10 Pułk Artylerii Ciężkiej (PSZ)

10 Pułk Artylerii Ciężkiej

10 Pułk Artylerii Ciężkiej (10 pac) ang. 10th Polish Medium Regiment to jednostka artylerii ciężkiej Polskich Sił Zbrojnych.

Formowanie i organizacja pułku

Na mocy rozkazu dowódcy Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie l.dz.2470/I/Tj/42 z dnia 27 maja 1942 roku, oraz rozkazu dowódcy Ośrodka Zapasowego l.dz.1261/Tj/42 z dnia 30 maja 1942 roku, w obozie Barbara w Palestynie powstał 1 Pułk Artylerii Ciężkiej. Został on zorganizowany na bazie 9 Pułku Artylerii Ciężkiej oraz w części z kanonierów Ośrodka Zapasowego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i oficerów z 11 pal oraz 8 pac, którzy pozostali na Bliskim Wschodzie. Oddział ten stanowił organiczną artylerię 2 Korpusu Strzelców. W listopadzie 1942 roku jednostka została przekształcona w 10 Pułk Artylerii Ciężkiej i włączona do 2 Grupy Artylerii, będąc wówczas wyposażoną w 16 sztuk haubic kal. 155 mm. 21 września 1942 r. pułk dotarł do Qizil Ribat w Iraku, a 13 października 1942 r. do obozu WP w Khanaqin, gdzie pozostał aż do 4 maja 1943 roku. 14 listopada 1942 roku na poligonie w Kani Masi miały miejsce pierwsze strzelania z dział. Następnie pułk, razem z całą 2 AGPA, został przeniesiony do Kirkuku, gdzie odbywał intensywne szkolenie artyleryjskie. 2 czerwca 1943 r. jednostkę wizytował Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski.

Od 23 września 1943 roku pułk rozpoczął przegrupowanie do Palestyny, docierając do miejscowości Isdud, gdzie stacjonował od 29 września do 2 grudnia 1943 roku, prowadząc szkolenie w zakresie współdziałania z innymi rodzajami wojsk. 2 grudnia 1943 roku pułk wyjechał do obozu wojskowego Quassasin, gdzie uzupełnił stan osobowy, broń, sprzęt i wyposażenie, przygotowując się do wyjazdu na front włoski. Pułk składał się z dwóch dywizjonów, z których każdy obejmował dwie baterie po cztery armaty Mk 3 kal. 139,7 mm (5,5-calowe). W dniach od 7 do 20 stycznia 1944 roku 10 PAC przebywał w obozie przejściowym w El Amryja, a następnie udał się do portu w Aleksandrii. Po zaokrętowaniu i rejsie przez Morze Śródziemne, 25 stycznia 1944 roku pułk został wyładowany w Tarencie i umieszczony w obozie wojskowym „Robertson”. 17 lutego 1944 roku jednostka została przeniesiona do obozu w San Basilio, gdzie skoncentrowała się cała 2 AGPA.

Działania zbrojne pułku

W San Basilio pułk kompletował sprzęt i prowadził strzelania ćwiczebne na poligonie. II dywizjon artylerii został wydzielony i 28 lutego wysłany na front nad rzeką Sangro, aby wspierać 3 Dywizję Strzelców Karpackich. Pozostała część pułku 24 marca zluzowała amerykańskie jednostki artylerii w rejonie Busso w ramach 2 Grupy Artylerii. Wraz z innymi jednostkami artyleryjskimi, 10 pac stanowił element wsparcia ogniowego dla całego 2 Korpusu Polskiego oraz przydzielonych mu jednostek włoskich. W nocy 14/15 kwietnia 10 pułk artylerii ciężkiej całkowicie zszedł z linii frontu, a 24/25 kwietnia jednostka przeszła na stanowiska ogniowe przed wioską Portella w wąwozie Inferno. W tym czasie, jedno z dział zawisło na skarpie, a 25 kwietnia zostało zniszczone przez ogień artylerii niemieckiej. Zorganizowano łączność, punkty obserwacyjne oraz wykonano prace ziemne, co pozwoliło na osiągnięcie gotowości bojowej 4 maja przed bitwą o Monte Cassino. O godzinie 23.00 11 maja pułk, w ramach całej artylerii 2 KP, przeprowadził 40-minutowe przygotowanie artyleryjskie ataku 2 Korpusu, wspierając głównie I dywizjonem 5 Kresową Dywizję Piechoty, a II dywizjonem 3 DSK. Do godziny 01.00 12 maja pułk, wraz z innymi jednostkami artyleryjskimi, prowadził ogień do celów stojących na drodze do natarcia piechoty.

