10 Pułk Piechoty
10 Pułk Piechoty (10 pp) to jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
W czasie walk o niepodległość oraz granice, pułk brał udział w starciach z Czechami o Śląsk Cieszyński, z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej oraz z bolszewikami na Wołyniu, Polesiu, Białorusi i nad Wisłą. Działał również przeciwko Litwinom nad Niemnem.
W okresie międzywojennym jednostka stacjonowała w Łowiczu. Od czerwca do sierpnia 1921 roku pułk uczestniczył w działaniach na granicy górnośląskiej w okolicach Myszkowa, Siewierza, Kamienicy Polskiej i Zawiercia. W czasie przewrotu majowego wsparł rząd. W 1939 roku przebywał na poligonie w rejonie Panigrodza, skąd w składzie 26 Dywizji Piechoty z Skierniewic brał udział w walkach nad Bzurą.
Formowanie pułku i zmiany organizacyjne
31 października 1918 roku w Cieszynie Polacy służący w austriackim 31 pułku strzelców, na czele z porucznikiem Matysiakiem, przejęli kontrolę nad jednostką oraz miastem. Po odejściu żołnierzy czeskich i niemieckich, do pułku zaczęli zgłaszać się Polacy z innych jednostek austriackich oraz ochotnicy powołani przez Radę Narodową Śląska Cieszyńskiego. Pułk zachował nazwę „31 pułk strzelców”. Dołączono także załogę Skoczowa z austriackiego 31 pułku oraz batalion zapasowy 31 pułku Pospolitego Ruszenia. 5 listopada pułk został zaprzysiężony przez generała Franciszka Aleksandrowicza, a przysięgę złożono na wierność Radzie Regencyjnej.
Na początku listopada pułk liczył ponad 1500 żołnierzy.
6 grudnia pułk przeszedł reorganizację, w wyniku której utworzono trzy bataliony, każdy składający się z czterech kompanii piechoty oraz kompanii karabinów maszynowych. II i III batalion powstały w Cieszynie, a I batalion w Frysztacie. Z istniejących kompanii w Cieszynie oraz jednej kompanii granicznej w Jabłonkowie zorganizowano dwa baony. Oddział został przemianowany na pułk piechoty Ziemi Cieszyńskiej.
Pododdziały zostały rozmieszczone według następującego schematu: dowództwo pułku z 12 kompanią w Jabłonkowie, I batalion w Frysztacie, II i III batalion w Cieszynie. 15 grudnia zakończono formowanie pododdziałów bojowych, które następnie zostały zaprzysiężone na wierność Rzeczypospolitej. W tym czasie organizowano również szkołę instruktorów, a w styczniu 1919 roku sformowano pluton łączności i kompanię pomocniczą. Oddział jazdy przy kompanii karabinów maszynowych został oddelegowany do pułku kawalerii w Bielsku.
8 stycznia odłączono od pułku batalion mjr. Strońskiego, który został wysłany pod Lwów na front ukraiński.
1 lutego 1919 roku pułk zmienił numer i nazwę na 7 pułk piechoty Ziemi Cieszyńskiej. 8 lutego tego samego roku pułk został przemianowany na 10 pułk piechoty.
13 lutego pułk opuścił Cieszyn, przenosząc się do Będzina. Tam utworzono zalążki dla baonu zapasowego i wysłano je do Brzeźnicy, gdzie sformowano baon zapasowy ze sztabem, trzema kompaniami zapasowymi i kompanią karabinów maszynowych. W marcu batalion zapasowy przeniesiono z Brzeźnicy do Lubaczowa, a 14 sierpnia wyznaczono mu stałe miejsce postoju w Łowiczu. 15 grudnia 1919 roku przy batalionie zapasowym utworzono szkołę podoficerską.
W styczniu 1921 roku zlikwidowano czwarte kompanie strzeleckie i karabinów maszynowych, tworzono pluton telefonistów w kompanii specjalistów, a także zredukowano tabor. Ponadto zorganizowano batalion sztabowy, w skład którego wchodził oddział sztabowy oraz kompania techniczna.
W 1922 roku przy kompanii specjalnej utworzono półpluton miotaczy min.
