10 Pułk Piechoty
10 Pułk Piechoty to jednostka piechoty Armii Księstwa Warszawskiego.
Oddział został utworzony jako 2 pułk piechoty Legii Poznańskiej w mieście Rogoźno.
Formowanie i zmiany organizacyjne
16 listopada 1806 roku, generał Dąbrowski zlecił pobór rekrutów metodą kantonalną, przydzielając jednego rekruta na każde 10 domów. Rekrut ten miał być ubrany, zaopatrzony i oporządzony przez lokalnych obywateli. W grudniu 1806 roku w wyzwolonej Warszawie miały miejsce negocjacje z Napoleonem, które doprowadziły do utworzenia trzech legii. W tych okolicznościach powstał 2 pułk piechoty Legii Poznańskiej Dąbrowskiego, który 26 stycznia 1807 roku został przekształcony w 10 pułk piechoty 3 Dywizji Księstwa Warszawskiego.
W odpowiedzi na odezwę generała Dąbrowskiego, ochotnicy zgłaszali się do punktów rekrutacyjnych. 2 pułk piechoty Legii Poznańskiej formował się na przełomie listopada i grudnia 1806 roku w Rogoźnie, w departamencie poznańskim. Zgłaszały się tam także osoby, które wcześniej służyły w armii pruskiej, weterani insurekcji kościuszkowskiej oraz młodzi rekruci.
Organizacją pułku zajął się major Antoni Downarowicz (1778-1810), który był weteranem insurekcji kościuszkowskiej oraz walk w Italii w ramach legionów. W tworzeniu 2 pp Legii Poznańskiej wspierali go oficerowie, kapitan Paweł Tremo oraz mianowany 15 listopada 1806 roku na szefa batalionu, Kalikst Zakrzewski. Utworzono dwa bataliony, z których pierwszy był dowodzony przez kapitana Antoniego Parysa, a drugi przez samego majora Downarowicza.
2 stycznia 1807 roku Napoleon wydał rozkaz połączenia sił dywizji Dąbrowskiego w Bydgoszczy, a następnie 23 stycznia przekazał je pod dowództwo marszałka Lefebvre’a i wysłał do Gdańska. W ten sposób 2 pp Legii Poznańskiej, wraz z korpusem oblężniczym, znalazł się w Pomorzu Gdańskim, gdzie dał się poznać w zaciętych walkach. Po kapitulacji Gdańska pułk ten został zmuszony do długich marszów do Prus Wschodnich, aby wziąć udział w ostatniej fazie bitwy pod Frydlandem. Po zakończeniu kampanii 1806-1807 pułk zajął pozycję we Wschowie. Zgodnie z etatem z 1810 roku, pułk składał się z 27-osobowego sztabu oraz trzech batalionów piechoty, z których każdy miał po 6 kompanii. Sztaby batalionów liczyły 4 osoby, a kompanie 136 żołnierzy, co dawało łącznie 2487 żołnierzy w pułku, choć w rzeczywistości liczba ta była nieco mniejsza.
W okresie przygotowań do inwazji na Rosję w 1812 roku pułk został włączony do struktury 7 Dywizji pod dowództwem generała Grandjeana.
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na odesłanie polskich oddziałów do kraju, które miały stanowić podstawę do stworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi wyznaczono miejsce koncentracji w Poznaniu.
Jednak pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe jednostki piechoty sformowano dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora, generała Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku, zobowiązywał władze wojewódzkie do organizowania pułków. W województwie krakowskim formowany był 2 Pułk Województwa Krakowskiego, który później przemianowano na 10 pułk piechoty liniowej.
Historia pułku
Na mocy rozkazu ministra wojny, księcia Józefa Poniatowskiego z 4 kwietnia 1807 roku, piechota Księstwa Warszawskiego otrzymała nową numerację pułków. W wyniku tej reorganizacji 2 pułk piechoty Legii Poznańskiej stał się 10 pułkiem piechoty i wszedł w skład 3 Dywizji pod dowództwem generała Dąbrowskiego, który z niechęcią przyjął zmianę numeracji, uważając, że pułki sformowane jako pierwsze powinny mieć najniższe numery. W sierpniu 1808 roku, w wyniku problemów finansowych Księstwa, 10 pp wraz z 5. i 11 pp zostały wcielone do garnizonu gdańskiego, przechodząc na żołd francuski. Pułk 10 pp stacjonował w Łęczycy. Stan pułku płk. Downarowicza w Gdańsku na dzień 1 stycznia 1809 roku wynosił 1485 oficerów, podoficerów i żołnierzy.