W ciągu pięciodniowej bitwy, w czasie i po załamaniu się pierwszego natarcia, dzięki właściwościom swoich armat, 10 pułk zwalczał artylerię wroga oraz, kierowany przez obserwatorów, w tym z pomocą lotniczego PO, skutecznie niszczył bunkry i schrony nieprzyjaciela. Podczas drugiego natarcia 2 Korpusu Polskiego ponownie wspierał te same jednostki. Od 21 do 24 maja, 10 pułk wspierał Grupę „Bob” w bitwie o Piedimonte, a I dywizjon pułku jako artyleria bezpośredniego wsparcia zmienił stanowiska ogniowe w nocy 24/25 maja w rejonie wsi S. Angelo in Teodice. Pułk prowadził ogień do wycofujących się wojsk wroga, a ostatni strzał w bitwie oddał II dywizjon 10 pułku w godzinach porannych 27 maja 1944 roku. W trakcie bitwy o Monte Cassino, 10 pac wystrzelił 17.785 pocisków. Od 27 maja do 15 czerwca pułk odpoczywał w rejonie Campobasso, w wsi S. Polo Matese. W dniach 25 czerwca – 2 lipca pułk przygotowywał się do walk o przełamanie obrony nieprzyjaciela na rzece Chienti, lecz z uwagi na wycofanie się przeciwnika i przejście do pościgu 2 Korpusu Polskiego, nie prowadził ognia.

