10 Wołyński Batalion Strzelców (10 bs) – to jednostka piechoty w ramach Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie i zmiany organizacyjne
10 batalion piechoty został utworzony 12 października 1944 roku jako część 4 Kresowej Brygady Piechoty. Wstępna kadra, która była wydzielona z oddziałów 5 Kresowej Dywizji Piechoty, została zgrupowana w Porto Sant’Elpidio we Włoszech. 15 października kadra została przetransportowana samochodami do portu w Ankonie, skąd udała się do Brindisi, a następnie koleją do San Basilio. 31 października do batalionu dołączyła pierwsza grupa żołnierzy – Polaków z Obozu Przejściowego nr 1 „Jolanda”. W skład tej grupy weszło 52 szeregowych, byłych żołnierzy Wehrmachtu, w większości w wieku 18-19 lat (roczniki 1924 i 1925). Żołnierze, którzy przybyli na uzupełnienie, pochodzili z Pomorza i Śląska. 17 listopada batalion liczył 22 oficerów, 46 podoficerów oraz 254 strzelców.
2 grudnia 1944 roku oddział zmienił nazwę na „10 Wołyński Baon Piechoty” oraz stał się jednostką ewidencyjną i gospodarczą. W ramach ewidencji i gospodarki przydzielono batalionowi: Kwaterę Główną 4 Wołyńskiej Brygady Piechoty, pluton sztabowy oraz czołówkę naprawczą, a w zakresie ewidencyjnym pluton łączności brygady. 6 grudnia zorganizowano pododdziały specjalne, w tym oddział przeciwpancerny oraz plutony moździerzy i rozpoznawcze.
Na przełomie grudnia i stycznia 1945 roku batalion przemieścił się na nowe miejsce postoju w dwóch rzutach: kołowym i kolejowym. 25 grudnia rzut kołowy opuścił San Basilio, docierając do obozu w rejonie Arezzo 2 stycznia. 8 stycznia batalion rozpoczął szkolenie.
13 stycznia 1945 roku major Stanisław Tomaszewski ogłosił reorganizację batalionu, która polegała na utworzeniu kompanii wsparcia pod dowództwem por. Franciszka Lemczuka oraz plutonu ckm pod dowództwem ppor. Aleksandra Batorego. Tego samego dnia, po nabożeństwie, część żołnierzy udała się na przepustkę do Anghiari. 15 stycznia żołnierze przebywali w łaźni w Sansepolcro. 17 stycznia generał brygady Nikodem Sulik, dowódca 5 Kresowej Dywizji Piechoty, przeprowadził inspekcję batalionu. Następnego dnia wziął udział w uroczystości przysięgi żołnierzy 4 Wołyńskiej Brygady Piechoty, która miała miejsce w rejonie Anghiari. 7 marca dowódca 4 BP powierzył kpt. dypl. Władysławowi Liskowi obowiązki dowódcy batalionu, do czasu powrotu majora Tomaszewskiego z leczenia szpitalnego.
Działania bojowe
26 marca 1945 roku 4 Wołyńska Brygada Piechoty przemieściła się z Anghiari do obszaru wyczekiwania w pobliżu Faenzy, koło drogi nr 9. W nocy z 28 na 29 marca rejon batalionu został ostrzelany przez niemiecką artylerię ciężką, jednak nie odnotowano strat w ludziach. Wieczorem 30 marca batalion przejął pozycje nad rzeką Senio od 16 batalionu strzelców. Wsparcie batalionu w obronie zapewniały:
3 szwadron 12 Pułku Ułanów Podolskich,
1 szwadron 1 Pułku Ułanów Krechowieckich,
kompania ochrony sztabu 2 Korpusu (bez I plutonu),
pluton ckm oraz pluton ciężkich moździerzy 106,7 mm (4,2″) z 5 batalionu CKM,
4 Kresowy pułk artylerii lekkiej,
I dywizjon 5 pułku artylerii przeciwpancernej.
W nocy z 7 na 8 kwietnia batalion został zluzowany przez kompanię 3 Dywizji Strzelców Karpackich i wycofał się do Faenzy jako odwód dowódcy Zgrupowania „Rud”. 10 kwietnia batalion podlegał dowódcy 1 Brygady Strzelców Karpackich. 22 kwietnia, po intensywnych walkach o rzekę Gaiano oraz zdobyciu Bolonii, batalion przeszedł do odwodu w rejonie Mediciny. Straty batalionu w bitwie o Bolonię wyniosły 25 poległych i 41 rannych.
