10 Pułk Huzarów to jednostka pancerna Polskich Sił Zbrojnych, która została utworzona w ramach 3 (14) Wielkopolskiej Brygady Pancernej.
== Organizacja i formowanie ==
=== Utworzenie pułku we Włoszech ===
10 pułk huzarów został zorganizowany w San Basilio, w południowych Włoszech, na podstawie rozkazu L.dz. 3306/204/AG/Tj. z dnia 18 listopada 1944 roku oraz rozkazu organizacyjnego dowódcy bazy 2 Korpusu Polskiego z 1 grudnia 1944 roku.
Podstawą formowania pułku był Pułk Ułanów Karpackich, który przekazał nowo utworzonemu pułkowi połowę swojego plutonu łączności, 1 oficera oraz 27 żołnierzy, 1 oficera z 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, 12 oficerów oraz 5 podoficerów, a także 1 oficera z Rezerwy Oficerów Łącznikowych i Tłumaczy Korpusu wraz z 2 podoficerami z 7 Pułku Pancernego. Pierwsza grupa huzarów została zgrupowana w okolicach Bari na południu Włoch. Pułk został zorganizowany w ramach 3 (14) Wielkopolskiej Brygady Pancernej według brytyjskiego etatu wojennego pułku pancernego z listopada 1943 roku (ang. Armoured Regiment. War Establishment II/151/3). 16 listopada pułk przeniesiono do rejonu Lici, gdzie, wspólnie z innymi oddziałami brygady, odbywał szkolenie w oczekiwaniu na wyjazd do Egiptu. 15 grudnia 1944 roku zawiązek pułku został przeniesiony do Galatina, gdzie rozpoczęto organizację i wstępne szkolenie. W obozie przybywali Polacy, byli jeńcy oraz dezerterzy z armii niemieckiej, a także kawalerzyści i pancerniacy z jednostek bojowych korpusu. 7 stycznia 1945 roku pododdziały zaokrętowano w Tarencie i przetransportowano do Port Saidu (10 stycznia). 10 pułk huzarów, liczący 21 oficerów i 549 żołnierzy, wypłynął statkiem „MV Cilicia” do Egiptu. Następnie transportem kolejowym przewieziono ich do obozu Quassasin (około 80 km od Kairu). W obozie podjęto intensywne szkolenie, które odbywało się także w brytyjskiej Royal Armoured Corps School w Abbassia oraz w innych brytyjskich ośrodkach szkoleniowych. Z polskich jednostek na Środkowym Wschodzie przybywały dalsze uzupełnienia, a w połowie marca w pułku służyło już 36 oficerów i 609 żołnierzy. 25 kwietnia 1945 roku zmieniono numer i nazwę brygady z „3” na „14 Wielkopolską Brygadę Pancerną”. W trakcie pobytu w obozie Quassasin zmarło dwóch oficerów będących na etacie pułku. W dniach od 1 do 22 maja 10 pułk huzarów został przeniesiony do obozu wojskowego Ikingi Mariut, nieopodal El Amiryja, w pobliżu Aleksandrii. 3 czerwca pułk osiągnął stan 36 oficerów i 637 żołnierzy oraz dobry poziom wyszkolenia załóg czołgowych, rozpoczynając szkolenie w ramach plutonów i szwadronów pancernych. 10 czerwca 1945 roku z szwadronu dowodzenia wyodrębniono szwadron rozpoznawczy (z plutonami: rozpoznawczym, przeciwlotniczym i łącznikowym) pod dowództwem porucznika Stanisława Oskierki. W sierpniu 1945 roku 44 huzarów odjechało do 157 Obozu Przejściowego (repatriacyjnego) w Suezie, a następnie do kraju. Do października pułk zakończył szkolenie pancerne w ramach całej jednostki.