W 1924 roku zreorganizowano sztab pułku; zlikwidowano dowództwo batalionu sztabowego, a przy każdym baonie utworzono kompanię karabinów maszynowych.
Pułk w walce o niepodległość i granice
Działania na Śląsku
17 grudnia 1918 roku pułk obsadził granicę czeską od Mostów aż do Bogumina. Drugi baon pozostał w Cieszynie w odwodzie. Wówczas pułk liczył 196 oficerów oraz 2397 podoficerów i żołnierzy, dysponując 76 końmi, 22 wozami oraz 7 kuchniami polowymi. 23 stycznia 1919 roku wojska czeskie zdobyły Bogumin, Karwinę i Jabłonków, w wyniku czego pułk poniósł straty, tracąc dwóch oficerów i trzech żołnierzy. Następnie jednostka została wycofana do Skoczowa, gdzie liczyła tylko 600 żołnierzy, a jej pododdziały były zdziesiątkowane. Pułkownik Latnik negatywnie ocenił działania pułku, obwiniając kadrę oficerską za powstałe straty.
1 lutego 1919 roku zawarto rozejm, a pułk przeniesiono do Będzina, gdzie uzupełniono straty i rozpoczęto służbę na granicy z Niemcami. W Będzinie jednostka stacjonowała do połowy marca, a w tym czasie zginęło 6 żołnierzy. Następnie pułk skierowano na front ukraiński, gdzie dołączył do niego oddelegowany III batalion.
Walki na froncie ukraińskim
Ofensywa Wiosenna
Po dotarciu na front ukraiński pułk został przydzielony do grupy płk. Jarosza i objął obronę w rejonie Gródka Jagiellońskiego.
15 maja 1919 roku rozpoczęła się ofensywa wojsk polskich. 10 pułk piechoty, z pominięciem III batalionu, został podporządkowany dowódcy oddziałów wielkopolskich, gen. Konarzewskiemu. Trzeci batalion włączono do kombinowanej dywizji płk. Sikorskiego. Pułk uczestniczył w walkach pod Dolinianami i Porzeczem – Zadwórzem, zdobywając Mikołajów, Dobrowlany i Zagóreczko pod Lwowem. III baon sforsował Złotą Lipę pod Rytnikami i nocnym wypadem zajął ukraińskie pozycje pod Litiatynem, biorąc 400 jeńców oraz zdobywając 9 karabinów maszynowych i znaczne ilości materiału wojennego. Pod koniec maja pułk dotarł do Tarnopola, gdzie zorganizował obronę w ramach grupy Bojnara, pozostając na pozycjach do połowy czerwca.
W czerwcu pod Czortkowem ruszyła kontrofensywa ukraińska, w wyniku której oddziały polskie musiały się wycofać. III baon 10 czerwca przeszedł do Trembowli i okolicznych Podhajczyk, a 12 i 13 czerwca odpierał ataki pułku ukraińskiego. Wieczorem 13 czerwca batalion wycofał się z przedmościa, a 10 kompania torowała sobie drogę bagnetami. 12 kompania znajdowała się w Brzeżanach.
I i II baon broniły Trembowli, walcząc o Darachów, Olendry, Ostrowczyk oraz Semenów. Pod naporem sił ukraińskich musiały się cofać, walcząc w Tarnopolu, Zborowie, Krasnosielcach oraz w Gołogórach.
Bój w Gołogórach
Pułk obsadził pozycje na wzgórzach. II batalion bronił się na Łysej Górze, I batalion w Majdanie Gołogórskim, a III batalion jako odwód dywizji stacjonował w Olszanicy, a od 23 czerwca w Ściankach, również jako odwód pułkowy. Ukraińcy zaatakowali Łysą Górę, jednak II batalion odparł atak. Kolejny atak na Gołogóry zagroził II batalionowi oskrzydleniem. 24 czerwca Ukraińcy przełamali obronę I batalionu i grupy płk. Bejnara, który wycofał się na zachód od Majdanu Gołogórskiego. Odwodowy III batalion zabezpieczał luki między II baonem a grupą płk. Bejnara.
