101 dalmatyńczyków (film 1961)

101 dalmatyńczyków

101 dalmatyńczyków (ang. One Hundred and One Dalmatians) to amerykański animowany film przygodowo-komediowy z 1961 roku, wyreżyserowany przez Hamiltona Luske’a, Clyde’a Geronimiego oraz Wolfganga Reithermana, oparty na powieści Dodie Smith o tym samym tytule. Jest to siedemnasty film w oficjalnym kanonie animacji Disneya. Produkcją zajął się Walt Disney, a dystrybucją Buena Vista Film Distribution Company. Premiera miała miejsce 25 stycznia 1961 roku.

Film ten był pierwszym dziełem Walt Disney Productions, które wykorzystało szkicową technikę animacji, co stało się standardem w następnych produkcjach aż do Przygód Kubusia Puchatka w 1977 roku. 101 dalmatyńczyków był również pierwszą pełnometrażową animacją Disneya, która zaczynała się od stworzenia scenariusza, podczas gdy wcześniejsze filmy bazowały na szkicach animatorów. Bill Peet odpowiadał za scenariusz.

Film otrzymał pozytywne recenzje; serwis Rotten Tomatoes przyznał mu wynik 97% oraz średnią ocenę 8/10.

W 1996 roku Disney wprowadził na rynek aktorski remake pod tym samym tytułem, a w 2003 roku pojawiła się kontynuacja 101 dalmatyńczyków II: Londyńska przygoda.

Fabuła

W Londynie mieszka autor piosenek Robert Radcliffe wraz ze swoim psem rasy dalmatyńczyk, Pongiem. Znudzeni swoim kawalerskim życiem, Pongo postanawia znaleźć partnerki dla siebie i Roberta. Odkrywa sukę tej samej rasy, Czikę, oraz jej właścicielkę, młodą kobietę o imieniu Anita. Pod pretekstem spaceru, Pongo organizuje ich spotkanie w Regent’s Park. Niedługo potem Robert i Anita biorą ślub i przeprowadzają się do nowego domu, gdzie zatrudniają pokojówkę Nianię. Gdy Czika zachodzi w ciążę, Anita odwiedza jej bogata koleżanka ze szkoły, Cruella de Mon, która ma obsesję na punkcie futer. Czikę niepokoi nadmierne zainteresowanie Cruelli jej nienarodzonymi szczeniętami.

Wkrótce Czika rodzi piętnaście szczeniąt, a Cruella domaga się ich zakupu, jednak Robert stanowczo odmawia. W złości Cruella przysięga, że się na nim zemści. Po kilku tygodniach, gdy Radcliffe’owie wychodzą na spacer z Pongiem i Cziką, ich dom zostaje zaatakowany przez bandytów, Nochala i Baryłę, którzy porywają szczenięta mimo protestów Niani. Robert jest przekonany, że za porwaniem stoi Cruella, jednak Scotland Yard po jej przesłuchaniu nie znajduje dowodów. Zdesperowani, Pongo i Czika wykorzystują „szczekanie o zmierzchu”, by zaalarmować inne psy w Londynie i poprosić o pomoc w odnalezieniu szczeniąt. Wiadomość o porwaniu szybko się rozprzestrzenia w całej Anglii.

Informacja dociera do Suffolk, gdzie owczarek staroangielski Pułkownik oraz jego przyjaciele, koń Kapitan i kot Sierżant Czmych, odnajdują porwane szczenięta w Piekielnym Zamczysku, opuszczonym domu należącym do Cruelli. To ona wynajęła Nochala i Baryłę do kradzieży, a także zakupiła 84 szczenięta dalmatyńczyków, które zamierzała oskórować w celu uszycia futra. Po otrzymaniu wiadomości, Pongo i Czika uciekają od Radcliffe’ów i docierają do Suffolk. Cruella grozi bandytom, że jeśli nie zrealizują zadania do nocy, sama wezwie policję i obarczy ich winą. Bandyci opóźniają wykonanie zlecenia, chcąc obejrzeć ulubiony program telewizyjny, co wykorzystuje Czmych, który pomaga szczeniętom uciec.

Wkrótce jednak bandyci odkrywają plan kota i zamierzają zabić zwierzęta, lecz do Piekielnego Zamczyska wpadają Pongo, Czika i Pułkownik. Po udanej walce z przestępcami, dorosłe dalmatyńczyki, zszokowane planami Cruelli, postanawiają adoptować pozostałe 84 szczenięta. Po trudnej podróży, zatrzymują się w stodole, gdzie krowy dokarmiają szczenięta. Collie rough informuje ich o labradorze z Dinsford, którego właściciel jest dostawcą w Londynie. Po dotarciu do Dinsford, labrador udziela schronienia dalmatyńczykom. Cruella, wciąż ich szukając, nieustannie zjawia się w okolicy, a dalmatyńczyki postanawiają przemalować się w sadzy, aby udawać labradory o czarnym umaszczeniu.

