Armata morska 102 mm
Armata morska 102 mm to rosyjska broń artyleryjska, która była produkowana przez Zakłady Obuchowskie. Została wprowadzona do użytku w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego w 1909 roku i była głównie montowana na niszczycielach.
Geneza
Działo zostało zaprojektowane w odpowiedzi na potrzeby zgłoszone w styczniu 1907 roku przez Nikołaja Essena, bohatera wojny rosyjsko-japońskiej, który wówczas pełnił funkcję dowódcy Minnoj Dywizji Floty Bałtyckiej w stopniu kontradmirała. Essen zauważył, że niszczyciele o wyporności 500–600 ton dysponują artylerią okrętową o tym samym kalibrze co torpedowce o wyporności 350 ton, a na obu klasach okrętów zamontowane były działa 75 mm.
Zakłady Obuchowskie przystąpiły do konstrukcji armaty o kalibrze 4 cali, przy wsparciu technicznym angielskiej firmy Vickers. Próby poligonowe nowej broni miały miejsce w sierpniu 1909 roku, a pod koniec roku rozpoczęto produkcję seryjną. W 1910 roku działa zostały zamontowane na pierwszych niszczycielach typu Dobrowolec.
Opis konstrukcji
Działo miało kaliber 4 cale, co odpowiadało 101,6 mm. Całkowita długość lufy wynosiła 6284 mm (61,6 kalibrów), a gwintowana część mierzyła 5285 mm. Wewnątrz znajdowały się 24 gwinty o głębokości 1,016 mm. Zamek klinowy poziomy ważył od 50 do 53 kg.
Armata z łożem miała masę 6,2 tony, jednak na niszczycielach stosowano lżejszy wariant, ważący 5,7 tony. Masa samej lufy wynosiła od 2,2 do 2,8 tony. Działo było chronione przez tarczę o grubości 38 mm, która ważyła 290 kg.
Lufa mogła być standardowo opuszczana o 6 stopni i podnoszona o 15 stopni. Aby zwiększyć kąt podniesienia, w późniejszych modelach łoże działa montowano na cokole. W 1914 roku zastosowano cokół o wysokości 200 mm, co pozwoliło na zwiększenie wychyłu do 20 stopni. W 1916 roku uzyskano dodatkowe 5 stopni przy pomocy podstawy o wysokości 320 mm, a przy cokole o wysokości 500 mm osiągnięto kąty od -10° do +30°. W płaszczyźnie poziomej działo mogło obracać się bez ograniczeń, a ruch zarówno w poziomie, jak i w pionie odbywał się z maksymalną prędkością 3 stopni na sekundę.
Działo mogło wystrzeliwać następujące pociski:
- Pocisk burzący wz. 1915, którego prędkość początkowa wynosiła 823 m/s, a donośność przy kącie 30° wynosiła około 16,1 km.
- Szrapnel, którego prędkość wynosiła 768 m/s, a donośność 11 km.
- Pocisk nurkujący, osiągający prędkość 208,8 m/s i donośność 2,2 km.
Stanowisko artyleryjskie było obsługiwane przez 7 osób. Teoretyczna szybkostrzelność wynosiła 15 strzałów na minutę, jednak dobrze wyćwiczony działon mógł osiągnąć 12 strzałów na minutę, podczas gdy praktyczna szybkostrzelność wynosiła 10 strzałów na minutę.
Historia użycia
Zamówiono 505 sztuk dział 102 mm. Do 1 stycznia 1917 roku wyprodukowano 225 sztuk, kolejne 200 miało być dostarczone do końca roku, a pozostałe 80 w roku 1918. Do 1918 roku działa te były używane głównie na niszczycielach. Po wybuchu wojny domowej zaczęto je montować również na kanonierkach i pływających bateriach.
22 czerwca 1941 roku w Marynarce Wojennej ZSRR znajdowały się 152 sztuki tych dział. Najwięcej z nich – 49 – było na okrętach Floty Bałtyckiej, po 30 sztuk posiadały Flota Oceanu Spokojnego i Flota Czarnomorska (35 sztuk na stanie z 1 kwietnia 1917 roku), natomiast Flota Północna używała 18 egzemplarzy. Na kanonierkach flotylli rzecznych znajdowało się 15 dział 102 mm L/60, 9 przypadało na Flotyllę Kaspijską, a 6 na Flotyllę Pińską. Dodatkowo 10 armat stanowiło uzbrojenie strażniczych okrętów na służbie NKWD.
W wyniku przejęcia niszczycieli „Awtroił” i „Wambola” przez marynarkę wojenną Estonii, armaty te były używane także poza granicami ZSRR. W latach 1919–1933 niszczyciele wyposażone w łącznie 9 dział 102 mm były w posiadaniu Estonii, po czym zostały sprzedane do Peru.
Broń ta cieszyła się dobrą opinią zarówno wśród użytkowników, jak i ich przeciwników. Na początku I wojny światowej przewyższała kalibrem broń stosowaną przez niemieckie niszczyciele (88 mm), a jej szybkostrzelność była oceniana jako zadowalająca.
Uwagi
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Leonid G. Baszkirow, Andres Waldre, Nikołaj W. Mitiuckow, John A. Rodriges. Niszczyciele Spartak i Awtroił cz. I. „Okręty Wojenne”, s. 26–35, 2002. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. Nr 51 (1/2002). (pol.).
А. А. Чернышов: «Новики». Лучшие эсминцы Российского Императорского флота. Moskwa: Коллекция, Яуза, ЭКСМО, 2007, s. 53–57, seria: Арсенал-Коллекция. ISBN 978-5-699-23164-5. (ros.).
А. Б. Широкорад. Корабельная артиллерия Российского флота 1867–1922 гг.. „Морская коллекция”, s. 9–10, 1997. Moskwa: Моделист-конструктор. Nr 2 (14). (ros.).
John Campbell: Naval weapons of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985, s. 362–363. ISBN 0-87021-459-4. (ang.).
Praca zbiorowa: Морская артиллерия отечественного военно-морского флота. Petersburg: Лель, 1995, s. 18–21. ISBN 5-86761-003-X. (ros.).
Hartmut Ehlers. Marynarka Wojenna i Paramilitarne Siły Morskie Estonii 1918-1940. „Okręty Wojenne”, s. 46–50, 2012. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 1/2012 (111). (pol.).