10 sierpnia 1792 – Dzień Obalenia Monarchii we Francji
10 sierpnia 1792 roku (fr. la journée de 10 août 1792) to data, w której monarchia we Francji została obalona w wyniku zbrojnego powstania, co stanowiło jeden z kluczowych momentów w historii rewolucji francuskiej.
Formalne zniesienie monarchii, ogłoszone sześć tygodni później, było rezultatem szturmu na pałac Tuileries, przeprowadzonego przez uzbrojonych sankiulotów w liczbie około 20 tysięcy, pod dowództwem Antoine’a Santerre’a oraz François Westermanna. Udało im się pokonać 950-osobową gwardię szwajcarską. Atak ten był w dużej mierze inspirowany przez radykalne kluby polityczne w Paryżu oraz rewolucyjną radę miejską, czyli Komunę Paryża.
Tło wydarzeń
Spadek popularności monarchii w Francji był związany z klęskami Francuzów na froncie w starciach z Austriakami oraz manewrami króla, który po nieudanej próbie utworzenia rządu złożonego z żyrondystów powołał nowy gabinet, w którym zasiadali jedynie umiarkowani feuillanci. To działanie było w całkowitej sprzeczności z oczekiwaniami przywódców Legislatywy oraz poglądami politycznymi większości mieszkańców Paryża.
5 lipca Legislatywa wydała dekret „Ojczyzna w niebezpieczeństwie” (fr. la patrie est en danger) oraz nakazała wszystkim obywatelom uzbrojenie się i rozpoczęcie czynnej służby w Gwardii Narodowej. Osoby, które nie miały możliwości zakupu broni, otrzymały piki. Komuna Paryża zlikwidowała niektóre zbrojne formacje w mieście, znane z lojalności wobec króla, oraz zdelegalizowała klub feuillantów. Gniew sankiulotów wzrósł po deklaracji księcia brunszwickiego Karola Wilhelma, wydanej 25 lipca, w której groził on osobom odpowiedzialnym za wydarzenia czerwcowe sądem wojennym. Groźby skierowane były do członków Zgromadzenia Narodowego oraz władz lokalnych i miejskich. W liście wzywał mieszkańców do ukorzenia się przed królem Francji, zapowiadając, że w przypadku krzywdy rodzinie królewskiej, zastosuje przykładną zemstę, a buntowników skaże na śmierć. Odezwa, która dotarła do stolicy 1 sierpnia, stała się iskrą zapalną na beczkę prochu. Nastroje wśród ludu paryskiego potęgowały radykalne kluby polityczne, szczególnie kordelierzy, którzy po publikacji Manifestu Brunszwickiego zaczęli otwarcie nawoływać do powstania. Głównymi zwolennikami zbrojnej walki z monarchią byli Georges Danton (nazywany „Człowiekiem 10 Sierpnia”) oraz Jean Paul Marat. 3 sierpnia Jerome Pétion de Villeneuve wystąpił w Legislatywie, wzywając do zniesienia monarchii i proklamowania republiki, co chciał jednak osiągnąć drogą głosowania parlamentarnego i dekretu. Sankiuloci nie zamierzali czekać. 8 sierpnia sekcja Quinze-Vingts opublikowała manifest z żądaniem natychmiastowego obalenia króla, a gdy to nie nastąpiło do północy, zagrali na dzwon alarmowy. To spowodowało mobilizację niemal wszystkich (poza jedną) paryskich sekcji. Tego samego wieczoru Komuna Paryża przejęła kontrolę nad ratuszem i zdecydowała o obaleniu monarchii w drodze zbrojnego powstania.
Przebieg powstania
Atak na Tuileries
O północy ponownie zadzwonił dzwon na alarm. Powołano tymczasowy komitet powstańczy, który z ratusza kierował insurekcją. Legislatywa była całkowicie zdezorientowana, a jedynie część posłów zebrała się pod przewodnictwem Pierre’a Vergniauda. Podobne poczucie dezorientacji panowało również w Tuileries. Dowództwo nad gwardią szwajcarską objął de Lachesnaye, który szybko zorientował się, że nie może liczyć na oczekiwaną część Gwardii Narodowej (w czasie przeglądu wojsk żołnierze wołali „niech żyje naród!”).
Powstańcy 10 sierpnia zdołali przejąć arsenał, dozbroić się i sformować w kilka kolumn, które po drodze rosły w siłę. Szczególnie licznie stawili się mieszkańcy przedmieścia Saint-Antoine. Na Pont Neuf powstańcy umieścili prowizoryczne stanowiska artylerii. Szturm rozpoczął się w godzinach rannych. Gwardziści narodowi, którzy do tej pory nie opuścili króla, przeszli na stronę atakujących. W obliczu nieuchronnej klęski król nakazał gwardii szwajcarskiej poddać się. Rodzina królewska opuściła pałac w poszukiwaniu azylu w siedzibie Legislatywy.
Tymczasem gwardia szwajcarska, do której najprawdopodobniej rozkaz królewski nie dotarł (lub dotarł z opóźnieniem), stanęła naprzeciw powstańców, których siły wciąż rosły. W tym momencie padł strzał – nie wiadomo jednak, z której strony. W rezultacie sankiuloci ruszyli na pałac, likwidując wszystkich gwardzistów.
Reakcja Legislatywy
Zwycięski powstańcy udali się do Legislatywy, która, dowiedziawszy się o wydarzeniach, wydała proklamację nawołującą do przestrzegania praw człowieka, zasad wolności i równości oraz obieralnych władz. Komuna Paryża jednak nie zareagowała na nią i ogłosiła własny program, w którym domagała się rozwiązania parlamentu i powołania nowego (pod nazwą Konwent Narodowy), a także uwięzienia króla i zniesienia monarchii. Legislatywa, z inicjatywy Vergniauda, przegłosowała przeprowadzenie wyborów do Konwentu, postanawiając jednocześnie „zawiesić” króla i odwołać wszystkich ministrów. Mimo to o losie króla jednostronnie zdecydowała Komuna Paryża, przenosząc go do Temple, uzasadniając tę decyzję względami bezpieczeństwa.
Skutki
10 sierpnia 1792 roku był momentem przełomowym dla rewolucji. Insurekcja z tego dnia doprowadziła do ostatecznego obalenia monarchii we Francji, a także umocniła tradycję dokonywania kluczowych zmian państwowych pod wpływem oddolnej aktywności obywateli, a nie poprzez procedury parlamentarne. W istotny sposób wzmocniła pozycję Komuny Paryża i organizacji sekcyjnych, a także wpłynęła na status polityczny wielu działaczy – udział w wydarzeniach 10 sierpnia przyczynił się do ogromnej popularności Dantona.
Przypisy
Bibliografia
Jan Baszkiewicz, Danton, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, ISBN 83-06-00343-8.
Simon S. Schama, Citizens. A Chronicle of the French Revolution, New York: Alfred A. Knopf, 1989, ISBN 0-394-55948-7, OCLC 830482818.
Maria Wawrykowa, Dzieje Niemiec 1789-1871, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1980, ISBN 83-01-01049-5.