Nim wszystkie psy wsiądą do ciężarówki dostawczej, lód i śnieg zmywają sadzę z kilku szczeniąt. Cruella w furii stara się zepchnąć z drogi ciężarówkę z psami, jednak Nochala i Baryła próbują tego samego w swojej furgonetce. Dochodzi do kolizji, a bandyci lądują w rowie, podczas gdy ciężarówka z psami bezpiecznie odjeżdża. Rozpaczająca Cruella obwinia swoich pomocników, a zrezygnowany Nochala nakazuje jej milczenie. W Londynie, Radcliffe’owie i Niania próbują cieszyć się Świętami Bożego Narodzenia oraz pieniędzmi, które przyniosła piosenka Roberta o Cruelli, stając się wielkim hitem radiowym. Nagle do ich domu wkraczają pokryte sadzą dalmatyńczyki, łącząc się z właścicielami. Po przeliczeniu ogromnej liczby szczeniąt, Robert postanawia przeznaczyć dochody z tantiemów na zakup wiejskiego domu, aby pomieścić wszystkie 101 dalmatyńczyków.

Obsada

Obsada głosowa

  • Maciej Małek – Pongo
  • Alicja Krawczykówna – Czika
  • Maria Górecka-Nowicka – Cruella de Mon
  • Andrzej Herder – Robert Radcliffe, sierżant Czmych
  • Barbara Dzido – Anita Radcliffe
  • Bohdan Wróblewski – Nochal
  • Sławomir Misiurewicz – Baryła
  • Lena Wilczyńska – Niania
  • Aleksander Fogiel – Pułkownik
  • Ludwik Benoit – Kapitan
  • Andrzej Saciuk – dog
  • Irena Kwiatkowska – gęś Lucy
  • Maria Białobrzeska – krowa
  • Jerzy Przybylski – pastor

Wersja polska

Dubbing z 1966 roku

Wersja polska: Studio Opracowań Filmów w Łodzi
Reżyser: Maria Piotrowska
Dialogi: Janina Walkiewicz
Dźwięk: Anatol Łapuchowski
Montaż: Łucja Kryńska

Dubbing z 1995 roku

Wersja polska: Studio Opracowań Filmów w Warszawie
Reżyser: Ewa Złotowska
Dialogi: Janina Walkiewicz, Stanisława Dziedziczak
Dźwięk: Jerzy Januszewski
Montaż: Halina Ryszowiecka
Opracowanie muzyczne: Mirosław Janowski
Kierownik produkcji: Andrzej Oleksiak

Produkcja

Geneza

W 1956 roku w magazynie „Woman’s Day” opublikowano odcinkową powieść The Great Dog Robbery autorstwa brytyjskiej dramatopisarki Dodie Smith. Rok później, Viking Press wydało powieść pod nowym tytułem 101 dalmatyńczyków. Amerykański znajomy Smith zapoznał ją z producentem filmowym Waltem Disneyem, który był miłośnikiem psów. W lutym 1957 roku Walt Disney Productions zapytało przyjaciela Smith, Stanleya Salmena, o możliwość zakupu praw do ekranizacji. Salmen ostrzegł Smith, że Disney zazwyczaj kupuje prawa do literackich dzieł za niskie kwoty. W tej sytuacji Smith skonsultowała się z zaprzyjaźnionym scenarzystą Charlesem Brackettem, który zasugerował, by podała Disneyowi cenę 25 tysięcy dolarów, spodziewając się, że zejdzie do 15 tysięcy dolarów.

Produkcja

W czerwcu 1957 roku Walt Disney Productions zakupiło prawa do ekranizacji powieści. Po zakupie, Disney poprosił Billa Peeta o stworzenie scenariusza oraz Kena Andersona o reżyserię. Budżet filmu wynosił 3 miliony dolarów. Peet samodzielnie opracował scenariusz i scenorysy, podczas gdy Anderson zajmował się również scenografią. Aby zredukować koszty, po nieudanej produkcji Śpiącej królewny (1959), Disney zlecił znalezienie tańszego rozwiązania do animacji 101 dalmatyńczyków. Ub Iwerks opracował urządzenie wykorzystujące Xerox, co umożliwiło kopiowanie postaci rysunkowych bezpośrednio na klatki filmowe, przyspieszając proces animacji. Choć Disney miał wątpliwości co do ostatecznego efektu, zaakceptował ten wynalazek. W ramach restrukturyzacji studio musiało zamknąć dział kreślarski oraz zatrudnionych do rysowania animatorów, co zmusiło część z nich do poszukiwania nowej pracy. Anderson wykorzystał ten czas na eksperymentowanie z wyglądem filmu, co dawało animatorom większą swobodę twórczą.

