10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana (10 DZ) jest związek taktyczny Wojsk Zmechanizowanych ludowego Wojska Polskiego oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Historia
10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana została utworzona dwukrotnie. Po raz pierwszy powstała na podstawie 10 Sudeckiej Dywizji Pancernej. Rozkazem ministra ON nr 0055/org z 12 czerwca 1950 r. jednostki 10 Dywizji Pancernej zostały przeniesione na etaty 5/64-5/76 dywizji zmechanizowanej, osiągając stan osobowy 7636 żołnierzy oraz 89 pracowników cywilnych. Dywizja weszła w skład 2 Korpusu Zmechanizowanego. W wrześniu 1955 roku 10 DZ ponownie została przekształcona w 10 Dywizję Pancerną.
Po raz drugi 10 Dywizja Zmechanizowana została utworzona w 1989 roku w ramach tzw. restrukturyzacji Sił Zbrojnych. Rozkazem MON nr 028/Org. z 16 marca 1989 r. oraz Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 029/Org. z 17 marca 1989 r. nakazano przekształcenie Dowództwa 10 Dywizji Pancernej w Dowództwo 10 Dywizji Zmechanizowanej, przy czym większość jednostek przekształconych została skadrowana, a niektóre z nich rozformowane.
Trzon nowej dywizji stanowiły trzy pułki zmechanizowane (tzw. zunifikowane). 10 pułk czołgów średnich został przekształcony w 10 pułk zmechanizowany, a 2 pułk czołgów średnich zmienił nazwę na 59 pułk zmechanizowany. Nowe pułki zmechanizowane miały w składzie po dwa bataliony piechoty zmotoryzowanej oraz dwa bataliony czołgów. Wraz z reorganizacją dywizji, została ona częściowo skadrowana.
W 1993 roku do dywizji włączono 22 Brygadę Piechoty Górskiej oraz 102 pułk zmechanizowany, który w roku następnym został przekształcony w 5 Brygadę Pancerną. W 1994 roku dywizja jako pierwsza w Wojsku Polskim przeszła na strukturę brygadową, co wiązało się z ponownym rozwinięciem jej jednostek. Z jej składu wyłączono 25 pułk zmechanizowany, który został przeniesiony do Gliwic oraz 39 pułk artylerii, który włączono do Krakowskiego Okręgu Wojskowego. Jednocześnie rozformowano 59 pułk zmechanizowany. W skład dywizji włączono 10 pułk artylerii mieszanej z Kędzierzyna Koźla. Oprócz 22 Brygady Piechoty Górskiej oraz 5 Brygady Pancernej utworzono nową 10 Brygadę Zmechanizowaną na bazie 10 pułku zmechanizowanego. Po raz pierwszy w historii polskich wojsk zmechanizowanych w składzie dywizji zmechanizowanej znalazła się brygada piechoty górskiej, co uzasadniano dyslokacją dywizji i jej ewentualnym wykorzystaniem do obrony granicy południowej kraju.
W 1994 roku na bazie 5 Brygady Pancernej zorganizowano eksperyment mający na celu skrócenie zasadniczej służby wojskowej do 12 miesięcy. Po zakończeniu pełnego cyklu szkolenia przeprowadzono ćwiczenia brygady na poligonie w Żaganiu, które obserwował szef Sztabu Generalnego WP oraz przedstawiciele rządu. Doświadczenia z tego eksperymentu stanowiły podstawę do wdrożenia 12-miesięcznej zasadniczej służby wojskowej w całych Siłach Zbrojnych.
W 1999 roku, w ramach procesu restrukturyzacji Sił Zbrojnych RP, dywizję rozformowano. 10 Opolska Brygada Zmechanizowana, będąca w jej składzie, została przekształcona w 10 Brygadę Logistyczną, która przejęła tradycje 10 Dywizji Zmechanizowanej. 22 Karpacka Brygada Piechoty Górskiej stała się samodzielną jednostką podlegającą dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego. 5 Brygadę Pancerną oraz 18 pułk rakiet przeciwlotniczych przekazano do Krakowskiego Okręgu Wojskowego, gdzie zostały włączone do Korpusu Powietrzno-Zmechanizowanego.
Skład i dyslokacja dywizji
1951
Dowództwo 10 Dywizji Zmechanizowanej w Opolu
kompania dowodzenia w Opolu
27 Pułk Zmechanizowany w Kłodzku
40 Pułk Zmechanizowany w Bolesławcu
71 Pułk Zmechanizowany w Opolu
2 Pułk Czołgów Średnich w Opolu
10 Pułk Artylerii Pancernej w Opolu
39 Pułk Artylerii Haubic w Strzegomiu
12 Pułk Moździerzy w Krotoszynie
8 Dywizjon Artylerii Rakietowej w Strzegomiu
14 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej w Strzegomiu
21 Batalion Saperów w Świdnicy
41 Batalion Łączności w Opolu
7 Batalion Rozpoznawczy w Opolu
7 Szkolny Batalion Czołgów w Opolu
43 Kompania Samochodowa w Opolu
7 Ruchome Warsztaty Naprawy Czołgów w Opolu
8 Ruchome Warsztaty Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego w Opolu
9 Ruchome Warsztaty Naprawy Samochodów w Opolu
Uzbrojenie i wyposażenie: 138 czołgów średnich, 19 samobieżnych dział pancernych, 15 samochodów pancernych, 26 haubic 122 mm, 40 armat 76 mm, 9 armat 57 mm, 21 armat przeciwlotniczych 37 mm, 40 moździerzy 82 mm, 54 moździerze 120 mm, 676 samochodów i 64 motocykli.
