10 Pułk Huzarów (Złoci huzarzy)
To jednostka jazdy w polskiej Armii Księstwa Warszawskiego.
Formowanie
Pierwsza propozycja utworzenia oddziału polskich huzarów została przedstawiona Napoleonowi przez księcia Jana Nepomucena Sułkowskiego w 1807 roku.
Pułk został jednak zorganizowany dopiero w maju 1809 roku w departamentach wielkopolskich, a jego utworzenie miało miejsce pod kierownictwem Jana Nepomucena Umińskiego (21 lipca 1809). Na koniec 1809 roku pułk liczył 803 żołnierzy i stacjonował w Pułtusku.
Prowadził działania bojowe pod Jankowicami (11 czerwca 1809), Możajskiem (7 września 1812), nad Dźwiną oraz pod Drują i Woronowem (20 października 1812).
W 1811 roku pułk stacjonował w Płocku, a jego szwadron rezerwowy w Piotrkowie.
Barwa
Ubiór huzarów w tym okresie był jednym z najbardziej atrakcyjnych, a służba w huzarskich pułkach uważana była za zaszczyt.
Mundur galowy oficera pułku składał się z:
- mentyk – granatowa kurtka wierzchnia, podszyta karmazynowym sukiennym materiałem, z obrzeżem z baranka, ozdobiona pięcioma rzędami guzików (po 18 lub 20 w rzędzie) oraz złotymi szamerowaniami i galonem na plecach;
- spodnie (rajtuzy) obcisłe, niebieskie z galonem na boku i haftowanym wzorem węgierskim na przodzie w sznytasy z wywijasami lub w kształcie grotu lancy;
- buty węgierskie, czarne z przybitymi ostrogami;
- czako okrągłe z daszkiem, kokardą, agrafą, kordonami i kitą;
- pas srebrno-karmazynowy.
Mundur mały składał się z:
- dolmana sukiennego z karmazynowym kołnierzem, zapiętego na 5 guzików w trzech rzędach z pętlicami;
- rajtuzów z szarego sukna z karmazynowymi lampasami, nogawki zapięte na 6 białych guzików.
Oficerowie posiadali oznaki stopni według systemu francuskiego w formie galonów na rękawach oraz wyszycia na przodzie spodni. Przy szabli nosili temblaki plecione z czarnego rzemienia z chwastem ze srebrnej frędzli lub bulionami.
Kompania wyborcza pułku wyróżniała się czakiem (kołpakiem) futrzanym z daszkiem i wierzchem z granatowego sukna, ozdobionym szkarłatnymi sznurami oraz metalowymi podpinkami w kolorze guzików.
Ubiór huzarów polskich był bardzo podobny do mundurów huzarskich w armiach przeciwnika. Aby uniknąć pomyłek na polu bitwy, dbano o wąskie i opadające ku dołowi kity na czapkach, w przeciwieństwie do sztywnych i rozbudowanych w innych armiach.
Przynależność narodową podkreślano karmazynowymi kołnierzami i wyłogami rękawów, a także dużym wizerunkiem orła na szabeltasach oraz czasami na czaprakach.
Uzbrojenie
Huzarzy byli uzbrojeni w szable różnych typów, głównie francuskie wz.1786 z żelazną, polerowaną, jednokabłąkową rękojeścią w metalowej pochwie.
Broń palna obejmowała pistolety skałkowe wz. 1799 i 1804 oraz karabinki kawaleryjskie wz. 1799.
Działania wojenne
W 1812 roku 10 pułk huzarów wyruszył na wyprawę wojenną z II Korpusem Jazdy Rezerwowej pod dowództwem generała Ludwika Montbruna w 16 Brygadzie generała Jacques’a Subervie.
W momencie przekroczenia granicy rosyjskiej pułk liczył 28 oficerów, 653 podoficerów i huzarów w czterech szwadronach. Dysponował 57 końmi oficerskimi oraz 647 końmi żołnierskimi. Dowodził nim doświadczony kawalerzysta, pułkownik Jan Nepomucen Umiński.
Pułk przeszedł chrzest bojowy 10 czerwca 1812 roku, gdy jego szwadrony starły się z kozakami gwardii pod Łopiejkami, atakując „z brawurą godną najwyższych pochwał”. Francuscy generałowie podziwiali odwagę i zimną krew żołnierzy całego pułku.
Później trudności marszu wraz z całą jazdą odwodową Joachima Murata spowodowały znaczące straty w pułku, zanim ten dotarł na pole bitwy pod Borodino.
Pułk wziął udział w szarży na wzgórze przed wsią Siemienowskaja, gdzie 7 września rozegrała się największa bitwa jazdy.
Kronikarze zanotowali, że huzarzy 10 pułku jako straż przednia jako pierwsi weszli do Moskwy 14 września 1812 roku.
W czasie Wielkiego odwrotu resztki pułku huzarów walczyły jeszcze pod Drują i Borysowem, nad oblodzonymi brzegami Berezyny.
Reorganizacja
Po powrocie do kraju pułk zebrał się w Kozienicach. W lutym 1813 roku pułk, wspólnie z 13 pułkiem, wszedł w skład brygady prawej, z miejscem postoju w Będkowie.
W bitwie z Rosjanami pod Kaliszem, która miała miejsce 13 lutego, część żołnierzy 10 pułku pod dowództwem szefa szwadronu Ludwika Bukowskiego została odcięta od głównych sił. Później weszli w skład dwóch pułków ułanów kawalerii 17 Dywizji generała Jana Henryka Dąbrowskiego.
Rozwiązanie 10 pułku (złotych) huzarów
Na mocy dekretu cesarskiego z 26 czerwca dotyczącego organizacji nowego VIII Korpusu Polskiego, 13 pułk huzarów wchłonął ocalałych żołnierzy 10 pułku. W ramach reorganizacji polskiej kawalerii podporządkowano dowódcy IV Korpusu Jazdy Rezerwowej, generałowi Franciszkowi Kellermanowi, który tworzył z polskim VIII Korpusem jedną całość.
Przypisy
Bibliografia
Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807-1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807 – 1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.