== Pułk w składzie wojsk okupacyjnych ==
Po decyzji o włączeniu pułku do oddziałów okupacyjnych we Włoszech (2 Korpus), 14 października 1945 roku pułk został zaokrętowany u wybrzeży Egiptu, a 17 października dotarł do Tarentu, który opuścił zaledwie 9 miesięcy wcześniej. Po krótkim pobycie w rejonie portu, pododdziały pułku przeszły w okolice Pescara i Lanciano. Otrzymano ponownie sprzęt, w tym po 6 Shermanów na szwadron, który wykorzystano do dalszego szkolenia. 14 października pułk został załadowany w porcie w Aleksandrii na statek, a 17 tego miesiąca przybył do Tarentu, skąd przetransportowano go do San Basilio. Następnie, 24 listopada, pułk został przeniesiony do Monopoli, gdzie podjął służbę wartowniczą w magazynach. 15 grudnia huzarzy ostatecznie przybyli do Lanciano, gdzie objęli garnizon. W nowym miejscu postoju pułk otrzymał sprzęt bojowy (czołgi, pojazdy pancerne i samochodowe) oraz wznowił przerwane szkolenie. W trakcie pobytu we Włoszech zmarło dwóch huzarów, w tym jeden w wyniku wypadku.
== W Wielkiej Brytanii ==
Po podjęciu decyzji o przeniesieniu 2 Korpusu do Wielkiej Brytanii w celu demobilizacji, pułk jako jeden z pierwszych opuścił Włochy. 22 czerwca 1946 roku zaokrętowany w Neapolu, odpłynął do Glasgow. Następnie został przewieziony ze Szkocji na południe Anglii, gdzie rozwinął oboz w okolicy Petworth.
Żołnierze powoli opuszczali pułk, przechodząc do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, który miał na celu zapewnienie im zdobycia zawodu cywilnego.
Ostatnie święto pułkowe, w mundurach, ale już w znacznie uszczuplonych stanach, odbyło się 11 lipca 1947 roku.
W lipcu, w kolejnym obozie w Slinford, pozostałości pułku zostały włączone w skład 340 Jednostki Podstawowej (ang. Base Unit 340) pod dowództwem podpułkownika Adama Bielińskiego. We wrześniu 1948 roku ostatni zdemobilizowani żołnierze opuścili szeregi, a z chwilą rozwiązania PKPR 10 pułk huzarów przestał istnieć.
== Obsada personalna ==
Obsada personalna 10 pułku huzarów:
dowódca pułku – mjr mgr Antoni Smodlibowski
zastępca – mjr Wiktor Zaniewski
adiutant – por./rtm. Andrzej Brzeski (do 3 I 1945), por. Wawrzyniec Solecki
kwatermistrz – por. Aleksander Karpiński
oficer łączności – por. Władysław Szeremeta
kapelan – ks. Józef Grochot
lekarz pułku – ppor. lek. Stanisław Kasina
dowódca szwadronu dowodzenia – por./rtm. Andrzej Brzeski
dowódca 1 szwadronu – rtm. Jerzy Roszkowski
dowódca 2 szwadronu – por./rtm. Zygmunt Skowroński
dowódca 3 szwadronu – por. Zbigniew Winogrodzki
dowódca szwadronu rozpoznawczego – por. Stanisław Oskierka
== Odznaka kombatancka ==
Odznaka została zatwierdzona 19 lutego 1983 roku przez Ministra Spraw Wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, z ważnością od 14 września 1946 roku. Jest to trzyczęściowa odznaka o wymiarach 47×47 mm, wykonana z białego metalu, łączona na cztery nity i emaliowana. Na rewersie tarczy wytłoczono wklęsłe daty 1809 1944. Produkcję odznaki prowadził Mieczysław Białkiewicz w Londynie.
== Żurawiejka ==
Żurawiejka brzmiała: „mało wozów, mało smarów, to 10-ty pułk huzarów”.
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 5: Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie. Działania bojowe. Organizacja. Metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
Stanisław Komornicki, Zygmunt Bielecki, Wanda Bigoszewska, Adam Jońca: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-8.
Zbigniew Lalak, Andrzej Kamiński: Kawaleria pancerna PSZ 1940-1945. Organizacja i struktura. Warszawa: Pegaz-Bis, 2006. ISBN 83-11-08218-9.
Cezary Leżeński: Zostały tylko ślady podków …. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. ISBN 83-05-11122-9.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Marek Wroński: Ostatni polscy huzarzy. Monografia 10 Pułku Huzarów 1944-1947. Londyn-Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego, 1997. ISBN 83-87470-03-1.
Juliusz Tym: Pancerni i Ułani Generała Andersa. Broń Pancerna i Kawaleria Pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie i we Włoszech 1941–1946. Warszawa: Tetragon, 2012. ISBN 978-83-63374-01-3.