Dowódca III baonu próbował wesprzeć obronę w kierunku I batalionu. Początkowo nie odniósł sukcesu, jednak późniejsze kontrataki z rejonu Majdan Gołogórski–Dworniki–Ścianki, skierowane na skrzydło atakujących Ukraińców, pozwoliły utrzymać pozycje u podnóża Gołogór i pod Ściankami. 10 pułk skutecznie osłonił Lwów na swoim kierunku. 27 czerwca, jako dzień intensywnych walk całego 10 pp, stał się później dniem pułkowym.
Ofensywa letnia
28 czerwca rozpoczęła się druga ofensywa polska. 10 pułk piechoty nacierał z rejonu Łysej Góry w kierunku Żacki Wielkie, a następnie przez Wozoniaki, Płuchów, Meceniów, rzekę Strypę, Podhajczyki, Jeziemę, Cebrów, Hłuboczek Wielki, Roznoszyce, Łubianki Niżne i Zbaraż. Pod Zbarażem pułk zakończył działania bojowe na tym kierunku. W czasie walk 10 pp wchodził zazwyczaj w skład grupy płk. Lindego.
W rozkazie pożegnalnym z 28 lipca 1919 roku płk Sikorski napisał:
Po zakończeniu walk pułk przydzielono do VII Brygady Piechoty gen. Franciszka Krajowskiego.
Walki na froncie polsko-bolszewickim
Pułk na froncie wołyńskim
10 sierpnia 1919 roku pułk przeszedł reorganizację. Odtworzono między innymi rozwiązaną w czerwcu 2 kompanię strzelecką i kompanię techniczną. Działając w składzie VII BP, pułk uczestniczył w akcji na Ostróg nad rzeką Horyń, zakończonej zajęciem miasta. W pierwszych dniach września pułk pozostał w rejonie Ostroga. Następnie bataliony zajęły pozycje obronne: I baon – na północ od Olewska w kierunku Suszczan, Pergi i Juzowej, II baon – nad rzeką Słucz – na południe od Sarn, a III baon – na północ od Sam w kierunku Strzelskiej i Dąbrowicy.
W październiku 10 pp przegrupował się nad rzekę Uborć. Bataliony I i II rozmieściły się na południe od Olewska, a III baon w Olewsku. Z nadwyżek etatowych utworzono kompanię karabinów maszynowych przy dowództwie pułku, a miejscem postoju dowództwa pułku było Równe.
W listopadzie pułk opuściło 24 oficerów i 508 szeregowych pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego, co zmniejszyło jego stan o połowę.
Pułk pozostawał faktycznie w odwodzie. III batalion zajął pozycję na południe od Sam, a II batalion stacjonował w Równem jako odwód armii. 5 grudnia odtworzono I batalion, który jako odwód pułku stacjonował w Samach.
Wypad na Owrucz
Na początku 1920 roku bolszewicy rozpoczęli przygotowania do ofensywy. Dowódca 4 DP otrzymał zadanie przeprowadzenia serii wypadów w celu rozpoznania sił nieprzyjaciela i zakłócenia jego wysuniętych oddziałów. 5 marca 1920 roku zorganizowano grupę wypadową pod dowództwem kpt. Rudolfa Matuszka, w skład której weszły II i III batalion 10 pp, pół batalionu 14 pp, kompania 4 pułku saperów, pluton konnych strzelców oraz 4 bateria 4 pap. Jej celem było zdobycie ważnego węzła kolejowego – Owrucza.
Grupa wyruszyła dwiema kolumnami. Wieczorem główne siły dotarły do linii Bieguń – Horodec, a grupa wspierająca do Salizówki i Łoknickiej Rudni. Następnego dnia konny zwiad grupy wypadowej stwierdził, iż w Wielednikach znajduje się pododdział 200 Rosjan. Kpt. Matuszek postanowił zaatakować ich dośrodkowo.
Przeciwnik jednak wcześniej wycofał się w kierunku Noryńska. O świcie następnego dnia zdecydowano się na atak na Owrucz, broniony przez bolszewicką brygadę. II/10 pp z plutonem saperów miał atakować od południa przez Szwaby, zniszczyć most kolejowy przez Noryń i zamknąć przeciwnikowi możliwość odwrotu na Ignatopol, natomiast III/10 pp i pluton saperów miały zająć dworzec kolejowy i zniszczyć mosty kolejowe na północ od dworca. Kompania 14 pp atakowała od zachodu, a w odwodzie pozostawała 2 kompania 14 pp. Natarcie przebiegało zgodnie z planem, jednak II/10 pp nie zdołał zablokować drogi odwrotu bolszewikom.
