101 Kompania Saperów (101 ksap) – to jednostka saperów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Historia kompanii
W listopadzie 1941 roku do miejscowości Kołtubanka dotarło 50 saperów z Tockoje, co zapoczątkowało powstanie garnizonu oraz 7 batalionu saperów. Garnizon Kołtubanka składał się głównie z lasów i kilku budynków, a resztę pomieszczeń dla licznych żołnierzy musieli stworzyć sami saperzy, ponieważ zima już rozpoczęła swój bieg. Dowództwo 7 batalionu saperów objął kapitan Strzałka, a 3. kompanią dowodził porucznik inż. Jan Ruszkowski. 17 stycznia 1942 roku batalion przetransportowano do Wriewskiego, gdzie został przekształcony w 1 Pułk Saperów Armii, pod dowództwem majora Włodzimierza Kupryka. 23 marca 3. kompania, uzupełniona przez 1. i 2. kompanię do łącznej liczby 285 żołnierzy pod dowództwem porucznika Władysława Kryka, wyruszyła transportem kolejowym do Krasnowodzka, a następnie statkiem udała się do Pahlevi. Pod koniec kwietnia kompania została przeniesiona do obozu Habbaniyah.
22 lipca 1942 roku powstał Batalion Saperów Armii, pod dowództwem podpułkownika Jerzego Sochockiego. Dotychczasowa 3. kompania stała się jego jedynym pododdziałem i została przemianowana na 1. kompanię. Dowództwo kompanii objął major Maculewicz. Pod koniec września z kompanii wydzielono kierowców i mechaników, tworząc podstawy kompanii parkowej, którą dowodził porucznik Juszczyk. 23 października, na mocy rozkazu nr 59/42 dowództwa batalionu, zatwierdzono obsadę oficerską 1. kompanii. Na stanowisko dowódcy kompanii powołano kpt. inż. Edmunda Wajdowicza, który równocześnie pełnił funkcję adiutanta batalionu. Do listopada dowodził kompanią major Maculewicz, który następnie objął dowództwo 6 kompanii saperów. W skład pozostałej kadry oficerskiej wchodzili: por. Tadeusz Kalarus, ppor. Feliks Twardowski, ppor. Alfons Komander oraz por. Jan Ruszkowski.
25 stycznia 1944 roku kompania dotarła do portu w Tarencie, a następnie przeniosła się do rejonu Santa Teresa. W tym dniu liczebność kompanii wynosiła 4 oficerów i 181 szeregowych.
Zgodnie z rozkazem Nr 4 Dowództwa 2 Korpusu z 3 sierpnia 1943 roku, 1. kompania od 1 lutego 1944 roku stała się samodzielna pod względem gospodarczym i przyjęła nazwę „1 Kompania 10 Baonu Saperów”. 2 lutego 1944 roku kompania dotarła do Palagiano, gdzie miała zrealizować zadania związane z budową infrastruktury i budynków dla Szpitala Wojennego Nr 3.
17 kwietnia 1944 roku kompania została przydzielona do 2 Grupy Artylerii. 5 maja przeszła pod dowództwo 5 Kresowej Dywizji Piechoty. W skład pododdziałów przydzielonych do kompanii weszły: włoska 203 kompania pionierów, dwie sekcje angielskich wywrotek, dwa buldożery z 304. plutonu sprzętu zmechanizowanego, jeden autopatrol i dwa zestawy pomp Pittersa z kompanii parkowej. 19 maja poległ saper Antoni Rogowski. 23 maja kompania przeszła pod dowództwo 10 baonu saperów. Dowódca 2 Korpusu uhonorował 35 żołnierzy kompanii Krzyżami Walecznych po raz pierwszy, w tym dowódcę, majora Edmunda Wajdowicza.
Od 3 do 23 lipca 1944 roku III pluton został przydzielony do Pułku Ułanów Karpackich i brał udział w bitwie o Ankonę.
W okresie od 13 sierpnia do 3 września 1944 roku 1. kompania współpracowała ze Zgrupowaniem Kawalerii, którym dowodził generał brygady Zygmunt Bohusz-Szyszko. W ramach tego zgrupowania jednostka uczestniczyła w walkach o linię Gotów. 14 sierpnia zmarł w wyniku odniesionych ran kapral podchorąży Władysław Soczewski, a 27 sierpnia poległ saper Stefan Szałaj.
Za walki o linię Gotów uhonorowani Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari zostali: mjr Edmund Wajdowicz, ppor. Franciszek Kurnik oraz saper Adam Chrostowski. Po raz drugi Krzyżem Walecznych odznaczono por. Alfonsa Komandera, a po raz pierwszy 14 żołnierzy kompanii. Od 9 września do 10 października 1944 roku kompania odpoczywała w Porto San Giorgio. W tym czasie por. Alfons Komander odszedł do Wyższej Szkoły Wojennej. 26 września kompania otrzymała pierwsze uzupełnienie z Polaków, którzy zostali przymusowo wcieleni do Wehrmachtu. 11 października kompania rozpoczęła udział w walkach w Apeninach.
