10 pułk piechoty (10 pp) – jednostka piechoty ludowego Wojska Polskiego.
Formowanie
Pułk został utworzony we wsi Stecówka, w pobliżu Sum, na mocy rozkazu nr 01 wydanego przez dowódcę 1 Armii Polskiej w ZSRR dnia 1 kwietnia 1944, bazując na sowieckim etacie pułku strzeleckiego nr 04/501.
Wchodził w skład 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego, będącej częścią 1 Armii WP.
Zgodnie z uchwałą Rządu Tymczasowego z 26 maja 1945, personel i sprzęt pułku posłużyły jako fundament do utworzenia oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W czerwcu na jego podstawie powstał 1 zmotoryzowany pułk KBW w Warszawie (przeniesiony do Góry Kalwarii) oraz 8 samodzielny batalion ochrony w Chorzowie.
Struktura organizacyjna (1944)
dowództwo i sztab
3 bataliony piechoty
kompanie: dwie fizylierów, przeciwpancerna, rusznic ppanc, łączności, sanitarna, transportowa
baterie: armat 45 mm, dział 76 mm, moździerzy 120 mm
plutony: zwiadu konnego, zwiadu pieszego, saperów, obrony pchem, żandarmerii
Razem:
żołnierzy 2915 (w tym oficerów – 276, podoficerów – 872, szeregowców – 1765).
Sprzęt:
162 rkm, 54 ckm, 66 rusznic ppanc, 12 armat ppanc 45 mm, 4 armaty 76 mm, 18 moździerzy 50 mm, 27 moździerzy 82 mm, 8 moździerzy 120 mm
Marsze i działania bojowe
Najcięższe walki toczył nad Wisłą w rejonie Warszawy, na Wale Pomorskim pod Ptuszą, Jastrowiem, Dobrzycą i Kolnem. Przełamując pozycję ryglową Wału Pomorskiego, walczył pod Żabinkiem, a następnie brał udział w likwidacji 10 Korpusu SS pod Drawskiem. W 1945 roku w Olchowie żołnierze 10 pp wzięli do niewoli gen. Günthera von Krappe wraz z jego sztabem. Pułk uczestniczył w walkach o Kołobrzeg, walcząc nad kanałem Hohenzollernów, a następnie nad Łabą.
Sztandar pułku
Sztandar został ufundowany przez mieszkańców dzielnicy Warszawa–Praga i wręczony pułkowi 26 grudnia 1944 w bazylice Najświętszego Serca Jezusowego na Pradze.
W skład komitetu fundacyjnego sztandaru weszli: Marian Ożdżeński, Ignacy Kaczmarski, Julia Skarbińska, Włodzimierz Raszczyński, Eugeniusz Kośnic, Zygmunt Chmielewski, Stanisław Słupski oraz por. Antoni Rychlicki. Sztandar wręczył przewodniczący komitetu, Marian Ożdżeński, na ręce ówczesnego dowódcy 1 Armii WP, gen. Władysława Korczyca, który przekazał go dowódcy 4 DP, gen. Bolesławowi Kieniewiczowi. Z rąk dowódcy 4 DP sztandar przyjął dowódca 10 pp, Wincenty Potapowicz. Po wyzwoleniu Kołobrzegu, delegacja pułku z sztandarem uczestniczyła 18 marca 1945 w akcie zaślubin z morzem.
Opis sztandaru
Płat o wymiarach 81 x 81 cm, obszyty z trzech stron złotą frędzlą, przymocowany do drzewca za pomocą stalowego pręta i dziewięciu kółek. Drzewce wykonane z jasnego politurowanego drewna, składane z dwóch części, skręcane za pomocą okuć mosiężnych. Na drzewcu wbity gwóźdź pamiątkowy z napisem: „W ROCZNICĘ 10 PUŁK. LUDNOŚĆ XV OKRĘGU 25.XII.1944 R. – 25.XII.1945 R.”. Głowica w kształcie orła wspartego na cokole skrzynkowym z napisem: „10 P.P.”.
Do drzewca przymocowana biało-czerwona wstęga oraz wstęga Orderu Virtuti Militari.
Strona główna
Czerwony krzyż kawalerski, pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku haftowany srebrną nicią orzeł w otoku wieńca laurowego. Wieniec haftowany złotą nicią. Na ramionach krzyża złote napisy: „HONOR I OJCZYZNA”; „ZA NASZĄ WOLNOŚĆ I WASZĄ”. Na białych polach haftowane złotą nicią cyfry „10”, w otoku wieńców laurowych.
Strona odwrotna
Rysunek jak na stronie głównej. Pośrodku haftowany kolorowo herb Warszawy w otoku wieńca. Na dolnym ramieniu krzyża złoty napis: „OBYWATELE XV DZIELNICY 10 PUŁKOWI PIECHOTY”. Na dwóch górnych białych polach złote daty i napisy: „1944 SUMY”; „1944 Warszawa–PRAGA”. Białe pola ozdobione gałązkami lauru.
Upamiętnienie
W al. Księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie, przy wjeździe na most Poniatowskiego, znajduje się płyta z piaskowca upamiętniająca żołnierzy 10 pułku piechoty poległych w walkach o wyzwolenie Warszawy we wrześniu 1944.
Pułk w okresie pokoju
W sierpniu 1945 w rejonie Poznania i Biedruska odbudowano 4 Dywizję Piechoty (w tym 10 pp), formując ją według etatów pokojowych na bazie 3 i 5 zapasowego pułku piechoty.
Od jesieni 1945 10 pułk piechoty stacjonował w Ostrowie Wielkopolskim przy ul. Kościuszki. Początkowo był zorganizowany według etatu pokojowego nr 2/2 z liczbą 1604 żołnierzy, a od lutego 1946 według etatu nr 2/41, licząc 970 żołnierzy, który w listopadzie 1946 zastąpiono etatem nr 2/71 o stanie 907 żołnierzy. We wrześniu 1948 nastąpiła kolejna reorganizacja pułku na etat nr 2/77, a jego stan osobowy wynosił wówczas 867 żołnierzy. Pułk został rozwiązany w marcu 1949 w ramach reorganizacji dywizji piechoty Śląskiego Okręgu Wojskowego.
W 1957 roku tradycje bojowe pułku przejął nowo sformowany 10 Drawski pułk czołgów z Opola.
Struktura organizacyjna (VIII 1945)
dowództwo i sztab
3 bataliony piechoty
kompanie: rusznic ppanc, łączności, gospodarcza
baterie: ppanc 45 mm, ppanc 76 mm, moździerzy 120 mm
plutony: rozpoznawczy, saperów
Razem żołnierzy – 1604
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
ppłk Wincenty Potapowicz (15 kwietnia 1944 do końca wojny)
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
ppor. Emilia Gierczak
por. Jan Pełechaty
ppor. Ananiusz Szyłowiec
plut. Paweł Usik
mjr Alfred Wnukowski
Przypisy
Bibliografia
Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, T. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
4 Dywizja Piechoty – Zmechanizowana 1808-1994: zarys dziejów. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08377-0.
Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945 wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa: MON, 1977.
Kazimierz Radziwończyk. 4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego. Formowanie i szkolenie. cz.I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 101-128, 1986. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
Stefan Ways: Od Stecówki do Łaby. Z dziejów 10 pułku piechoty. Warszawa: Ministerstwa Obrony Narodowej, 1962.