100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik
Moneta próbna z 1925 roku przedstawiająca Mikołaja Kopernika jest częścią okresu złotowego II Rzeczypospolitej. Została stworzona z myślą o potencjalnym wykorzystaniu w produkcji złotych monet, które planowano wprowadzić w ramach reformy walutowej Władysława Grabskiego.
Rys historyczny
W jednym z dokumentów poprzedzających reformę Władysława Grabskiego, a dokładniej w dekrecie Prezydenta RP z dnia 20 stycznia 1924 roku, zaplanowano bicie 3100 złotych z jednego kilograma stopu złota próby 900 (9/31 grama czystego kruszcu na 1 złoty), w nominałach: 10, 20, 50 oraz 100 złotych. W ramach przygotowań Mennicy Państwowej do realizacji tych postanowień, w 1925 roku wybito partię próbnych monet stuzłotowych z wizerunkiem Mikołaja Kopernika. Projekt zarówno awersu, jak i rewersu tej monety stworzył amerykański rzeźbiarz Stanisław Szukalski.
Projekt Szukalskiego zajął trzecie miejsce w ogłoszonym na początku 1925 roku drugim konkursie na projekt polskich złotych monet obiegowych.
Awers
Na awersie umieszczono stylizowanego, ukoronowanego orła. U góry znajduje się otokowy napis: „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, a na dole w otoku: „100 ZŁOTYCH”. Pod orłem widnieje rok – 1925, z lewej strony orła znajduje się herb Kościesza, symbol mennicy warszawskiej, a z prawej strony wypukły napis „PRÓBA” (jedynie na monetach o średnicy 35 mm).
Rewers
Na rewersie monety znajduje się popiersie astronoma, który w prawej dłoni trzyma garść promieni słonecznych, co symbolizuje wstrzymanie Słońca, a w lewej dłoni porusza wirujący symbol Ziemi, nawiązując do hasła: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Pod popiersiem (na monetach o średnicy 35 mm) lub z boku (na monetach o średnicy 20,5 mm) umieszczono napis: „100 ZŁOTYCH”.
Opis
Stylizowany orzeł na awersie był jednym z najbardziej oryginalnych przedstawień polskiego godła, jakie pojawiały się na numizmatach w okresie międzywojennym.
Ostatecznie projekt stuzłotówki z Mikołajem Kopernikiem jako złotej monety obiegowej został odrzucony. Mennica Państwowa wybiła jedynie następujące monety:
- pełnowymiarowe – o średnicy 35 mm – w stemplu lustrzanym, z napisem „PRÓBA”, w srebrze – 100 sztuk
- o zmniejszonej do 20,5 mm średnicy w stemplu zwykłym, bez napisu „PRÓBA”:
- 100 sztuk w brązie,
- 50 sztuk w srebrze.
Monety o średnicy 20,5 mm mają nieznacznie zmodyfikowany rysunek rewersu.
Na rancie monety o średnicy 35 mm umieszczono wklęsły napis: „SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX”.
Na początku XXI wieku moneta próbna z Mikołajem Kopernikiem jest:
- jedyną monetą o nominale 100 złotych,
- jedną z siedmiu monet będących wynikiem przygotowań Mennicy Państwowej do wprowadzenia złotych monet obiegowych, które były przewidziane w reformie walutowej Władysława Grabskiego, obok:
- 10 złotych 1925 – profile kobiety i mężczyzny projektu Antoniego Madeyskiego,
- 10 złotych 1925 – Bolesław Chrobry projektu Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej,
- 20 złotych 1924 – monogram RP projektu T. Załuskiego,
- 20 złotych 1925 – Polonia projektu Antoniego Madeyskiego,
- 20 złotych 1925 – Bolesław Chrobry projektu Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej,
- 50 złotych 1924 – klęczący rycerz projektu Tadeusza Breyera.
W początkach XXI wieku Mennica Polska, w ramach serii „240 lat Mennicy Polskiej – Repliki monet polskich według projektów z okresu międzywojennego”, wydała blister zawierający cztery pozłacane repliki złotych monet II Rzeczypospolitej (10, 20, 50 i 100 złotych) według projektu Stanisława Szukalskiego. Numizmat 100-złotówki z tego blistra jest w rzeczywistości repliką 35-milimetrowej próby 100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik.
Odmiany
W przypadku pełnowymiarowej monety o średnicy 35 mm znane są jej odmiany:
- w srebrze, bez wklęsłego napisu na rancie, znane 2 szt.,
- w miedzi, nakład nieznany (w jednym ze źródeł internetowych podawany jest nakład 60 sztuk, co wydaje się być błędem, ponieważ jednocześnie podawana jest informacja o masie monety – 8,8 grama, co przy średnicy 35 mm jest niemożliwe)
- wybite na srebrnej monecie 1 rubel 1924, nakład nieznany.
Znane odmiany monety o średnicy zredukowanej do 20,5 mm to:
- w srebrze, litery w napisie „100 ZŁOTYCH” gładkie, w ramach 50 sztuk całkowitego nakładu,
- w srebrze, litery w napisie „100 ZŁOTYCH” rowkowate, w ramach 50 sztuk całkowitego nakładu,
- w miedzi, nakład nieznany,
- w niklu, nakład nieznany,
- w złocie, nakład nieznany,
- w aluminium, nakład nieznany,
- w srebrze, na krążku monety wyciętym z 2 reichsmark, nakład nieznany.
Zobacz też
- klęczący rycerz
- monety próbne II Rzeczypospolitej
- 10 złotych 1925 – profile kobiety i mężczyzny
- 10 złotych 1925 – Bolesław Chrobry
- 20 złotych 1924 – monogram RP
- 20 złotych 1925 – Polonia
- 20 złotych 1925 – Bolesław Chrobry
- 50 złotych 1924 – klęczący rycerz
- 100 złotych
Przypisy
Bibliografia
J. Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, Nefryt, Szczecin, wydanie I, ISBN 978-83-87355-65-4