W lipcu 1959 roku Disney z żoną odwiedził Wielką Brytanię, gdzie spotkał się z Dodie Smith. Autorka była zaskoczona wyglądem Disneya, który okazał się być wysokim i przystojnym mężczyzną. W miłej rozmowie opowiedziała o inspiracji do powieści, którą była jej dalmatynka Folly oraz jej miot. Disney zapewnił ją, że publiczność testowa, w przeciwieństwie do Śpiącej królewny, polubiła film, a zmiany w porównaniu do oryginału były minimalne. Wyraził również żal, że nie mogła być obecna jej dalmatynka, która zmarła przed zakupem praw do ekranizacji.

Wydanie

Film 101 dalmatyńczyków miał premierę 25 stycznia 1961 roku w podwójnym seansie z dokumentem The Horse with the Flying Tail (1960). Otrzymał wznowienia w amerykańskich kinach w latach 1969, 1979 (w podwójnym seansie z Footloose Fox (1979)), 1985 oraz 1991.

W Polsce film był wyświetlany w lutym 1967 roku w towarzystwie filmu dokumentalnego Zima w lesie (1966) z serii „Rok myśliwego” Włodzimierza Puchalskiego. Dystrybucję zrealizowano z polskim dubbingiem stworzonym przez Studio Opracowań Filmów w Łodzi, reżyserowanym przez Marię Piotrowską. 31 marca 1995 roku film wznowiono w polskich kinach z nową wersją dubbingową, wykonaną przez Studio Opracowań Filmów w Warszawie i reżyserowaną przez Ewę Złotowską.

Odbiór

101 dalmatyńczyków okazało się sukcesem zarówno wśród widowni, jak i krytyków. C.A. Lejeune w The Observer określiła film jako jeden z najlepszych dzieł Disneya. Dilys Powell w The Sunday Times napisała entuzjastyczną recenzję, nazywając film swoistym odrodzeniem Disneya. Richard Mallett w Punch chwalił 101 dalmatyńczyków za brak sentymentalizmu, który charakteryzował wcześniejsze filmy Disneya oraz za to, że „niemal każdy moment jest sprytnie wymyślony, by zadowolić zarówno dzieci, jak i dorosłych”. Brenda Daviest w Monthly Film Bulletin zwróciła uwagę na zespół animatorów, podkreślając, że temat pełen sentymentalizmu został potraktowany z niezwykłą powściągliwością.

Dodie Smith była obecna na londyńskiej premierze i wyraziła zadowolenie z ekranizacji, szczególnie z wierności przedstawionego Suffolk oraz doskonałej animacji, chociaż miała pewne zastrzeżenia co do postaci Czmycha oraz finałowego pościgu samochodowego. W korespondencji z Disneyem chwaliła go za film, ale narzekała na zbyt małe litery jej nazwiska w napisach początkowych. Disney obiecał, że następnym razem powiększy jej nazwisko w napisach, jeśli „da im kolejną uroczą historię jak Dalmatyńczyki” i przesłał kilka oryginalnych rysunków z filmu. Smith postanowiła wykorzystać tę okazję, aby sprzedać prawa Walt Disney Productions do innej jej powieści Zdobyłam zamek, widząc w niej potencjalną ekranizację jako idealny film Disneya z udziałem nowej gwiazdy Hayley Mills. Po zapoznaniu się z streszczeniem, Disney zgodził się na zakup za 50 tysięcy dolarów. Po latach Smith była wdzięczna Disneyowi za ekranizację, ponieważ dzięki jej popularności oryginał książkowy przynosił zyski przez kolejne dwadzieścia lat.

Paradoksalnie Walt Disney nie polubił filmu. Szczególnie nie odpowiadał mu styl artystyczny zastosowany przez Kena Andersona i wyraził, że nie chce, aby takie produkcje jak 101 dalmatyńczyków miały miejsce ponownie. Odniósł się również do zazdrości, że sukces filmu osiągnięto bez jego bezpośredniego udziału.

Kontynuacje i remaki

W 1995 roku, Joe Roth, przewodniczący Walt Disney Studios, postanowił, że 101 dalmatyńczyków będą doskonałym materiałem na wersję aktorską, bazując na sukcesie Księgi dżungli (1994). W 1996 roku wydano aktorski remake pod tym samym tytułem, który był drugim aktorskim remake’iem filmu animowanego Disneya po Księdze dżungli. W odróżnieniu od animacji, w tej wersji zwierzęta nie mówią. W 2000 roku remake doczekał się sequela 102 dalmatyńczyki, w którym również wystąpiła Glenn Close jako Cruella de Mon.