W trakcie bitwy pod Loreto, 10 pac działał w składzie 2 AGPA, wspierając własne wojska na szerokim froncie korpusu i trzykrotnie zmieniając stanowiska ogniowe w rejonie Monte S. Giusto, a następnie w rejonie Loreto w pobliżu rzeki Potenzy, wspierając 2, 3 i 4 lipca 3 DSK w walkach na kierunku Castelfidardo. W dniach 4 i 5 lipca 10 pułk wspierał walki o miasto Osimo, a następnie 6 i 7 lipca wspierał włoską piechotę i polskie czołgi w walkach o Filotrano. W tych działaniach pułk zużył ponad 1300 pocisków. 8 lipca pułk wspierał włoską Grupę „Nembo” podczas zdobywania Filotrano, równocześnie będąc bombardowanym. W trakcie walk o Osimo zwiady dywizjonów uczestniczyły w walkach ulicznych. Straty w czasie bitwy wyniosły 3 ciężko rannych żołnierzy oraz zniszczony pojazd pancerny pułku. 15 lipca 10 pułk zajął stanowiska ogniowe 1 km na południowy wschód od Osimo, a 17 lipca, w godzinach porannych, wziął udział w przygotowaniu artyleryjskim ataku przez rzekę Musone 2 Brygady Pancernej i 5 Wileńskiej Brygady Piechoty. Następnie, na żądanie atakujących jednostek, wspierał ogniem artyleryjskim natarcie aż za Case Nuove i na Monte della Crescia. 18 lipca kontynuował wsparcie dla 2 B.Panc. oraz 6 Lwowskiej Brygady Piechoty podczas walk o Torretto a Mare. W bitwie o Anconę pułk wystrzelił 1700 pocisków, a straty wyniosły 3 rannych żołnierzy, na minach. Od 19 lipca do 3 sierpnia 10 pułk był jedyną jednostką z 2 AGPA przydzieloną do grup pościgowych za uchodzącym nieprzyjacielem wzdłuż Adriatyku. W dniach 4-7 sierpnia wspierał piechotę w walkach nad rzeką Misa, ponosząc dalsze straty – 1 zabitego i 1 ciężko rannego żołnierza. 9 i 10 sierpnia pułk w ramach swojej grupy ostrzeliwał cele w walkach nad rzeką Cesano. Po sukcesach czołgów i piechoty korpusu, w dniach 13-17 sierpnia ze stanowisk w rejonie Castel Colone wspierał wojska w planie mylenia przeciwnika przed walkami o rzekę Metauro. Od 18 do 22 sierpnia pułk ze stanowisk ogniowych pod Rio Grande wspierał 2 B. Panc. w dojściu do rzeki Metauro. 10 pac, w ramach 2 Grupy, wspierał 5 KDP w bitwie o Linię Gotów w dniach 25-29 sierpnia 1944 r., wystrzeliwując 1557 pocisków 26 sierpnia. 28 sierpnia jednostka zmieniła stanowiska ogniowe w rejonie Borggo Lukrezia. 1 i 2 września pułk wspierał 3 DSK w dalszych walkach o przełamanie Linii Gotów. Od 6 września do 2 października 10 pac przebywał na wypoczynku w miejscowości Porto Recanati, gdzie uzupełniono stan osobowy i sprzęt. Od 4 października 10 pac, wraz z 11 pac-em, został przydzielony do I Kanadyjskiej AGRA, a w trakcie walk do 27 października 1944 roku poległo dwóch żołnierzy, a dwóch zostało rannych. W dniach 28 października – 1 listopada pułk wykonał około 300 km marsz przez Asyż wzdłuż frontu, dołączając do polskiego 2 Korpusu, w trakcie czego tragicznie zginął jeden z podoficerów pułku. 6 i 7 listopada 10 pac wspierał 1 Brygadę Strzelców Karpackich w walkach o wzgórza w Apeninie Emiliańskim, gdzie zniszczył całą obsadę nieprzyjacielską na jednym z wzgórz – M. Pratello. W dniach 11-19 listopada, ze stanowisk pod Rocca S. Casciano, wspierał 1 BSK w walkach o wzgórze Monte Fortino, jednak natarcie nie powiodło się. 19/20 listopada 1944 r. pułk przegrupował się na nowe stanowisko ogniowe w miasteczku Castrocaro, aby wspierać 2 BSK. 21 listopada pułk wystrzelił 1861 pocisków, a 4 bsk zajął wzgórze M. Fortino. 10 pac kontynuował wsparcie dla dalszego natarcia 2 BSK do 27 listopada, ponosząc straty na minach – 2 zabitych i kilku rannych oraz straty sprzętowe. W trakcie drugiej bitwy o Faenzę, 1/2 grudnia, 10 pac zajął stanowiska na wzgórzu M. Gebolo nad rzeką Lamone, wspierając do 5 grudnia 1 BSK w trudnym natarciu. 9/10 grudnia pułk zajął nowe stanowiska ogniowe w rejonie miejscowości Scavignano, gdzie od 15 grudnia rozpoczął wsparcie dla 1 BSK oraz włoskiej „Grupy Mailea” w trzeciej bitwie o Faenzę. Od 20 grudnia wspierał 6 LBP z nowych stanowisk w rejonie Brisighella. W tym obszarze, zmieniając nieco pozycje ogniowe, pułk pozostawał do 1 marca 1945 roku, wspierając kolejno polskie dywizje 2 KP oraz włoską Grupę „Friuli”. Na przełomie marca i kwietnia 10 pac został zluzowany przez nowo sformowany 13 pac. W marcu i kwietniu, w wyniku nieszczęśliwych wypadków, dwa działa i ciągnik uległy zniszczeniu i uszkodzeniu. Cały pułk 10 zajął 8 kwietnia nowe stanowiska ogniowe w rejonie S. Andrea, gotowy do bitwy o Bolonię. Od 9 kwietnia 1945 roku, 10 pac wspierał 1 BSK, w tym również 2 batalion, który został omyłkowo zbombardowany przez lotnictwo amerykańskie. Straty wyniosły 1 ciężko rannego i 1 lekko rannego oficera oraz zniszczoną radiostację i uszkodzony pojazd pancerny. Wsparcie 2 bsk przez pułk umożliwiło zdobycie przyczółka na rzece Senio. W trakcie walk, w wyniku ognia artylerii wroga, poległo 2 żołnierzy pułku, a dwóch innych zostało rannych. Do 14 kwietnia pułk wspierał poszczególne bataliony 1 BSK. Tego dnia pułk zajął nowe stanowiska ogniowe w rejonie Mordano, przydzielony do wsparcia 6 LBP i Grupy „Rak”, działających w ramach 5 KDP. W nocy 16/17 kwietnia, 5 WBP, które wprowadzono zamiast 6 LBP, również były wspierane przez 10 pac. Następne stanowiska ogniowe pułk zajął 18 kwietnia w Castel S. Pietro, gdzie przygotowywał się do bitwy o kanał Gaiana. W dniach 19 i 20 kwietnia pułk nadal wspierał 5 KDP w walkach o sforsowanie kanału Gaiana. Nowe stanowiska ogniowe w miejscowości Quaderna pułk zajął wieczorem 20 kwietnia 1945 roku i natychmiast wsparł 3 DSK oraz 5 KDP w walkach o rzekę Idice. Ostatniego dnia walki, tj. 21 kwietnia, pułk wspierał oddziały pościgowe wydzielone z 3 DSK oraz 5 KDP odpowiednio I i II dywizjonem.

Dalsze losy żołnierzy 10 pułku

Po zejściu z linii frontu pułk przeszedł na kilkudniowy wypoczynek do Castel S. Pietro, a następnie do Ferno w dolinie rzeki Tenna. 12 czerwca dotarł do Imolii, a 2 lipca do S. Elpidio a Mare, gdzie przebywał do 25 lipca 1946 r. Prowadzono kursy kierowców i mechaników oraz w I dywizjonie utworzono Szkołę Podoficerską Artylerii Ciężkiej. 5 maja 1946 roku pułkowi wręczono sztandar, a 25 lipca 1946 roku jednostka została przeniesiona do Wielkiej Brytanii. W trakcie działań wojennych w szeregach pułku poległo 10 żołnierzy (w tym 3 oficerów), a 38 zostało rannych (w tym 10 oficerów).

