101 Dywizja Powietrznodesantowa (USA)

101 Dywizja Powietrznodesantowa

101 Dywizja Powietrznodesantowa (ang. 101st Airborne Division; znana również jako 101 Dywizja Powietrzno-Szturmowa, ang. 101st Air Assault Division) to związek taktyczny wojsk powietrznodesantowych Armii Stanów Zjednoczonych.

Dywizja została aktywowana 16 sierpnia 1942 roku. Powstała jako dywizja spadochronowa, w przeciwieństwie do 82 Dywizji Powietrznodesantowej, która wcześniej była jednostką piechoty. Razem tworzyły pierwsze amerykańskie dywizje powietrznodesantowe. 101 DPD jest jedną z najsłynniejszych jednostek Armii USA i obecnie stacjonuje w Fort Campbell, stan Tennessee. Aktualnie żołnierze tej dywizji nie są szkoleni w zakresie skoków spadochronowych, a określenie „powietrznodesantowa” pozostaje jedynie historycznym echem. Współczesna doktryna bojowa dywizji opiera się na transporcie żołnierzy za pomocą śmigłowców, co lepiej oddaje jej rolę na polu walki.

Historia

101 Dywizja Powietrznodesantowa to jedna z najbardziej rozpoznawalnych amerykańskich jednostek wojskowych, będąca pierwszą formacją utworzoną od podstaw w etacie wojsk powietrznodesantowych w USA. Na jej czele stał początkowo generał William Lee (zm. 1948), jednak z powodu zawału serca, który nastąpił na kilka miesięcy przed inwazją, został odesłany do Stanów Zjednoczonych. W związku z tym dowództwo objął generał Maxwell Taylor, który kierował nią aż do jej rozwiązania w 1945 roku.

Operacja Overlord

Operacja Overlord była pierwszym bojowym sprawdzianem dla 101 DPD. Tuż przed odlotem, żołnierzy odwiedził głównodowodzący operacji, generał Dwight Eisenhower. Zrzut spadochronowy rozpoczął się 6 czerwca 1944 roku zaraz po północy. Gęsta mgła oraz niemiecka obrona przeciwlotnicza sprawiły, że spadochroniarze zostali rozrzuceni od Cherbourga na północnym skraju półwyspu Cotentin aż po Carentan na południu. Nieliczni wylądowali w wyznaczonych strefach zrzutu, a zamiast organizować się w bataliony czy kompanie, walczyli w małych grupach, czasem składających się z kilku żołnierzy z różnych pododdziałów. Żołnierze 101 DPD zmieszali się ze spadochroniarzami z 82 DPD, którzy mieli zabezpieczać wojska inwazyjne lądujące na plaży Utah od zachodu, podczas gdy 101 DPD miała umożliwić wejście wojsk w głąb lądu oraz połączenie się z 82 DPD i wojskami lądującymi na plaży Omaha poprzez zajęcie kluczowego węzła komunikacyjnego, jakim było Carentan.

Pierwsze godziny po lądowaniu minęły na odnajdywaniu swoich pododdziałów i organizowaniu się w mniejsze grupki, określając swoje położenie na obcej ziemi. Celem dywizji w Dniu D było zabezpieczenie czterech wyjść z plaż, mostów na trasie pomiędzy Saint-Martin-de-Varreville a Pouppeville oraz zapory w la Barquette. Ponadto spadochroniarze mieli zniszczyć most drogowy na północny zachód od Carentan oraz most kolejowy na zachodzie, aby uniemożliwić przeprowadzenie kontrataku przez niemieckie wojska oraz zdobyć przyczółki na rzece Douve na północny wschód od Carentan.

O świcie spadochroniarze zostali wzmocnieni przez piechotę transportowaną szybowcami. W jednym z rozbitych szybowców zginął zastępca dowódcy dywizji, generał-brygadier Don Pratt. Do wieczora 6 czerwca dywizja zabezpieczyła wyjścia z plaż i nawiązała kontakt z oddziałami 4 Dywizji Piechoty, która lądowała na plaży Utah. Została również zdobyta tama w la Barquette, jednak nie udało się zabezpieczyć przepraw na rzece Douve. 8 czerwca dywizja zdobyła St. Côme-du-Mont, a Carentan ostatecznie zostało zdobyte 12 czerwca. 13 czerwca, we współpracy z 2 Dywizją Pancerną, 101 DPD odparła niemiecki kontratak na miasto. Kolejnym zadaniem dywizji było zabezpieczenie lewej flanki VII Korpusu poprzez zajęcie pozycji obronnych na półwyspie. 27 czerwca dywizja została zluzowana przez 83 Dywizję Piechoty. Dwa dni później została odłączona od VII Korpusu i wysłana do Cherbourga w celu zluzowania 4 Dywizji Piechoty.