Oddział kawalerii ppor. Łubieńskiego kontynuował pościg aż do Narodycza, co spowodowało panikę wśród bolszewickiej administracji i wojska. Pododdział zwiadowczy opanował punkt łączności telefonicznej. Kpt. Matuszek, korzystając z przejętych łączy, nakazał batalionowi z Noryńska marsz do Owrucza w celu wsparcia załogi przed spodziewanym atakiem polskim. Bolszewicy, nie spodziewając się podstępu, postąpili zgodnie z „rozkazem”.
Rano 8 marca grupa wypadowa wycofała się z Owrucza, zdobywając wiele wozów z materiałem wojennym. Opuszczając miejscowość, podpalono składy z amunicją i zniszczono działa. Podczas odwrotu, w trakcie postoju w Sławecznie, kpt. Matuszek otrzymał z dowództwa rozkaz zatrzymania się w tej miejscowości i utrzymania jej, aż do momentu zakończenia przegrupowania 9 DP – zgodnie z otrzymanymi rozkazami – na nowe pozycje w rejonie Mozyrza.
Przez następne cztery dni grupa kpt. Matuszka pozostawała w Sławecznie, osłaniając przegrupowanie 9 DP.
Sukces wypadu na Owrucz był znaczący, a jego skutki psychologiczne były równie istotne, co zdobyte materiały. Dzięki temu 10 pułk piechoty zyskał miano „owruckiego”.
Walki o Sławeczno
Po powrocie grupy wypadowej nastąpiło przegrupowanie pułku. I batalion „usamodzielnił” swoje kompanie. 1 kompania zajęła obronę w okolicach Pergi, 2 kompania zgrupowała się w Olewsku jako odwód VII Brygady, a 3 kompania w Zurzewiczach jako odwód pułku.
W trzeciej dekadzie marca 10 pp rozpoczął działania bojowe w kierunku Sławeczna i Wieledników, a 24 marca zajęto Tchoryn, Biehuń oraz Sławeczno. Pułk pozostawał w rejonie Sławeczna przez niemal miesiąc, odpierając ataki bolszewików na wysuniętą pozycję obronną. Kilkakrotnie dochodziło do walk na bagnety.
Dowódca 2 Armii, gen. ppor. Listowski, w swoim rozkazie nr 5 napisał:
Wyprawa kijowska
W obawie przed atakiem Rosji bolszewickiej, Józef Piłsudski postanowił rozpocząć ofensywę na froncie ukraińskim. 24 kwietnia 10 pułk rozpoczął swój udział w wyprawie kijowskiej. I i II batalion nacierały wzdłuż linii kolejowej Olewsk – Korosteń. II batalion miał za zadanie obejścia Korostenia i ataku od strony wschodniej. W trakcie ataku 11 kompania zdobyła sztandar bolszewickiego 55 pułku strzeleckiego. Pułk stacjonował w Korosteniu do połowy maja 1920 roku. 7 maja bolszewicy rozpoczęli działania odciążające pod Berezyną. Będący w składzie 4 DP, 10 pp otrzymał rozkaz przejazdu na Front Białoruski.
Walki pułku nad Berezyną
19 maja 10 pp trzema eszelonami odjechał z Korostenia do Mińska. I batalion został skierowany do dyspozycji 2 Dywizji Piechoty Legionów pod Borysów, zaś pozostałe pododdziały włączono do grupy gen. Leonarda Skierskiego. III batalion odpierał ataki w rejonie Huby – Kozyry. Po zatrzymaniu bolszewików, pułk w składzie grupy mjr. Topolińskiego kontratakował z powodzeniem na Pleszczenice, gdzie przeszedł do obrony. 27 maja miała miejsce jedynie wymiana ognia między patrolami. Kolejny dzień przyniósł frontalny atak bolszewików z południa i wschodu. Nawet przy dużych stratach Polakom nie udało się utrzymać miasta. W boju o Pleszczenice poległo 4 żołnierzy, 8 zmarło w wyniku odniesionych ran, a 3 dostało się do niewoli.