W 1946 roku oddział został ewakuowany z Włoch do Szkocji. Razem z 9 pułkiem artylerii ciężkiej stacjonował w obozie Stobs, w hrabstwie Scottish Borders. Od maja 1947 roku przebywał w Langholm, a od lipca w Nettlebed, koło Henley on Thames i Reading, w Oxfordshire.

6 grudnia 1946 roku pułk został rozformowany. Po tej dacie istniał jako Basic Unit PRC.

Organizacja i obsada personalna

Dowódcy pułku:

  • ppłk/płk dypl. Jerzy Marian Paweł Orski (27 V 1942 – X 1943)
  • ppłk Piotr Jezierski (X – 24 XII 1943)
  • mjr/ppłk Jan Walasek (25 XII 1943 – 30 X 1944)
  • ppłk Julian Królikiewicz (30 X 1944 – 4 VII 1945)
  • ppłk Jan Walasek (4 VII 1945 – do rozwiązania pułku)

Zastępcy dowódcy pułku:

  • ppłk Piotr Jezierski (27 V 1942 – X 1943)
  • mjr Franciszek Kikal (X 1943 – 24 XII 1943)
  • mjr Wojciech Kopel (25 XII 1943 – 30 X 1944)
  • mjr Marian Lewandowski (30 X 1944 – 1 VI 1945)
  • ppłk dypl. art. Antoni Brochwicz-Lewiński (IV – X 1945)

Adiutanci:

  • kpt. Bolesław Łotarewicz (27 V 1942 – II 1943)
  • por. Wacław Heneberg (II 1943 – I 1944)
  • por. Jan Szeptycki (I – 1 IX 1944)
  • por. Edward Wojciula-Spiech (od 1 IX 1944)

Dowódcy I dywizjonu:

  • mjr Antoni Pajdo (27 V 1942 – 3 VIII 1943)
  • kpt./mjr Teodor Dobrowolski (3 VIII 1943 – 7 X 1944)
  • kpt. Stanisław Maź (7 X 1944 – do rozwiązania pułku)

Dowódcy II dywizjonu:

  • mjr Franciszek Kikal (27 V 1942 – X 1943)
  • kpt./mjr Marian Lewandowski (1 XI 1943 – 27 X 1944)
  • kpt. Jan Szeptycki (27 X 1944 – do rozwiązania pułku)

Pułk składał się z dwóch dywizjonów. W skład każdego dywizjonu wchodziły dwie baterie po cztery armaty Mk 3 kal. 139,7 mm (5,5-calowe).

Symbole pułku

Sztandar

Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo włoskie, został wręczony pułkowi 5 maja 1946 roku. Został wykonany zgodnie z przepisami, jednak płaty przytwierdzono odwrotnie do drzewca. Na stronie głównej znalazły się nazwy miast włoskich leżących na szlaku bitewnym pułku oraz napis: „Libertas suprema lex est” (Wolność jest najwyższym prawem). Na odwrocie umieszczono herby miast fundatorów sztandaru: Monte Granaro, Monte Urano, Sant’Elpidio a Mare oraz oznakę rozpoznawczą dowództwa 2 Korpusu i jednostek pozadywizyjnych.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka kombatancka

Jednoczęściowa, wykonana ze srebrzonego tombaku, o wymiarach 46 x 28 mm. Wykonanie Zdzisław Cegielski – Warszawa, na zlecenie Zarządu Koła Pułkowego 10 pac w latach 90.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Tadeusz Krząstek, Andrzej Żak: Z ziemi włoskiej do Polski. Warszawa: Wydawnictwo Marrow SA, 1997. ISBN 83-907396-5-8.
  • Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
  • Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. 1939-1945. Warszawa: „Egros”, 1997. ISBN 83-86268-66-2.
  • Aleksander Blum, Maciej Przedrzymirski, Jerzy Wisz, Jan Paśnicki: Artyleria polska Bitwa o Bolonię 1945. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: Koło Oficerów Artylerii, 1990.
  • Jerzy Adam Radomski. Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (219), 2007. Warszawa. ISSN 1640-6281.
  • Wojsko Polskie 1939-1945 – Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
  • Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
  • Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
  • Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
  • Stanisław Maź: Historia 10 Pułku Artylerii Ciężkiej na tle walk II Korpusu Polskiego w drugiej wojnie światowej. Londyn: własna autora, 1978.
  • Piotr Żaroń: Armia Polska w ZSRR, na Bliskim Wschodzie i Środkowym Wschodzie. Warszawa: KAW RSW „Prasa- Książka – Ruch, 1981.