Batalion 3. pułku, sformowany w maju 1809 roku, wyróżnił się w walkach z Austriakami w tym samym roku. 21 lipca 1809 roku dowództwo nad pułkiem objął płk Bazyli Wierzbicki, awansowany z majora 6 pp. Stan całego 10 pp z 14 listopada 1809 roku wynosił 1996 żołnierzy (w tym dwa bataliony w Gdańsku). Cesarz Francuzów wydał 17 maja 1811 roku rozkaz utworzenia dywizji z oddziałów stacjonujących w Wolnym Mieście Gdańsku, w tym z 10 pułku piechoty Księstwa Warszawskiego. Do pułku dołączono pluton artylerii pieszej, który miał obsługiwać dwa działa. Wkrótce, bo w połowie stycznia 1812 roku, pułki te przeszły na żołd francuski, wchodząc w skład VII dywizji Wielkiej Armii generała Grandjeana, korpusu marszałka Davouta. Każdy z tych pułków liczył po trzy bataliony. Gdy płk Bazyli Wierzbicki awansował na szefa sztabu 3 Dywizji Księstwa Warszawskiego 27 grudnia 1811 roku, dowództwo nad 10 pp objął płk Henryk Ignacy Kamieński, który przybył z pułku Legii Nadwiślańskiej.
25 lutego 1812 roku, baron Jan Karol Serra, poseł nadzwyczajny Francji, w towarzystwie Fryderyka Augusta Wettina, króla Saksonii, oraz Friedricha C. L. Senfft von Pilsach, ministra spraw wewnętrznych Saksonii, podpisali konwencję, która między innymi dotyczyła 10 pp. Pułk ten, mający 4 bataliony, z 6 kompaniami w każdym, zobowiązany był do uzupełnienia każdej kompanii do stanu 140 ludzi. Nakazano również niezwłoczne dodanie do pułku 25 kompanij zakładowych, w stanie 140 osób każda.
Kampanię roku 1812 pułk odbył w VII dywizji generała Grandjeana, w drugiej brygadzie pod dowództwem generała Bachelu. Po klęskach tej kampanii, druga brygada osłaniała odwrót korpusu Macdonalda z Tylży do Gdańska, gdzie dotarła na początku stycznia 1813 roku. Stan 10 pułku piechoty, stacjonującego w Gdańsku, wynosił wówczas 83 oficerów i 1609 żołnierzy. W Gdańsku 10 pp po raz ostatni zapisał się w historii epoki napoleońskiej.
Działania zbrojne
Historia oręża 2 (10) pp Księstwa Warszawskiego rozpoczęła się 2 stycznia 1807 roku, kiedy to Napoleon wydał rozkaz o koncentracji wszystkich pierwszych batalionów, w tym także z tego pułku, w Bydgoszczy pod dowództwem generała brygady Wincentego Aksamitowskiego. 3 stycznia 1807 roku oddziały generała Dąbrowskiego wyruszyły w tym kierunku. Już 22 stycznia tego samego roku oddziały ruszyły w kierunku Gdańska, posuwając się lewym brzegiem Wisły. Dnia następnego Napoleon postanowił o utworzeniu X Korpusu pod dowództwem marszałka François Joseph Lefébvre’a.
W wyniku reorganizacji X Korpusu, w marcu 2 (10) pp włączono do korpusu oblężniczego Gdańska. Oblężenie rozpoczęło się 7 marca 1807 roku. Już 9 marca polska dywizja zajęła Borkowo, a następnie Maćkowy i Łostowice. Patrole polskie już 12 marca podchodziły do przedpola Chełma. Pierwszy szturm zarządzono przez Lefebvre’a na 16 marca. Kolumna polska, złożona m.in. z dwóch batalionów 2. pp, dowodzona przez mjr. Downarowicza, zaatakowała wczesnym rankiem Chełm.
26 marca o godzinie czwartej rano Prusacy zaatakowali w kilku miejscach wojska oblężnicze, wypraszając Polaków z szańców pod Chełmem. W obozie polskim mjr Weyssenhoff z 4 pp zorganizował kontratak. Na miejsce walki przybył sam Lefebvre, stając na czele szykującego się do natarcia 2 pp. Weyssenhoff opisał to w swoich pamiętnikach: „Zsiadł z konia, odpiąwszy surdut, odkrył hafty munduru i gwiazdy. Kazał doboszom bić szarżę, a gdy zauważył, że nie biją dostatecznie żywo, sam porwał bęben i tak przyspieszonym krokiem pędził ku nieprzyjacielowi”.
Pod koniec marca do grupy operacyjnej generała Schramma dotarły uzupełnienia, w tym batalion 2 pp dowodzony przez mjr. Downarowicza oraz ppłk. Parysa. Celem tego oddziału było odcięcie komunikacji między wojskami pruskimi a rosyjskimi, pomiędzy Gdańskiem a Piławą. Kompania z 2 pp polskiej wzięła udział w udanym ataku na Prusaków pod Łysicą na Mierzei Wiślanej, wspólnie z 2 pułkiem lekkiej piechoty francuskiej oraz kawalerią polską i francuską. Resztki oddziału nieprzyjaciela uciekły do Piławy.