W ramach bloku programowego Disney-Kellogg Alliance powstał serial animowany 101 dalmatyńczyków (1997–1998) produkcji Walt Disney Television Animation oraz Jumbo Pictures, emitowany na kanale ABC. Serial inspirowany był zarówno filmem animowanym z 1961 roku, jak i aktorskim z 1996 roku.

W 2003 roku wydano film animowany 101 dalmatyńczyków II: Londyńska przygoda, będący bezpośrednią kontynuacją animacji z 1961 roku.

W 2015 roku powstała animowana krótkometrażówka The Further Adventures of Thunderbolt, która ukazała kolejny odcinek serialu oglądanego przez dalmatyńczyki. Została ona udostępniona jako dodatek w wydaniu Blu-ray filmu z serii „Diamond Edition”.

Kolejnym telewizyjnym serialem animowanym była brytyjsko-kanadyjska Ulica Dalmatyńczyków 101 (2019–2020), produkcji Atomic Cartoons i Passion Animation Studios, rozgrywająca się 60 lat po wydarzeniach z 101 dalmatyńczyków (1961) i koncentrująca się na praprawnuczce Ponga i Cziki – Delilah oraz Dylanie oraz ich miocie, żyjących na tytułowej ulicy w londyńskiej dzielnicy Camden Town. Serial został wyemitowany na kanale Disney Channel UK w Wielkiej Brytanii oraz w serwisie streamingowym Disney+ w Kanadzie.

W 2021 roku powstał reboot filmów aktorskich Cruella, który skupia się na postaci Cruelli de Mon i jej pochodzeniu. W tym samym roku ogłoszono kontynuację filmu.

W maju tego samego roku, Glenn Close ujawniła, że pracując nad Cruellą jako producent wykonawczy, napisała scenariusz będący kontynuacją filmów aktorskich z lat 1996–2003, w którym ponownie wcieli się w rolę Cruelli de Mon. Fabuła miałaby rozgrywać się w Nowym Jorku i inspirować się Ojcem chrzestnym II (1974).

W 2022 roku powstała we współpracy z Walt Disney Animation Studios reklama produktów Givenchy, w której udział biorą dalmatyńczyki, w reżyserii Erica Goldberga. W reklamie sportretowani zostali angielska modelka Kate Moss oraz amerykański projektant mody Matthew M. Williams.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Robin Allan: Walt Disney and Europe: European Influences on the Animated Feature Films of Walt Disney. Bloomington (Indiana): Indiana University Press, 1999. ISBN 0-253-33652-X. (ang.)
  • Jerry Beck: The Animated Movie Guide. Nowy Jork: Chicago Review Press, 2005. ISBN 1-55652-591-5. (ang.)
  • Walt Disney Enterprises: 101 dalmatyńczyków. Disney Storybook Artists (ilustr.), Elżbieta Grygiel (tłum.). Warszawa: Egmont Polska, 1997, seria: Seria Bajeczna. ISBN 83-7123-185-7. (ang.)
  • Valerie Grove: Dear Dodie: The Life of Dodie Smith. Londyn: Pimlico, 1997. ISBN 0-7126-7366-0. (ang.)
  • Pierre Lambert: Walt Disney l’âge d’or. Rozay-en-Brie: Démons et Merveilles, 2006. ISBN 2-9507818-8-8. (fr.)
  • Leonard Maltin: The Disney Films. Wyd. 3. Nowy Jork: Hyperion Books, 1995. ISBN 0-7868-8137-2. (ang.)
  • Charles Solomon: The Art of Frozen. San Francisco: Chronicle Books, 2013. ISBN 978-1-4521-1716-4. (ang.)
  • Cheryl Steinmetz: “101 Dalmatians” and Breed Popularity in the U.S.. Marengo (Illinois): Dalmatian Club Of America, 2005. (ang.)
  • David Perlmutter: The Encyclopedia of American Animated Television Shows. Lanham (Maryland): Rowman & Littlefield, 2018. ISBN 978-1-5381-0374-6. (ang.)
  • Graham Webb: The Animated Film Encyclopedia: A Complete Guide to American Shorts, Features and Sequences, 1900-1999. Wyd. 2. Jefferson (Karolina Północna): McFarland & Company, 2011. ISBN 978-0-7864-4985-9. (ang.)
  • Idziemy do kina. „Film”. 22 (8), 1967-02-19. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. (pol.)
  • Idziemy do kina. „Film”. 45 (3), 1995-03-01. Warszawa: Film S.A.. ISSN 0137-463X. (pol.)
  • What’s Going On. „Boca Raton News”. 24 (169), 1979-06-18. Boca Raton: Boca Raton News. (ang.)

Linki zewnętrzne