisko i Budwieć. W obliczu braku żywności, zmęczenia żołnierzy, postępującego rozkładu jednostki oraz wyczerpania amunicji, w nocy z 23 na 24 września 103 pułk szwoleżerów przekroczył granicę i został internowany na Litwie.
Szwoleżerowie 103 rezerwowego pułku
Dowódca pułku – ppłk st. sp. Zdzisław Kwiatkowski (3 p szwol.)
Zastępca dowódcy pułku – rtm. Julian Bąkowski (5 p uł.)
Kwatermistrz – rtm. Stefan Bogusławski (3 p szwol.)
Adiutant pułku – ppor. rez. Wacław Sieczkowski (do 21 IX 1939) (3 p szwol.)
Dowódca 1 szwadronu – por. Alfred Grabski (3 p szwol.)
Dowódca 2 szwadronu – ppor. Jerzy de Virion (1 p uł.)
Dowódca 3 szwadronu – por. Wacław Polkowski
Dowódca 4 szwadronu – por. Stefan Eugeniusz Krasuski (10 p uł.)
Dowódca szwadronu ckm – ppor. Bohdan Garliński (1 p uł.)
Dowódca plutonu łączności – NN
Dowódca plutonu konnego – NN
Dowódca szwadronu gospodarczego – NN
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Skłodowski: 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego 1920-1939. Suwałki: Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2004. ISBN 83-914134-5-4.
Wiktor, Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.