Dywizja pozostawała w odwodzie 1 Armii do połowy lipca, kiedy to powróciła do Anglii, by uzupełnić straty poniesione w Normandii. Kilka tygodni poświęcono na szkolenie uzupełnień w oczekiwaniu na kolejną misję. W sierpniu 101 DPD weszła w skład 1 Alianckiej Armii Powietrznodesantowej. Straty dywizji wyniosły 4670 żołnierzy, w tym 1098 zabitych.

Operacja Market Garden

17 września 1944 roku rozpoczęła się aliancka operacja o kryptonimie Market Garden. Jej celem było utworzenie i utrzymanie korytarza na terytorium Holandii od Eindhoven na północy do Arnhem na południu, co miało umożliwić przekroczenie Renu i dalsze działania na terytorium III Rzeszy, mające na celu przyspieszenie zakończenia wojny. 101 Dywizja Powietrznodesantowa, wspólnie z 82 DPD, brytyjską 1 DPD oraz polską 1 Samodzielną Brygadą Spadochronową, brała udział w fazie Market, która miała na celu zabezpieczenie dróg i mostów przez wojska powietrznodesantowe, podczas gdy faza Garden obejmowała atak lądowy prowadzony przez brytyjski XXX Korpus. Zrzut spadochronowy odbył się w ciągu dnia, jednak na zrzutowiskach nie padł ani jeden strzał. Dywizja miała operować w sektorze ograniczonym przez Eindhoven na południu i Veghel na północy – razem piętnastomilowy odcinek drogi nazwany później przez spadochroniarzy Hell’s Highway (Drogą do piekła). Celem było zabezpieczenie mostu drogowego na południe od Son, mostu kolejowego oraz mostów w Veghel, mostu w Sint-Oedenrode oraz dodatkowo mostów w miejscowości Best, które miały stanowić alternatywne przeprawy przez Kanał Wilhelminy. Zabezpieczenie tych przepraw umożliwiłoby marsz XXX Korpusu na północ w stronę 82 DPD i brytyjskiej 1 DPD.

W pierwszym dniu nie udało się zdobyć mostów w Best oraz zapobiec zniszczeniu mostu w Son. Po połączeniu się z wojskami naziemnymi, dywizja miała za zadanie uniemożliwienie niemieckim wojskom przecięcia drogi lub jej zablokowania na kontrolowanym przez siebie piętnostomilowym odcinku. 22 września miała miejsce pierwsza niemiecka kontratak – dzień ten przeszedł do historii jako Czarny Piątek. Niemcy zablokowali drogę pomiędzy Veghel a Uden, a następnie skierowali atak na południe w kierunku Veghel. Kontratak został odparty przez 101 DPD, jednak droga nie została otwarta. Dopiero dzień później, z pomocą brytyjskich wojsk pancernych atakujących od północy, 101 DPD zdołała odblokować drogę. Kolejny niemiecki kontratak zablokował drogę w rejonie Koevering pomiędzy Veghel a St. Oedenrode. 25 września 101 DPD, wraz z brytyjskimi wojskami, była gotowa do ataku na pozycje niemieckie. Dzień później droga znów była otwarta, jednak Niemcy zaminowali ją i wycofali się pod osłoną nocy. Od tego momentu 101 DPD nie dopuściła do przecięcia drogi przez niemieckie wojska na swoim odcinku. Na początku października dywizja została przeniesiona na odcinek zwany Wyspą, znajdujący się na południe od Arnhem, pomiędzy dwoma rzekami: Renem i Waal.

Udział dywizji w walkach w Holandii zakończył się pod koniec listopada. Została wycofana do Francji (do Mourmelon) w celu uzupełnienia sprzętu i rekrutów oraz podjęcia szkoleń. Straty wyniosły ponad 858 zabitych, 2151 rannych oraz 398 pojmanych lub zaginionych.

Bastogne

16 grudnia 1944 roku na terenie Ardenów Niemcy zaatakowali pozycje alianckie, przełamując słabo przygotowaną obronę. Kluczowym punktem strategicznym było Bastogne, miasto położone na skrzyżowaniu siedmiu dróg, znanych jako Seven Roads to Hell (Siedem dróg do piekła). 17 grudnia dywizja została postawiona w stan najwyższej gotowości. 18 grudnia, w ciężarówkach, z brakami w zimowym umundurowaniu, broni i amunicji, 101 DPD ruszyła w stronę Werbomont. W Neufchateau generał McAuliffe, dowodzący dywizją podczas nieobecności generała Taylora, otrzymał informację, że dywizja dołączy do VIII Korpusu i wzmocni obronę w Bastogne. Rozkaz brzmiał: „Utrzymać Bastogne”.