1989
Dowództwo 10 Sudeckiej Dywizji Zmechanizowanej w Opolu
10 Pułk Zmechanizowany w Opolu
25 Pułk Zmechanizowany w Opolu
59 Pułk Zmechanizowany w Opolu
39 Pułk Artylerii w Tarnowskich Górach
18 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej w Jeleniej Górze
8 Dywizjon Artylerii w Tarnowskich Górach
21 Batalion Saperów w Brzegu
19 Batalion Łączności w Opolu
10 Batalion Remontowy w Opolu
59 Batalion Zaopatrzenia w Komprachcicach
54 Batalion Medyczny-Szpital Wojskowy w Opolu
1994
Dowództwo 10 Sudeckiej Dywizji Zmechanizowanej w Opolu
10 Batalion Dowodzenia w Opolu
5 Brygada Pancerna „Skorpion” w Opolu
10 Opolska Brygada Zmechanizowana im. płk. Piotra Wysockiego w Opolu
22 Karpacka Brygada Piechoty Górskiej w Nysie
10 Śląski Pułk Artylerii Mieszanej im. kadeta Zygmunta Kuczyńskiego w Kędzierzynie Koźlu
18 Karkonoski Pułk Przeciwlotniczy w Jeleniej Górze
5 Batalion Rozpoznawczy im. Jana Nepomucena Umińskiego w Opolu
8 Rejonowe Warsztaty Techniczne w Opolu
10 Batalion Zaopatrzenia w Opolu
10 Batalion Medyczny w Opolu
Uzbrojenie
W 1950 roku podstawowym uzbrojeniem dywizji były czołgi T-34/85 oraz samobieżne działa pancerne ISU-122. Pułki zmechanizowane nie dysponowały wówczas transporterami opancerzonymi, a przewóz piechoty odbywał się za pomocą samochodów ciężarowo-terenowych. Taki stan utrzymał się aż do 1955 roku, kiedy to dywizja została przekształcona w dywizję pancerną.
W 1989 roku zasadnicze uzbrojenie dywizji stanowiły bojowe wozy piechoty BWP-1, transportery opancerzone SKOT-2A oraz czołgi T-55A. W połowie lat dziewięćdziesiątych, w związku z przejściem na strukturę brygadową, dywizja posiadała bojowe wozy piechoty BWP-1 oraz czołgi T-72A.
Odznaka dywizyjna
Odznaka ma formę prostokątnej srebrzystej tarczy, na dole stylizowana złota gałązka laurowa. Z lewej strony tarcza jest osłonięta skrzydłem husarskim. Na tarczy znajduje się napis: 10 SUDECKA DYWIZJA ZMECHANIZOWANA oraz sylwetka żubra na tle czarnego czołgu. Liczba 10 jest pokryta białym lakierem.
Odznaka o wymiarach 50×35 mm została wykonana w pracowni grawerskiej Ryszarda Welgryna w Częstochowie. Pierwsze odznaki wręczono 11 listopada 1994 roku.
Dowódcy
płk Kazimir Fiodorowicz 1950–1951
płk Michaił M. Prokofiew 1951–1954
płk Antoni Mazurkiewicz 1954–1961
—
gen. bryg. Edward Szwagrzyk 1989–1996
płk Antoni Tkacz 1996–1999
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6. Brak numerów stron w książce
Jerzy Kajetanowicz: Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010. Częstochowa: AJD, 2013. ISBN 978-83-7455-316-2.
Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydaw. TRIO, Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
Zdzisław Sawicki: Mundur i odznaki Wojska Polskiego. Czas przemian. Warszawa: „Bellona”, 1997. Brak numerów stron w książce
Zbigniew Damski, Dywizja z żubrem w herbie, „Polska Zbrojna 1995”, nr 245
Jan Zadworny, Z dziejów 10 Sudeckiej Dywizji Zmechanizowanej (1944-1999), Opole 2010, ISBN 978-83920464-5-5
Jan Zadworny, Opolski Garnizon Wojskowy w latach 1945-1989, Warszawa 2013, ISBN 978-83-63755-20-1
Jan Zadworny, Opolski Garnizon Wojskowy w latach 1989-2009, Warszawa 2014, ISBN 978-83-63755-57-7