1 czerwca 1920 roku rozpoczęła się kontrofensywa Wojska Polskiego. Podczas jej trwania 10 pp z powodzeniem walczył pod Komarówką, Stanowiszczami, Klinikami, Karoliną, Ulesiem i Lipskiem. Wojska Polskie obsadziły linię Berezyny.
Przez następne dwa tygodnie 10 pp obsadzał pozycje w Karolinie i Berezyniówce. I batalion mjr. Janusza Mościckiego prowadził działania aktywne w okolicy Borysowa pod Ossowem. 23 czerwca 1920 roku 10 pp przeszedł do Żodzina, gdzie wraz z 2 pp Leg. stanowił odwód armii.
Działania odwrotowe z linii Berezyny nad Wisłę
4 lipca 1920 roku rozpoczęła się wielka ofensywa bolszewicka. Jednostki polskie cofały się w całej linii. 10 pułk piechoty prowadził działania opóźniające. 8 lipca walczył w Żodzinie, 9 lipca bronił Smolewicz. Bronili Mińska, a później cofnęli się przez Lachowicze, Świerzeń Nowy i Mir aż pod Cyryn. W rejonie Baranowicz przez dwa dni pułk powstrzymywał ataki nieprzyjaciela i dopiero na rozkaz wycofywał się przez Poruczyn, Łotwicze, aby 22 lipca zająć pozycje pod Hołynką. Następnie pułk toczył ciężkie walki pod Wołkowyskiem. 26 lipca pod Świsłoczą pułk stracił w walce ponad 100 żołnierzy. W rejonie wsi Bujaki pułk przebijał się przez okrążenie do Bugu. Przez Bug przeprawił się pod Drohiczynem na lewy brzeg, gdzie walcząc pod Tokarami, zderzył się z nieprzyjacielem. Kontynuował walki w okolicach Mord, pod Krzymoszami i Stokiem Lackim. 13 sierpnia pod Czerskiem przeprawił się przez Wisłę.
Walki na przedmościu warszawskim
Na zachodnim brzegu Wisły 10 pułk piechoty obsadził pozycje na północ od ujścia Pilicy, a następnie w rejonie Góry Kalwarii. Na tym kierunku bolszewicy przygotowywali natarcie flankowe, planując uderzenie od południowego wschodu, a na kierunku 10 pp nacierać miała dywizja piechoty. Plan ten został jednak zniweczony przez ofensywę znad Wieprza.
Po zakończeniu walk na przedpolach Warszawy pułk pozostał w Zakroczymiu. Tam zreorganizowano pododdziały, a pułk składał się z dwóch batalionów po dwie kompanie oraz kompanii karabinów maszynowych. W miarę napływu uzupełnień starano się odtworzyć stany etatowe poszczególnych pododdziałów.
W Małopolsce Wschodniej
30 sierpnia 1920 roku 4 DP otrzymała zadanie przejścia na front w Galicji Wschodniej. 10 pułk piechoty został przewieziony transportem kolejowym z Zakroczymia do okolic Bełżca. Pierwsze starcia miały miejsce podczas zajmowania Bełżca i Krystynopola. Następnie pułk ruszył na Lwów i Przemyślany, a w kolejnych dniach zajął Dunajów oraz Pomorzany.
Na froncie przeciwlitewskim
Na koniec września pułk został przeniesiony na front przeciwlitewski, zajmując rejon w okolicach Druskiennik. Tam zastał pułk koniec walk. W połowie października 10 pułk piechoty przeszedł w rejon: Wierchopole, Sobolany, Rybnica, Podrybnica, Budniki, Kamienista, Czernucha Zielona, Boguszówka, Kazimierówka, Gumbacze, Gajki, Żydowice oraz Podjeziorki, a 5 listopada w rejon Ozierki, Podłybnica Zielona, Szałachy oraz Żydowice.