23 grudnia 1944 roku z funkcji dowódcy 11 kompanii saperów ustąpił major Edmund Wajdowicz. 28 grudnia kapitan Tadeusz Kalarus, pełniący obowiązki dowódcy kompanii, został przeniesiony na stanowisko dowódcy 16 kompanii saperów, a jego miejsce zajmuje kapitan Bogusław Kropidłowski.
Na podstawie rozkazu L.dz. 3334/204/AG/tj. kwatermistrza 2 Korpusu z 1 grudnia 1944 roku, z dniem 15 grudnia nastąpiły zmiany w nazwach jednostek:
- 10 Baon Saperów Korpusu przekształcono na 10 Baon Saperów,
- 1 Kompania Saperów Korpusu zmieniła nazwę na 11 Kompanię Saperów (ang. 11th Polish Field Company Engineer),
- 2 Kompania Saperów Korpusu stała się 12 Kompanią Saperów,
- 3 Kompania Saperów Korpusu została przemianowana na 13 Kompanię Saperów,
- Kompania Parkowa Saperów Korpusu to teraz 10 Kompania Parkowa Saperów (ang. 10th Polish Field Park Company Engineer).
Za bitwę o Bolonię odznaczeni Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari to mjr Hipolit Smoczkiewicz, st. sierż. Stefan Cymerman oraz kpr. Stefan Czarnowski, a 32 żołnierzy otrzymało Krzyże Walecznych.
8 czerwca 1945 roku major Smoczkiewicz przeszedł na stanowisko dowódcy nowo formowanego 20 Batalionu Saperów, zabierając ze sobą kilku szeregowych jako kadrę organizacyjną tej jednostki.
Na podstawie rozkazu Dowództwa 2 Korpusu z 3 września 1945 roku 11 kompania saperów została przekształcona w 101 kompanię saperów.
20 listopada 1946 roku przybył do Wielkiej Brytanii rzut likwidacyjny z Włoch, z dowódcą kompanii, porucznikiem Górczyńskim, podchorążym W. Zyms oraz 22 saperami. Włochy opuścił por. inż. arch. Zygmunt Majerski, który pozostał w celu dokończenia budowy Polskiego Cmentarza Wojennego w Bolonii.
24 listopada 1946 roku do obozu Keele Hall przybył dowódca 5 Grupy Brygadowej, gen. bryg. Zygmunt Podhorski, aby poinformować żołnierzy o ich przyszłości w Wielkiej Brytanii.
5 grudnia 1946 roku kompania została przeniesiona do Mile House Camp w pobliżu Oswestry.
W lutym 1947 roku, w wyniku redukcji stanu osobowego, zlikwidowano trzeci pluton.
Zgodnie z rozkazem dowódcy 5 Grupy Brygadowej z 8 kwietnia 1947 roku, 101 kompania saperów została przekształcona w 1 kompanię 452 Oddziału PKPR. Oddział Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia został utworzony z 10 baonu saperów (2 kompania z 102 kompanii saperów, 3 kompania z 103 kompanii saperów, 4 kompania z 26 kompanii zaopatrywania oraz kompania dowodzenia).
21 sierpnia 1947 roku 1 kompania przeniesiona została z Mile House Camp do Keele Hall, a pięć dni później do Blackshaw Camp. 16 września 1947 roku 1 kompania 452 Oddziału PKPR została wcielona do kompanii dowodzenia.
Obsada personalna 101 kompanii saperów
Dowódcy kompanii
por. inż. Jan Ruszkowski (XI 1941 – VII 1942)
mjr Maculewicz (VII 1942 – XI 1943)
kpt. / mjr inż. Edmund Wajdowicz (XI 1943 – 23 XII 1944)
kpt. Tadeusz Kalarus (p.o. 23-28 XII 1944)
por. Bogusław Kropidłowski (p.o. 28 XII 1944 – 15 I 1945)
mjr inż. Hipolit Marian Smoczkiewicz (15 I – 8 VI 1945)
kpt. Bogusław Kropidłowski (1945 – 26 IX 1947 → kierownik biura ewidencji 452 Oddziału PKPR)
Zastępcy dowódcy kompanii
kpt. Tadeusz Kalarus (do 28 XII 1944 → dowódca 16 ksap)
kpt. Bogusław Kropidłowski
por. Wiesław Stepanoff (do 22 II 1947 → oficer wyszkoleniowy Obozu Keele Hall)
Oficerowie
oficer rozpoznawczy – ppor. Franciszek Pieczyk (I 1945)
oficer techniczny – por. Feliks Twardowski
oficer techniczny – ppor. Wacław Górczyński (1946)
Dowódcy I plutonu
ppor. Jerzy Skotnica
ppor. Franciszek Kurnik (II – 9 IV 1947 → kurs hodowlany)
ppor. Franciszek Pieczyk (od 9 IV 1947)
Dowódcy II plutonu
ppor. Edward Kucharczyk
ppor. Franciszek Pieczyk
ppor. Wacław Górczyński (1947)
Dowódcy III plutonu
ppor. Mielczarek (1944)
ppor. Franciszek Kurnik (do II 1947)
Przypisy
Bibliografia
Wacław Górczyński: Kronika 101 Kompanii Saperów; sygn. C.854. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1947. [dostęp 2017-01-01].
