10 Pułk Piechoty Liniowej
10 Pułk Piechoty Liniowej to polski pułk piechoty, który działał w czasie powstania listopadowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Po abdykacji Napoleona car Aleksander I zgodził się na repatriację oddziałów polskich. Ich celem było stworzenie Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułk otrzymał miejsce koncentracji w Poznaniu, jednak nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty zaczęto formować dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku nakładał na władze wojewódzkie obowiązek ich organizacji. 10 pułk piechoty był formowany w województwie krakowskim, początkowo pod nazwą 2 Pułk Województwa Krakowskiego.
Zgodnie z etatem, pułk miał liczyć 2695 żołnierzy, rekrutowanych z Gwardii Ruchomej Województwa Krakowskiego, która według raportu Regimentarza Lewego Brzegu Wisły liczyła 6033 rekrutów. Pod koniec stycznia pułk miał 1483 żołnierzy. W wykazach Komisji Wojskowej Rządu Stan obecnych do boju, pułk pojawia się 31 marca 1831 roku z liczbą 1557 żołnierzy (2 bataliony) w składzie korpusu Sierawskiego, a następnie Dziekońskiego w regionie sandomierskim. 6 lipca pułk był już częścią 3 Dywizji Piechoty gen. Małachowskiego (później Bogusławskiego), licząc 1071 osób w 2 batalionach. 22 sierpnia liczba ta wzrosła do 1217, a 8 października, przed przekroczeniem granicy pruskiej, wynosiła 650 żołnierzy.
Pułk działał również w korpusie Kazimierza Dziekońskiego.
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- mjr Spytek Jordan (zmarł w wyniku ran odniesionych 17 kwietnia),
- mjr Piotr Wysocki (od 25 maja; 6 września 1831 roku ranny, wzięty do niewoli rosyjskiej),
- ppłk Stanisław Jabłoński (od 21 września).
Walki pułku
Pułk brał udział w licznych bitwach podczas powstania listopadowego.
Bitwy i potyczki:
- Solec (13 kwietnia)
- Wronów (17 kwietnia)
- Kazimierz Dolny (18 kwietnia)
- Serock (17 czerwca)
- Warszawa (6 i 7 września).
W 1831 roku, w trakcie wojny z Rosją, żołnierze pułku zostali odznaczeni 12 złotymi i 16 srebrnymi krzyżami Orderu Virtuti Militari.
Uzbrojenie
Podstawowe uzbrojenie piechurów stanowiły kosy, piki oraz karabiny skałkowe. Z magazynów Komisji Rządowej Wojny pułk otrzymał początkowo jedynie 200 karabinów, prawdopodobnie francuskich wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) lub rosyjskich z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), wyposażonych w bagnety. W późniejszym czasie uzbrojenie uległo poprawie dzięki zdobyczom oraz dostawom karabinów produkcji krajowej. Żołnierze uzbrojeni w karabiny mieli również ładownice na 40 naboi (czasami zastępowane torbami płóciennymi) oraz pochwy na bagnety.
Umundurowanie
Początkowe umundurowanie było zróżnicowane i powinno składać się, zgodnie z przekazanym rozkazem, z:
- wołoszki lub sukmany, najlepiej sukiennej, podszytej płótnem, w kolorze odpowiadającym strojowi włościańskiemu w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
- kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
- spodni sukiennych, płótnem podszytych, w kolorze szarym lub wołoszki;
- ciżem (trzewików) lub butów krótkich (z krótkimi cholewami);
- furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
- dwóch halsztuchów (chustek na szyję) czarnych;
- trzech koszul;
- pary rękawiczek bez palców;
- dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.
W początkowym okresie ubiór 2 Pułku Piechoty Województwa Krakowskiego był zbliżony do ubioru żołnierzy 1 Pułku Piechoty Województwa Krakowskiego (9 Pułku Piechoty Liniowej). Z biegiem czasu, po przyjęciu etatu Komisji Rządowej Wojny, umundurowanie zostało ujednolicone i składało się z granatowej wołoszki z pąsowymi wyłogami rękawów, naramiennikami i kołnierzem, granatowych spodni z pąsową wypustką oraz miękkich, niskich, pąsowych rogatywek obszytych barankiem. Pasy były białe, a trzewiki czarne.
Wyłogi były pąsowe, a rogatywki również w tym kolorze.
Przypisy
Bibliografia
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Bronisław Gembarzewski: Wojsko polskie. Ubiór, uzbrojenie, oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966. Brak numerów stron w książce.
- Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
- Bronisław Pawłowski: Źródła z dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830-1831. Warszawa: 1935.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
- Bitwa pod Kazimierzem. W: mjr Otton Laskowski: Przewodnik po polach bitew wojny rosyjsko-polskiej 1830 – 1831 r. red.. Wyd. wydanie według oryginału z 1931. Łódź: Archeologia Militaris, 2011, s. 96-100. ISBN 978-83-932978-0-1.