Służba na granicy górnośląskiej
20 czerwca 1921 roku pułk otrzymał zadanie: w celu wzmocnienia granicy, 10 pp miał natychmiast udać się w całości do Częstochowy do dyspozycji DOG Kielce, skąd dowódca pułku otrzyma dalsze rozkazy. Skład pułku etatowy, wyekwipowanie i uzbrojenie były kompletne. Na karabin przypadało 120 naboi, na karabin maszynowy 4000 naboi. Tabor był kompletny. Na miejscu pozostawała jedynie kadra z minimalną ilością ludzi potrzebnych do strzeżenia koszar i majątku wojskowego. Transport uznano za bardzo pilny. Pułk obsadził granicę górnośląską w rejonie Myszkowa, Siewierza, Kamienicy Polskiej i Zawiercia. Do jego zadań należało przyjmowanie i rozmieszczanie powstańców śląskich w przygotowanych rejonach za linią demarkacyjną, zapewnienie im bezpieczeństwa oraz przeciwdziałanie militarnym akcjom lokalnych sił niemieckich lub przewidywanym działaniom inwazyjnym ze strony Niemiec. W tym celu I batalion obsadził odcinek od Korzonek po Gniazdów, III baon zajął odcinek od Gniazdowa do Niezdary, a II batalion jedną kompanią miał ochraniać linię kolejową Częstochowa – Zawiercie, a reszta baonu stanowiła odwód pułku i stacjonowała w Myszkowie przy dowództwie pułku. W pierwszych dniach lipca na dworcu w Częstochowie zorganizowano stację zborną pod kierownictwem dowódcy 5 kompanii por. Friedela. W sierpniu pułk powrócił do Łowicza.
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
Po zakończeniu działań wojennych, do połowy listopada 1920 roku, pułk stacjonował w Druskiennikach. Następnie został przeniesiony przez Grodno do Zambrowa, gdzie stacjonował do połowy marca 1921 roku. Wtedy to został skierowany do Warszawy, a stamtąd do Łowicza. Uroczystość powitania pułku w Łowiczu miała miejsce 2 maja 1921 roku.
W Łowiczu pułk stacjonował w koszarach im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy Podrzecznej (dowództwo i I batalion) oraz w koszarach im. Generała Szeptyckiego przy ulicy Piotrkowskiej, które w grudniu 1937 roku przemianowano na koszary im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza (II batalion i pododdziały specjalne). Do października 1935 roku III batalion stacjonował w garnizonie Skierniewice, w koszarach im. Generała Sowińskiego przy ulicy Piotrkowskiej. Pułk wchodził w skład 26 Dywizji Piechoty.
23 marca 1923 roku w kasynie oficerskim odbyło się zebranie organizacyjne Koła Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, w którym uczestniczyli także członkowie Koła Związku Oficerów Rezerwy RP powiatu łowickiego, na czele z prezesem por. rez. Stanisławem Podulko. Prezesem Zarządu Koła TWW został pułkownik Topoliński, a ppłk rez. Aleksander Garwacki został członkiem komisji rewizyjnej oraz prezesem miejscowego Koła Związku Inwalidów Wojennych RP.
Święto pułkowe
13 czerwca 1922 roku pułk obchodził swoje święto w trzecią rocznicę bitwy pod Trembowlą. 13 czerwca następnego roku w obchodach święta pułkowego wzięli udział rezerwiści powołani na sześciotygodniowe ćwiczenia. Wśród zaproszonych gości był ówczesny dowódca Okręgu Korpusu Nr IV, generał dywizji Stefan Majewski, przed którym defilowali żołnierze 10 pp.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził dzień 27 czerwca jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę obrony Gołogór w 1919 roku.
Działania pułku w czasie przewrotu majowego
12 maja 1926 roku minister spraw wojskowych, gen. Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski, zarządził telefonicznie dla pułku stan pogotowia. Dowódca pułku postanowił stworzyć jeden oddział asystencyjny, bazując na I i II batalionie, w składzie trzech kompanii strzeleckich i kompanii ckm. Dowodzenie nad oddziałem objął mjr szt. gen. Franciszek Jachieć, etatowy dowódca I batalionu. Drugi oddział stworzono na bazie skierniewickiego III batalionu mjr. Ottona Urbana. Bataliony przybyły do stolicy osobnymi transportami kolejowymi i działały oddzielnie. Z pierwszym batalionem przybył dowódca pułku ppłk Wecki. Po konsultacjach opowiedział się po stronie rządowej i skierował swoich żołnierzy w rejon Belwederu. I batalion miał zabezpieczyć Belweder od ulic Agrykola i 29 Listopada. Dwie kompanie obsadziły Łazienki od strony Ogrodu Botanicznego, a 3 kompania stanowiła odwód.