Generał McAuliffe miał pod swoim dowództwem pododdziały z 9 i 10 Dywizji Pancernej, 705 batalion przeciwpancerny, 755 i 969 batalion artylerii polowej oraz niedobitki z innych oddziałów. Do pierwszych walk doszło 19 grudnia na zachód od Neffe oraz na północ od Noville. W nocy z 19 na 20 grudnia Niemcy wzięli do niewoli 326 kompanię medyczną powietrznodesantową. 20 grudnia pododdziały dywizji wycofały się z Noville przez Foy na południe, gdzie zajęły pozycje obronne. 22 grudnia, wraz z poprawą pogody, rozpoczęły się zrzuty zaopatrzenia, a na niebie pojawiło się alianckie lotnictwo. Tego samego dnia Niemcy zażądali honorowego poddania się obrońcom. Generał McAuliffe odpowiedział krótko: „gówno”. Ta odpowiedź podbudowała morale amerykańskich żołnierzy. 23 grudnia teren zajmowany przez dywizję i wspomagające ją oddziały rozciągał się od Foy i Longchamps na północy do Flamierge na północnym zachodzie, Mande de St. Etienne oraz Senonchamps na zachodzie, Marvie na południowym wschodzie oraz linii łączącej Marvie z Foy.

26 grudnia okrążenie Bastogne zostało przerwane przez pododdziały 4 Dywizji Pancernej, które nacierały w kierunku miasta od południa, z kierunku Assenois. To jednak nie zakończyło zmagań dywizji. Rozpoczęła się walka o odepchnięcie Niemców z rejonu Bastogne. W styczniu 1945 roku dywizja brała udział w atakach na Recogne oraz Noville przez Foy i Rachamps w celu zdobycia Houffalize. Po niemal miesiącu zmagań w zimnie oraz tygodniowym okrążeniu, wytrzymałość 101 DPD była wystawiona na próbę, zakończoną załadunkiem na ciężarówki kierujące się w stronę Alzacji, do Haguenau. Dywizja miała tam zastąpić 42 Dywizję Piechoty, która doznała ciężkich strat w walkach z Niemcami. Straty 101 DPD podczas walk w Ardenach wyniosły od 482 do 982 zabitych – wielu żołnierzy było wcześniej uznanych za zaginionych.

Niemcy

W Hagenau 101 DPD oddała ostatnie strzały podczas wojny. Po wysłaniu jej do Niemiec w 1945 roku nie podjęła już walki z wrogiem. Jej zadaniem było rozbrajanie poddających się niemieckich oddziałów. W marcu 101 DPD wyzwoliła niemiecki oboz pracy, będący filią obozu w Dachau. Na początku kwietnia zajęła Orle Gniazdo Hitlera w Berchtesgaden, gdzie kwaterowała w dniu zakończenia wojny w Europie. Mimo obaw żołnierzy, dywizja nie została wysłana do walki z Japończykami na Pacyfiku.

Dzieje współczesne

101 Dywizja Powietrznodesantowa pełniła funkcję okupacyjną w Niemczech do 30 listopada 1945 roku, kiedy to została rozwiązana w austriackiej miejscowości Zell am See. Dywizja została reaktywowana w 1948 roku i szkolona w Fort Campbell. W 1960 roku wysłano ją do Wietnamu, gdzie brała udział m.in. w bitwie pod Hamburger Hill. Dwa plutony z 101 DPD uczestniczyły w walkach z Wietkongiem na terenie ambasady amerykańskiej podczas ofensywy Tết. Dywizja wzięła udział w obu wojnach w Zatoce Perskiej. Obecnie jej część pełni funkcję stabilizacyjną w Iraku i Afganistanie; stacjonuje w Fort Campbell.

Kultura masowa

Literatura:

  • Kompania braci
  • Największy brat
  • David Kenyon Webster „Kompania spadochronowa”. Wyd. Magnum. Warszawa. 2011 r.

Kino:

  • Kompania braci

Gry komputerowe:

  • 101st: Airborne in Normandy
  • Brothers in Arms: Earned in Blood
  • Brothers in Arms: Road to Hill 30
  • Brothers in Arms: Hell’s Highway
  • Company of Heroes
  • Call of Duty

Muzyka:

  • Sabaton – Screaming Eagles
  • „Rooster” – utwór zespołu Alice in Chains, dotyczący wojny w Wietnamie. Ojciec Jerry’ego Cantrella służył w 101 Dywizji Powietrznodesantowej.

Wśród żołnierzy dywizji przez krótki czas był także Jimi Hendrix.

Zobacz też

  • Brudna Trzynastka

Przypisy

Bibliografia

  • George E. Koskimaki: D-Day with Screaming Eagles. ISBN 1-932033-02-5. Brak numerów stron w książce.
  • George E. Koskimaki: Hell’s Highway. 2003. ISBN 1-932033-05-X. Brak numerów stron w książce.
  • George E. Koskimaki: The Battered Bastards of Bastogne. ISBN 1-932033-06-8. Brak numerów stron w książce.
  • William Weir: Przegrane zwycięstwa. Od starożytności po wojnę w Wietnamie. Wyd. 1. Warszawa: BELLONA, 2011. ISBN 978-83-11-12007-5.