Dzieje powojenne
18 maja do batalionu dołączyło 31 żołnierzy z Bazy 2 Korpusu. 1 czerwca przybyło kolejnych 123 żołnierzy z obozu przejściowego 4 BP, wszyscy będący zivilarbeiterami. 26 maja batalion stracił 112 szeregowych, którzy udali się na różne kursy specjalistyczne. Przy brygadzie zorganizowano oboz przejściowy dla polskiej ludności cywilnej, którego komendantem został kapitan Kazimierz Nienartowicz. 4 czerwca do obozu dotarł pierwszy transport ludności. 9 czerwca batalion przeniósł się na nowe miejsce postoju w Civitella di Romagna, gdzie czekał już major Tomaszewski. 14 czerwca dowódca dywizji zwolnił kapitana Liska z obowiązków dowódcy 10 bs, mianując go szefem sztabu 4 Brygady Piechoty. Dowództwo batalionu ponownie objął major Tomaszewski po powrocie z urlopu zdrowotnego. 9 lipca batalion przeniósł się w nowe miejsce postoju.
Następnie wszedł w skład Zgrupowania Brygadowego „Wołyń” Grupy „Straż” (Polish Guard Group). Zadaniem żołnierzy batalionu była służba wartownicza w obozie jeńców nr 14, gdzie jedna zmiana liczyła 150 żołnierzy. 11 lipca pierwsza warta, pod dowództwem por. Lemczuka, objęła służbę. 22 lipca, w obecności dowódcy 2 Korpusu generała Władysława Andersa, odbyła się przysięga żołnierzy wcielonych w maju i na początku czerwca. W następnym tygodniu 28 żołnierzy batalionu zadeklarowało chęć powrotu do kraju. „Ciemniacy”, jak ich nazwał kronikarz batalionu, zostali odesłani do obozu przejściowego. 19 września kapitan Pełczyński został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Armii (Ośrodek Wyszkolenia Piechoty). 26 września batalion otrzymał 33 szeregowych, którzy ukończyli kurs w szkole podoficerskiej Batalionu Szkolnego 5 Kresowej Dywizji Piechoty. 26 października batalion udał się na lotnisko w rejonie Rimini, gdzie przez dziewięć dni pełnił służbę wartowniczą w obozach jeńców. 26 grudnia batalion przeniósł się do nowego miejsca postoju w Bassano del Grappa, gdzie od 4 stycznia 1946 roku zajmował włoskie koszary i rozpoczął służbę wartowniczą. 22 lutego batalion wyjechał do Riva del Garda, zmieniając miejsce postoju po raz kolejny. Żołnierze zostali zakwaterowani w pięciu hotelach i ochraniali obiekty wojskowe oraz komunikacyjne w pobliskim rejonie. 25 kwietnia batalion przeniósł się do Monza, gdzie początkowo kompania wsparcia i 4 kompania stacjonowały w Legnano. W lipcu batalion krótko stacjonował w Modenie, a następnie przemieścił się pod Neapol. 2 września 1946 roku batalion udał się koleją do Neapolu, gdzie następnego dnia został zaokrętowany na brytyjski statek „Eastern Prince”. 13 września statek z batalionem na pokładzie dotarł do portu w Glasgow.
Organizacja batalionu
dowództwo batalionu: 5 oficerów, 54 szeregowych
kompania dowodzenia (plutony: łączności, techniczno-gospodarczy): 5 oficerów, 91 szeregowych
kompania wsparcia (plutony: rozpoznawczy, moździerzy, pionierów, ckm, oddział/pluton ppanc.): 7 oficerów, 184 szeregowych
4 kompanie strzelców: 5 oficerów, 120 szeregowych
Łącznie: 37 oficerów i 809 szeregowych
Pojazdy mechaniczne batalionu oznaczone były cyfrą „60”.
Żołnierze batalionu
Odznaka pamiątkowa
Odznaka ma kształt kielicha kwiatu azalii, przebitego bagnetem. Ostrze bagnetu skierowane ku górze, a na dole, po prawej stronie rękojeści, znajduje się liczba 10, oznaczająca numer batalionu. Kwiat azalii jest złocony, a bagnet srebrzony. Odznaka ma wymiary 38 x 18 mm i jest nakładana na patki koloru granatowego z żółtą wypustką.
Produkcja odbywała się w firmie F.M. Lorioli, Milano – Roma. Odznaka została zatwierdzona rozkazem dowódcy 2 Korpusu Nr 96, pkt. 563, z dnia 27 sierpnia 1946 roku.
Przypisy
Bibliografia
Kronika 10 Wołyńskiego Batalionu Strzelców 5 Kresowej Dywizji Piechoty, Październik 1944 – Lipiec 1947. [w:] Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań, sygn. C.83 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2023-01-05].
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1945. Wojska Lądowe. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
5 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1997. ISBN 83-87103-20-9.
Andrzej Suchcitz (red.): 5 Kresowa Dywizja Piechoty 1941-1947 Zarys dziejów. Londyn: Fundacja Pomocy Wdowom, Sierotom i Inwalidom 5 Kresowej Dywizji Piechoty, 2012. ISBN 978-0-9559724-0-9.
Tadeusz Kryska-Karski, Henryk Barański: Piechota Polska 1939-1945 Zeszyt nr 15 Materiały Uzupełniające do Księgi Chwały Piechoty Polskiej. Londyn: 1974.