10 pułk artylerii ciężkiej (10 pac)
10 pułk artylerii ciężkiej (10 pac) to oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej, który brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
Wiosną 1919 roku rozpoczęto tworzenie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z dnia 1 września 1919 roku, wyznaczeni zostali dowódcy wszystkich ośmiu pułków artylerii ciężkiej, jakie istniały wówczas. Dowódcą 10 pułku artylerii ciężkiej został mjr Kazimierz Pankowicz. Latem 1920 roku jego bateria zapasowa miała siedzibę w Skierniewicach.
W październiku opracowany plan rozbudowy artylerii do końca 1919 roku zakładał, że do 31 grudnia zakończona zostanie organizacja baterii oraz dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii. W okresie od października do końca grudnia 1919 roku bateria zapasowa 10 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić 2 baterię oraz dowództwo I dywizjonu.
Formowanie 10 pac
Na podstawie rozkazu Generalnego Inspektoratu Artylerii, w kwietniu 1919 roku w Łodzi sformowano 9 ćwiczebny dywizjon artylerii, którego dowódcą został płk Stanisław Ostrowski. 21 lipca dywizjon został rozwiązany, a jego 2 bateria weszła w skład tworzonego w Skierniewicach 10 pułku artylerii ciężkiej pod dowództwem mjr. Kazimierza Pankowicza. Dowódcą I dywizjonu został kpt. Witold Właszczuk, a od 27 września dowództwo objął kpt. Tadeusz Szulc. II dywizjon był pododdziałem skadrowanym. W sierpniu I dywizjon otrzymał działa francuskie, a w listopadzie, po intensywnym szkoleniu, osiągnął gotowość bojową. W tym czasie rozwiązano dowództwo pułku oraz II dywizjon.
Walki i przekształcenia I/10 pac
W listopadzie 1 i 2 bateria zostały przerzucone do Wilna, gdzie stanowiły odwód artyleryjski Frontu. Pod koniec stycznia 1920 roku dołączyła do nich reszta dywizjonu. 14 maja rozpoczęła się I ofensywa wojsk Tuchaczewskiego. Jako pierwsza wymaszerowała z Wilna 1 bateria por. Michała Sławińskiego. Od 12 czerwca do 3 lipca wspierała ogniem piechotę nad jeziorem Narocz. Walczyła między innymi pod Kubliczami, Ostrowem, Chłorami, Prudkiem i Prudami. W tym czasie praktycznie zlikwidowano 2 baterię, która oddała większość ludzi, koni i wozów innym pododdziałom 10 Brygady Artylerii, a pozostałość została odesłana do Skierniewic w celu uzupełnienia. Dowództwo I/10 pac z 3 baterią zostało skierowane w rejon Łużek.
4 lipca wojska sowieckiego Frontu Zachodniego przeszły do ofensywy. Zaciętą walkę w rejonie jeziora Szo stoczyła 1 bateria. Od 5 lipca działające oddzielnie baterie prowadziły działania opóźniające. Połączyły się 20 lipca pod Łunną Wolą. Następnie cofano się aż na linię Narwi i Bugu. W rejonie Jabłoni, Kościelnej Rusi i Markowientu zwalczano ogniem sowiecką piechotę. 3 sierpnia 1 bateria maszerowała do Ostrowi Mazowieckiej. W nocy kolumna została zaatakowana przez silny oddział nieprzyjaciela. W kolejnych potyczkach pod Ostrowią bateria skutecznie osłaniała ogniem marsz 10 Dywizji Piechoty. Do 13 sierpnia dywizjon zgrupował się w rejonie Wyszkowa, a następnie wspierał własną piechotę w rejonie Dębe. W międzyczasie reorganizująca się 2 bateria por. Kozicza została skierowana do Płocka i od 17 sierpnia walczyła w obronie miasta. W dalszych walkach nie brała udziału, a 29 września dołączyła do reszty dywizjonu.
10 Kaniowski dywizjon artylerii ciężkiej
Inne pododdziały I/10 pac wznowiły walkę w połowie września w rejonie Sokala. Dywizjon zakończył swój szlak bojowy 27 września w rejonie Kowla. Stąd został transportem kolejowym przewieziony do Brześcia nad Bugiem. Zimę, już w całości, dywizjon spędził w rejonie Białej Podlaskiej, a 27 marca 1921 roku powrócił do Skierniewic. Został wtedy usamodzielniony i przekształcony w 10 Kaniowski dywizjon artylerii ciężkiej.
W związku z przejściem artylerii na stopę pokojową, 22 sierpnia 1921 roku utworzono nowy „pokojowy” 4 pułk artylerii ciężkiej, do którego miał wejść 10 Kaniowski dywizjon artylerii ciężkiej (I dyon) oraz 7 dywizjon artylerii ciężkiej (II dyon). 23 października 10 dac przybył ze Skierniewic do Łodzi i został przemianowany na I dywizjon 4 pułku artylerii ciężkiej.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.