100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)

100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)

100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3) (ros. 100-мм полевая пушка образца 1943 года, БС-3, znana także jako 100 mm armata przeciwpancerna wz. 1944) to radziecka holowana armata polowa i przeciwpancerna.

Historia

W 1943 roku w ZSRR istniały obawy dotyczące pojawienia się nowych niemieckich czołgów, które były wyposażone w długozasięgowe armaty i miały wysoką odporność na ogień ówczesnych dywizyjnych dział przeciwpancernych. Choć artyleria korpuśna mogła stawić czoła takiemu zagrożeniu, to armaty, którymi dysponowano, były zbyt ciężkie i mało mobilne. 13 kwietnia 1943 roku, podczas narady z udziałem Ławrientija Berii, komisarz D.F. Ustinow przedstawił możliwości rozwoju artylerii przeciwpancernej. Podczas spotkania omówiono między innymi propozycje zmotoryzowania dział ZiS-2, rozwój dział opartych na 85 mm armaty przeciwlotniczej KS-12, a także ofertę W. G. Grabina na opracowanie nowej 100 mm armaty przeciwpancernej. W dniu 15 kwietnia podjęto decyzję o wzmocnieniu obrony przeciwpancernej, co miało prowadzić do stworzenia nowego korpuśnego działa bazującego na armat M-60 i B-34.

Armata oparta na M-60 miała mieć kaliber 100 lub 122 mm, jednak pierwotna konstrukcja nie była zbyt efektywna w walce z bronią pancerną, ze względu na amunicję rozdzielnego ładowania, co ograniczało jej szybkostrzelność. Opracowanie prototypów powierzono CAKB i Zakładom Motoryzacyjnym Nr 172 im. Mołotowa. Prototyp 100 mm został stworzony w ciągu 25 dni, a 122 mm w miesiąc, pod kierunkiem Grabina i zespołu, w skład którego wchodzili A.E. Chworostin, I.S. Griban, K.K. Rienne oraz W.D. Mieszczanninow. Dokumentacja gotowa była 4 czerwca, a dwa prototypy ukończono w połowie lipca, osiągając gotowość do prób poligonowych 1 sierpnia. Armata, znana wówczas jako S-3, ważyła prawie 3500 kg.

W międzyczasie zaistniała potrzeba współpracy z biurem konstrukcyjnym Zakładów Nr 92 im. Stalina. Początkowo zaplanowano użycie kół z ciężarówki ZIS-5, ale okazały się one zbyt słabe dla tak ciężkiego działa. Ostatecznie rozwiązano ten problem, podwajając koła ZIS-a. Od 15 kwietnia do 2 maja 1944 roku, na rozkaz marszałka N.N. Woronowa, w Grochowieckim Obozie Artyleryjskim przeprowadzono próby czterech prototypów S-3. Testy wykazały pozytywne wyniki, ponieważ pancerz wieży czołgu PzKpfw VI Tiger był przebijany z odległości 500–1000 m, a kadłub z 1300 m. W maju 1944 roku Zakład Nr 232 „Bolszewik” rozpoczął produkcję 275 armat tego typu do końca roku. W sierpniu uruchomiono produkcję w Zakładach Nr 7 „Arsenał”, co pozwoliło zwiększyć roczną produkcję do 335 sztuk. W latach 40. XX wieku w OKB-172 opracowano lekki pocisk „Kolco”, który wystrzeliwany z BS-3 osiągał prędkość 1650 m/s, jednak nie został on przyjęty do uzbrojenia z powodu prac nad bardziej zaawansowanymi pociskami podkalibrowymi. W międzyczasie zmodernizowano działo, dodając celownik optyczny OP-1-5 do ognia bezpośredniego oraz modyfikując zamek poprzez dodanie bezpiecznika i mechanizmu powtórnego napinania.

Produkcja BS-3 trwała do 1951 roku, a ogółem powstało około 4000 armat tego typu, z czego około 400 zostało zbudowanych do zakończenia wojny w Europie. Podczas II wojny światowej zniszczono około 100 armat.

Na początku lat 60. BS-3 nadal była efektywną bronią, jednak z czasem okazało się, że nawet podkalibrowe pociski nie były wystarczające wobec czołgów takich jak M48A2, M60 czy Chieftain. Sytuację uratowały pociski kumulacyjne, które były w stanie przebić pancerze tych pojazdów. Do momentu pojawienia się nowych armat gładkolufowych w latach 60. BS-3 oraz jej czołgowy odpowiednik D-10 stanowiły podstawę obrony przeciwpancernej Armii Radzieckiej. W latach 80. dostosowano armaty BS-3 do wystrzeliwania rakiet 9M117 z kompleksu Bastion, zdolnych do zwalczania pojazdów osłoniętych 550-milimetrowym pancerzem z odległości 4000 metrów.

Armata BS-3 była używana w ZSRR aż do jego rozpadu w 1991 roku, a następnie w wielu krajach WNP. Ponadto, wiele egzemplarzy zostało wyeksportowanych do krajów Układu Warszawskiego (w tym do Polski) oraz do państw bliskowschodnich i afrykańskich, gdzie były wielokrotnie wykorzystywane w działaniach bojowych. Na przykład w Egipcie, na bazie działa BS-3 i podwozia czołgu T-34, opracowano samobieżne działo przeciwpancerne T-100.