Od świtu do południa 13 maja trwała chaotyczna wymiana ognia między żołnierzami broniącymi Belwederu, a żołnierzami z koszar szwoleżerów. W południe gen. Marian Kukiel zarządził atak na koszary kawaleryjskie. Do bezpośredniego ataku na koszary jednak nie doszło, ponieważ zostały one opuszczone przez pododdziały bojowe, a przebywali w nich jedynie ordynansi, luzacy i kanceliści. Wieczorem 10 pp otrzymał rozkaz objęcia odcinka między ulicą Rozbrat a Szpitalem Ujazdowskim. Jedna z kompanii miała przejść do Łazienek i stanowić odwód grupy operacyjnej gen. Kukiela. W nocy i nad ranem kolejnego dnia przychodziły jeszcze kolejne, często sprzeczne ze sobą rozkazy.
Przed świtem dowódca placówki, por. Tarnawski, zameldował dowódcy batalionu o wyparciu go z placówki w Ogrodzie Sejmowym. Uznano, że porucznik samowolnie zszedł z pozycji, więc został pod eskortą odesłany do Belwederu, a na jego miejsce wyznaczono elewa Wyższej Szkoły Wojennej.
Od rana 14 maja trwała silna wymiana ognia na odcinku ul. Rozbrat – Szpital Ujazdowski. Do południa zginęło trzech żołnierzy 10 pp. Żołnierze łowiccy wycofywali się stopniowo na tyły Szpitala Ujazdowskiego i parku Sobieskiego, a następnie na pozycje wzdłuż ulicy Agrykola do koszar szwoleżerów w Łazienkach. W tym czasie do Wilanowa dotarł „skierniewicki” III batalion 10 pp. Dowódcą pododdziałów 10 pp znajdujących się w Wilanowie mianowany został słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej, mjr Komaus. Dwie kompanie pułku, które pod osłoną nocy miały odskoczyć do Wilanowa, wciąż pozostawały w Łazienkach.
O północy do zajętego przez stronę przeciwną Belwederu wyruszył patrol oficerski po zdeponowany tam sztandar pułkowy. Sztandar został bez przeszkód oddany prawowitym właścicielom. Tam także dowódca I batalionu dowiedział się o ustąpieniu prezydenta Wojciechowskiego i dymisji rządu Witosa. Wkrótce również otrzymał rozkaz marszu nie do Wilanowa, ale na kwatery na Cytadeli. 19 maja przed północą 10 pułk piechoty odjechał do Łowicza i Skierniewic.
Według ustaleń z 1926 roku, w wyniku bratobójczych walk zginęło 14 żołnierzy (w tym jeden oficer) 10 pułku piechoty.
W garnizonie łowickim
We wrześniu 1928 roku orkiestra pułkowa pod komendą por. Jana Waltera zdobyła I miejsce w konkursie orkiestr Okręgu Korpusu Nr IV.
Na mocy rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 10 pułk piechoty został zaliczony do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Co roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast w okresie letnim batalion starszego rocznika oraz dwa bataliony poborowych.
Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1936 roku II batalion oddawał do dyspozycji KOP 4. i 5 kompanię po 167 żołnierzy, 6 kompania oraz 2 kompania karabinów maszynowych pozostawały w garnizonie. W marcu 1939 roku przekazano z pułku grupę ponad 250 strzelców do batalionów KOP Podświle, Berezwecz, Czortków i Osowiec.
W latach 30. XX wieku wybudowano trzykondygnacyjny budynek koszarowy przy ulicy Podrzecznej na odcinku ulicy Koziej. Zbudowano również obiekt koszarowy przy ulicy Kiernoskiej, którego budowę ukończono ostatecznie w 1938 roku. Obiektowi nadano nazwę: Koszary im. marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.
W lutym 1936 roku nastąpiła reorganizacja zakwaterowania pododdziałów pułku. I i III batalion rozmieszczono w koszarach im. gen. Szeptyckiego, II batalion kwaterował na Blichu. W koszarach im. Piłsudskiego przy ul. Podrzecznej stacjonował pluton zwiadowców pieszych i rowerzystów. Konni zwiadowcy zostali przydzieleni do kompanii administracyjnej.
