101 Rezerwowy Pułk Ułanów
101 Rezerwowy Pułk Ułanów to oddział kawalerii Wojska Polskiego, który został utworzony w czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku w II Rzeczypospolitej.
Formowanie pułku
Utworzenie pułku rozpoczęto w Białymstoku w dniach 10-11 września 1939 roku, korzystając z pododdziałów składających się z oficerów oraz żołnierzy Ośrodka Zapasowego Suwalskiej i Podlaskiej Brygady Kawalerii „Białystok” – „Wołkowysk”, a także ze szwadronów marszowych z garnizonu Białystok. Od 14 września pułk stacjonował w Wołkowysku, kontynuując organizację swojego składu. Wchodził w skład Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”, dowodzonej przez płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza. Kadra oraz rezerwiści pułku rekrutowali się z 1 i 2 pułku ułanów oraz 3 pułku szwoleżerów. Struktura pułku obejmowała cztery szwadrony liniowe, szwadron ckm, pluton kolarzy, pluton łączności oraz szwadron gospodarczy. Większość ułanów stanowili żołnierze rezerwy z Podlaskiej i Suwalskiej Brygady Kawalerii, a część z nich miała narodowość białoruską. Wartość bojowa pułku była ograniczona przez konie pozyskane w trakcie mobilizacji; jedynie konie 2 szwadronu, które zostały przekazane przez szwadron zapasowy 1 pułku ułanów Krechowieckich, miały odpowiednią kondycję. Uzbrojenie pułku obejmowało kbk oraz 6 ckm Maxim, a poczet dowódcy pułku dysponował jednym karabinem przeciwpancernym, jednak z minimalnym zapasem amunicji.
Działania bojowe 101 rezerwowego pułku ułanów
Nocą z 11 na 12 września, pułk wymaszerował w kierunku Grodna, przechodząc przez Dziembrowo oraz Ostrynię. 16 września 1 szwadron stoczył potyczkę z niemieckimi motocyklistami w rejonie Brzostowicy Wielkiej. Dnia 19 września 2 szwadron odniósł zwycięstwo w starciu z sowieckim oddziałem piechoty wspieranym przez czołgi. Na noc z 20 na 21 września, pułk zatrzymał się w Zabohonnikach i Orechowiczach, osłaniając Grodno od wschodniej strony. O świcie 21 września pułk dotarł do Grodna, biorąc udział w jego obronie i walcząc z wojskami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi. 101 pułk ułanów zabezpieczał Grodno od strony szosy skidelskiej, broniąc południowego odcinka obrony na prawym brzegu Niemna od mostu drogowego do kolejowego, a część jego sił patrolowała miasto i neutralizowała grupy dywersantów. W trakcie walk o Grodno, rtm. Narcyz Łopianowski uszkodził jeden z sowieckich czołgów przy użyciu jedynego karabinu przeciwpancernego wz. 35 w pułku. Po rozkazie ewakuacji Grodna, pułk w kolumnie Rezerwowej BK „Wołkowysk” dotarł wieczorem 21 września do wsi Hoża, a w nocy z 21 na 22 września, po intensywnych opadach deszczu, przeprawił się przez Niemen i ruszył do Kodziowców, gdzie o godz. 19.00 zajął kwatery. Patrole pułku odkryły obecność 7 czołgów sowieckich oraz piechoty w sąsiedztwie, co podzieliło pułk na dwa dywizjony. O godz. 21.00, w trakcie ostrzału budynków, w stronę wsi przejechały czołgi wroga. Pułk, przygotowując się do obrony, wykorzystał jedyną dostępną broń przeciwpancerną w postaci zapalających butelek oraz umieścił kilka min ppanc. O godz. 4.00, wojska sowieckie, głównie czołgi, zaatakowały pozycje 1 i 2 szwadronu, a mjr Stanisław Żukowski, prowadząc swój dywizjon, zaatakował sowieckie siły biwakujące w pobliżu. Zacięta walka, która miała miejsce zarówno w nocy, jak i w dzień, przyniosła znaczne straty obu stronom. Dowódca pułku mjr Stanisław Żukowski odniósł śmiertelne rany, a wśród poległych znaleźli się także dowódca szwadronu ckm rtm. Apoloniusz Ścisłowski oraz dowódca 3 szwadronu por. Stanisław Dobrzański. Łącznie zginęło około 10-14 ułanów, a około 20 zostało rannych. Straty wroga wyniosły do 17 zniszczonych i uszkodzonych czołgów oraz około 80 zabitych, rannych i zaginionych. Dnia 23 września pułk przekroczył granicę polsko-litewską i został internowany.
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
Przypisy
Bibliografia
- Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.
- Wiktor, Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
- Adam Dobroński, Krzysztof Skłodowski: 2 pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego 1917-1939. Dzieje i tradycje. Suwałki: Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2008. ISBN 978-83-61494-12-6.
- Czesław Grzelak: Wilno-Grodno-Kodziowce 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2002. ISBN 83-11-09457-8.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. seria Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 3. Warszawa: Mikromax, 1990. ISBN 83-00-03218-5.
- Zygmunt Podhorski: Działania bojowe 1 Pułku Ułanów Krechowieckich imienia płk B. Mościckiego w kampanii wrześniowej 1939 r. opr. Z. Podhorskiego. Jazda Polska w II wojnie światowej zeszyt 2. Londyn: Zrzeszenie Kół Pułkowych Kawalerii, 1956.
- Wojciech Włodarkiewicz: Kodziowce 1939. Zwycięskie bitwy Polaków tom nr 55. Warszawa: Edipresse – kolekcje Sp. z o.o., 2016. ISBN 978-83-7989-799-5.
- Wojciech Włodarkiewicz. Ułani przeciwko czołgom Armii Czerwonej. Walka 101 Rezerwowego Pułku Ułanów o Kodziowce 22 września 1939 roku. „Bellona”. 2, 2017. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej. ISSN 1897-7065.