31 marca wybuchły walki w okolicy Bramy Oliwskiej, a 1 kwietnia Lefebvre wydał rozkaz natarcia na całej linii, co zapoczątkowało regularne oblężenie. Dla utrzymania kontaktu z korpusem oblężniczym pod Kołobrzegiem, wysłano trzy kompanie z 2 pp oraz część kawalerii pospolitego ruszenia na Pomorze Środkowe. W nocy z 15 na 16 kwietnia, żołnierze z 2 pp wraz z francuskimi saperami usypali szaniec przy ujściu Łachy do Wisły. Załoga twierdzy dopiero rano zorientowała się o jego istnieniu. 16 kwietnia siły pruskie w sile 5 tysięcy żołnierzy zaatakowały Mierzeję od strony Gdańska i Wisłoujścia. Początkowo odnosili sukcesy, ale ich przewaga została załamana na wspomnianym szaniec, którym dowodził mjr Downarowicz. Wsparcie atakujących dwoma kompaniami piechoty rosyjskiej oraz ostrzał z dział angielskiego kutra nie przyniosły efektu przy tak dzielnej obronie. Dowódca 2. pp w tej bitwie otarł się o śmierć, gdyż kula z kartacza przeszyła jego kapelusz tuż obok głowy. O znaczeniu bojowym szańca usypanego przez żołnierzy Downarowicza przekonała się 18 kwietnia angielska korweta „Sally”, która holowała dwie uzbrojone szalupy. Została odparta przez działa z szańca i nie udało jej się przedrzeć do Gdańska.
10 pułk piechoty polskiej, wraz z resztą brygady generała Bachelu, będącej częścią VII dywizji generała Grandjeana, dotarł do Gdańska 13 stycznia 1813 roku. Żołnierze powrócili na teren, gdzie już walczyli niecałe sześć lat wcześniej. Weszli w skład garnizonu pod dowództwem generała Jeana Rappa. Od 22 stycznia miasto było nieudolnie oblegane, ponieważ Rosjanie dysponowali niewielką ilością ciężkich dział oblężniczych. Pierwszy szturm Gdańska nastąpił 5 marca, kiedy to wojska rosyjskie zaatakowały jednocześnie Nowe Szkoty, Suchanino, Chełm, Siedlce i Orunię. W tym czasie generał Bachelu zorganizował kolumnę uderzeniową składającą się z czterech batalionów piechoty polskiej (w tym 10 pp), 150 kawalerzystów oraz jednej baterii artylerii konnej. Grupa ta ruszyła z Nowych Ogrodów przez Suchanino, atakując z boku wzniesienia Siedlec. Rapp, w obliczu niebezpieczeństwa ataku od strony Oruni, zarządził kontratak, a tę operację zabezpieczał od strony Piecek 10 pp pułkownika Henryka Kamieńskiego z 4 działami.
Wielu żołnierzy Gdańskiej załogi zmarło wskutek chorób i pożarów, co pogarszało sytuację w twierdzy. W wyniku tej tragicznej sytuacji walki ustały 28 listopada 1813 roku, a następnie nastąpiła kapitulacja, której warunki zostały jednak odrzucone przez cara. Druga kapitulacja z 29 grudnia pozwoliła Polakom na powrót do domów. Następnego dnia Polacy opuścili mury Gdańska. Wielu weteranów z 10 pp Księstwa Warszawskiego służyło od 1815 roku w wojsku Królestwa Kongresowego oraz brało udział w Powstaniu Listopadowym.
Bitwy i potyczki:
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- płk Antoni Downarowicz (4 września 1807),
- Bazyli Wierzbicki,
- płk Henryk Ignacy Kamieński (27 grudnia 1811).
Mundur
Przepisy dotyczące ubioru z 3 września 1810 roku nie doprowadziły do całkowitego ujednolicenia munduru piechoty. Niektóre pułki znacznie odbiegały od ustaleń regulaminowych.
W 10 pułku piechoty fizylierzy nosili czaki z białymi kordonami oraz kwadratowymi żółtymi blaszkami na przodzie; szlify były białe, niciane.
Chorągiew
Orzeł pułku 10 piechoty
Orzeł posrebrzany, pod orłem tablica w mosiężnej ramie z napisem na tle czarnym: „Pułk 10-ty Piechoty”. Na odwrocie napis: „Wojsko Polskie”. Długość drzewca wynosi 292 cm. Pod tuleją orła kokarda z tkaniny jedwabnej, białej, podwójnie zeszytej o wymiarach 53 cm x 14 cm. Na końcach kokardy znajdowały się haftowane złotem gałązki wawrzynowe i dębowe.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807–1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
4 Dywizja Piechoty Zmechanizowana 1808-1994: zarys dziejów. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08377-0. Brak numerów stron w książce.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
Marian Kujawski, Z bojów polskich w wojnach napoleońskich, Maida – Somosierra – Fuengirola – Albuera, Nakład Polskiej Fundacji Kulturalnej Londyn 1967.
Marian Kukiel, Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815, Poznań 1912.
Roman Sołtyk, Relation des operations de l’armee polonaise pendant la campagne de 1809.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wiesław Wróblewski: Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny AON. Departament Systemu Obronnego MON, 2002. ISBN 83-88329-25-1.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.
Linki zewnętrzne
Franciszek Kłosowski: Zarys historji wojennej 10-go pułku piechoty (1929) w bibliotece Polona