Obecnie większość użytkowników wycofała działo BS-3 z uzbrojenia.

BS-3 w Wojsku Polskim

W 1949 roku podjęto decyzję o zakupie armat BS-3 z ZSRR. W latach 1947–1955 zakupiono łącznie 78 tych armat.

Armaty wprowadzono do uzbrojenia 22., 23. oraz 28 Brygady Artylerii Przecpancernej. Od 1956 roku znajdowały się w samodzielnych pułkach artylerii przeciwpancernej.

Na przełomie lat 50. i 60. wycofano dywizjon armat BS-3 z struktur pułków artylerii przeciwpancernej, zastępując go trzecim dywizjonem armat D-44. Armaty BS-3 zostały przeniesione do zapasów mobilizacyjnych, a część sprzedano krajom arabskim. Ostatecznie wycofano je z uzbrojenia Wojska Polskiego w drugiej połowie lat 80.

Opis

BS-3 to holowana armata polowa, zaprojektowana do zwalczania celów ogniem pośrednim, a także do walki z celami opancerzonymi ogniem bezpośrednim. Jednolita, niewzmocniona lufa zakończona jest dwukomorowym hamulcem wylotowym o sprawności około 60%. Wlotowa część lufy zawiera nasadę zamkową. Zamek półautomatyczny ma konstrukcję klinową z pionowym ruchem klina, samoczynnie zamykając się po załadowaniu i otwierając po wystrzale. W późniejszych wersjach działa wprowadzono mechanizm napinania iglicy oraz bezpiecznik, który zapobiega strzałowi przy niedomkniętym zamku. Kołyska jest typu korytkowego, a wewnątrz znajduje się zespół oporopowrotnika, składający się z hydraulicznego opornika typu wrzecionowego i trzycylindrowego powrotnika hydropneumatycznego. Cylindry oporopowrotnika są umiejscowione w jarzmie lufy, a tłoczyska w kołysce. W górnej części łoża znajduje się mechanizm naprowadzania, gdzie naprowadzanie w płaszczyźnie pionowej odbywa się przy pomocy mechanizmu typu łukowego, a w poziomej typu śrubowego. Pokrętła umieszczone są z lewej strony działa. Armata została również wyposażona w dwa odciążacze pneumatyczne typu pchającego. Dolne łoże ma dwa ogony, których rozwarcie powoduje wyłączenie wałków skrętnych służących do resorowania. Podwozie składa się z dwu podwójnych kół z oponami pełnymi, pochodzącymi od ciężarówki ZIS-5, a jego prześwit wynosi 330 mm. Obsługa działa jest chroniona przez tarczę ochronną. Działo ma celownik mechaniczny do strzelania ogniem pośrednim, a niektóre modele otrzymały optyczne celowniki OP-1-5 do walki z celami opancerzonymi ogniem bezpośrednim. Armata jest holowana bez przodka, zazwyczaj za pomocą ciągników AT-L, Ja-12, M-2 oraz ciężarówek ZiS-151.

Produkcja i użytkownicy

Obecni użytkownicy

• Cypr
• Egipt
• Mali
• Korea Północna
• Mongolia
• Nikaragua

Byli użytkownicy

• Bułgaria
• Chiny
• NRD
• Węgry
• Indie
• Liban
• Liberia
• Mozambik
• Polska
• Rumunia
• Somalia
• ZSRR
• Sudan
• Wietnam

Amunicja

Do zasilania działa BS-3 stosuje się naboje zespolone. Typowym pociskiem odłamkowo-burzącym jest OF-412, którego działanie odłamkowe lub burzące osiąga się dzięki zastosowaniu odpowiedniego zapalnika. Używane są dwa typy ładunków prochowych: pełny (gdy wymagana jest duża odległość) i zmniejszony. Do zwalczania broni pancernej stosuje się przeciwpancerne pociski smugowe: ostro i tępogłowicowe, kumulacyjne oraz podkalibrowe. Do stawiania zasłony dymnej używa się pocisków D-412. Amunicja przechowywana jest w skrzyniach o wymiarach 1200 × 445 × 243 mm, ważących 84 kg (dwa pociski przeciwpancerne lub odłamkowo-burzące) oraz 75 kg (dwa pociski kumulacyjne).

Przypisy

Bibliografia

Stefan Pataj: Artyleria lądowa 1872-1970. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975. Brak numerów stron w książce

Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994. ISBN 83-86028-01-7. Brak numerów stron w książce

А. Иванов: Артиллерия СССР в перод второй мировой войны. Санкт-Петербург: Издательский Дом «Нева», 2003. Brak numerów stron w książce

Witold „Jowitek” Mikiciuk: 100 mm armata BS-3 wz. 1944. [dostęp 2007-05-16]. (pol.).

Anatolij Kolisiennikow: 100 mm armata polowa wz 1944 BS-3 „Poligon” nr 3/2010