Wiosną 1938 roku wcielono poborowych rocznika 1916. Nastąpiła kolejna reorganizacja zakwaterowania. W koszarach im. gen. Szeptyckiego pozostał I batalion, a kompanie 1, 2 i 3 nie zmieniły kwater. 9 kompania zajęła pomieszczenia po 3 kompanii km, a 1 kompanię km umieszczono w dodatkowej sali żołnierskiej, urządzonej z pomieszczeń sanitarnych. W koszarach im. marszałka Śmigłego-Rydza na Blichu umieszczono II batalion. 4 kompanię uzupełniono „starym rocznikiem”, 5. kompanię strzelecką skadrowano, a 6 kompanię strzelecką ze zmniejszonym stanem osobowym do 50 żołnierzy przeniesiono do koszar im. Piłsudskiego przy ul. Podrzecznej. 2 kompanię karabinów maszynowych uzupełniono żołnierzami z 3 kompanii km i rozlokowano w dodatkowym pomieszczeniu. Kompanie 5. i 6. po wybudowaniu koszar na Blichu zajmowały uprzednio pierwsze piętro bloku koszarowego.
W koszarach im. Śmigłego-Rydza zakwaterowany został III batalion, który w tym okresie przekazywał uzupełnienia dla KOP-u. 7 kompania strzelecka zakwaterowana została w pomieszczeniach po 6 kompanii, a 8 kompania zajęła pomieszczenia po 5 kompanii. 3 kompania karabinów maszynowych, bez oddanego do KOP-u plutonu km, została przydzielona do 2 kompanii km.
10 pp w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
Mobilizacja alarmowa i działania 10 pp do czasu rozpoczęcia wojny
Przed ogłoszeniem mobilizacji alarmowej, 21 marca, do pułku wcielono poborowych, aby odbyli czynną służbę wojskową.
Pułk otrzymał rozkaz mobilizacji alarmowej 23 marca 1939 roku o godz. 17:00. W ramach mobilizacji alarmowej w grupie czarnej w Łowiczu, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, który obowiązywał od 30 kwietnia 1938 roku, zmobilizowane przez 10 pp zostały:
- 10 pułk piechoty w organizacji wojennej i na etatach wojennych, w czasie od A+24 do A+42,
- samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 43, w czasie A+48,
- kolumna taborowa nr 417, w czasie A+50,
- park intendentury typ I nr 403, w czasie A+50.
Rezerwiści stawili się w terminie i ilościach pozwalających na pokrycie etatowych potrzeb mobilizowanych pododdziałów. Część koni była niewłaściwa; zamiast koni wierzchowych i w kategorii dla artylerii lekkiej, dostarczono konie dla artylerii ciężkiej. 40% wozów było w złym stanie technicznym i wymagało napraw. Poszczególne pododdziały osiągały gotowość do działań kwaterując w obiektach publicznych Łowicza. 1. i 2. kompanie strzeleckie oraz 1 kompania karabinów maszynowych kwaterowały w Państwowym Liceum Pedagogicznym, park intendentury w Szkole Powszechnej nr 4, 7. i 8. kompanie strzeleckie oraz 3 kompania km w Państwowym Liceum i Gimnazjum Męskim i Żeńskim, 9 kompania w Szkole Podstawowej nr 3 na Korabce, 43 samodzielna kompania km i kolumna taborowa w Szkole Powszechnej im. Legionów Polskich, 5. i 6. kompanie strzeleckie w Szkole Rolniczej na Blichu, a kompania gospodarcza w kinie Eos. Gotowość mobilizacyjną pułk osiągnął o godz. 18:00 24 marca.
24 marca o godz. 18:00 gotowość marszową osiągnął I batalion. 25 i 26 marca pozostała część pułku. 10 pułk piechoty oraz pododdziały sformowane dla 26 Dywizji Piechoty zajęły rejony we wsiach powiatu łowickiego w pobliżu wyznaczonych stacji załadowczych. I batalion („Ryś”) stacjonował w Klewkowie, II batalion („Wrona”) w Goleńsku, III batalion w Nied