10 Oszmiańska Brygada AK „Gustawa”
Był to polski oddział partyzancki Okręgu Wilno Armii Krajowej.
W lipcu 1944 roku, w ramach Zgrupowania nr 3 Okręgu AK Wilno, brygada brała udział w operacji Ostra Brama. W tym czasie liczyła około 400 partyzantów.
Koncentracja brygady
W czerwcu 1944 roku sztab 3 Zgrupowania podjął mobilizację mężczyzn z siatki konspiracyjnej. W wyniku tego sformowano 10 Brygadę AK pod dowództwem porucznika Konrada Bukowskiego ps. „Gustaw”. W organizacji brygady pomogli oficerowie z 13 Brygady AK: porucznik Władysław Burak ps. „Gajewski” oraz podporucznik Wiktor Snastin ps. „Kurek”.
Na polecenie komendanta Obwodu „Oset”, łączniczki przekazały informację komendantom placówek o miejscu koncentracji mężczyzn zdolnych do walki. Miejscem zbiórki stał się rejon Murowanej Oszmianki, a dowództwo formowało się w Karwieliszkach. Ośrodek Soły ustalił, że folwark Porojście będzie miejscem koncentracji dla placówek Soły i Żuprany, natomiast w Birżanach dla placówek Kuszlany i Smorgonie. Placówki: Polany, Graużyszki i Krewo miały zameldować się bezpośrednio w Karwieliszkach pod dowództwem swoich komendantów. Personel medyczny z konspiracji gromadził się w folwarku Rojsty. Porucznik Gajewski przejął dowództwo nad zgrupowaniem w folwarku Olchówce i wyruszył w kierunku Karwieliszek przez Małe Powiaże. W okolicach Osinówki przekroczono drogę łączącą Oszmianę z Holszanami. Z Osinówki, pod osłoną lasu, partyzanci dotarli do Mordas, a następnie, przekraczając drogę Oszmiana – Graużyszki, przeszli przez folwark Pohulanka, wieś Antony, Kuckuny oraz dwór Sołki, aż do Łysej Góry i Karwieliszek.
Koncentracja trwała trzy dni, a odległość pomiędzy poszczególnymi placówkami a miejscem zbiórki wynosiła od 7 do ponad 40 km. Początkowo utworzono trzy plutony. Ochotników, którzy odbyli służbę wojskową przed 1939 rokiem, podzielono na trzy grupy, przydzielając do każdego plutonu kadrę do pomocy w szkoleniu rekrutów. Pierwszy pluton ulokował się w Wasiowcach, drugi w Łysej Górze, a trzeci pozostał w Karwieliszkach. Rozpoczęto intensywne szkolenie strzeleckie i bojowe.
Każdego dnia do brygady zgłaszali się członkowie siatki konspiracyjnej z różnych terenów, którzy nie mogli dotrzeć do swoich oddziałów macierzystych (realizujących w tym czasie zadania „Burzy”). Wśród zgłaszających się byli dezerterzy z Wehrmachtu, Polacy z Poznańskiego i Śląska oraz członkowie białoruskiej policji. Dowództwo brygady przyjmowało do swoich szeregów Polaków z Poznańskiego i Śląska oraz Jugosłowian zatrudnionych w organizacji Todt, a także policjantów białoruskich, którzy wcześniej ostrzegali ludność polską przed represjami.
Obsada personalna brygady
W dniu 8 lipca 1944 roku, z powodu napływu dużej liczby ochotników, w Karwieliszkach dokonano reorganizacji brygady. Ostateczny skład osobowy brygady przedstawiał się następująco:
Dowódca – por. Konrad Bukowski ps. „Gustaw”
Zastępca dowódcy – por. Władysław Burak ps. „Gajewski”
Adiutant – ppor. Wiktor Snastin ps. „Kurek”
Kwatermistrz – sierż. Wiktor Andrzejewski ps. „Pszczółka”
Oficer łączności – plut. Edward Bujnicki ps. „Drucik”
Lekarze – dr Michał Holak ps. „Bonifacy” i dr Adam Wysocki ps. „Piotr”
1 kompania:
Dowódca: ppor. Aleksander Stanisław Czajkowski ps. „Chytry”
Szef kompanii: sierż. Stanisław Szamocki
1 pluton: podchorąży Edward Szołoch ps. „Skiba”
1 drużyna: kpr. Czesław Soroko ps. „Orzeł”
2 drużyna: kpr. Mikołaj Jackiewicz ps. „Mik”
3 drużyna: kpr. Witold Koczan ps. „Wićka”
2 pluton: plut. Jan Aleksandrowicz ps. „Aleks”
1 drużyna: Antoni Kowzan ps. „Antoś”
2 drużyna: Edward Szynkiewicz ps. „Ed”
3 drużyna: Arkadiusz Bartoszewicz ps. „Bart”
3 pluton: plut. Zenon Naumowicz ps. „Sęk”
1 drużyna: Czesław Żeligowski ps. „Czesio”
2 drużyna: Waldemar Siecki ps. „Mały”
3 drużyna: Aleksander Siecki ps. „Wujek”
2 kompania:
Dowódca: ppor. Stanisław Butkiewicz ps. „Żbik”
Szef kompanii: sierż. Stanisław Wołkowicz ps. „Ojciec”
1 pluton: ppor. Włodzimierz Rybacki ps. „Rubka”
1 drużyna: kpr. Henryk Marcinkiewicz ps. „Marcin”
2 drużyna: kpr. Stefan Staszkiewicz ps. „Stef”
3 drużyna: kpr. Stanisław Klucznik ps. „Stach”
2 pluton: pchor. Leonard Bohdziewicz ps. „Jacek”
1 drużyna: kpr. Edward Kwokszyn ps. „Kwoka”
2 drużyna: kpr. Tadeusz Aleksandrowicz ps. „Alek”
3 drużyna: kpr. Jan Urbanowicz ps. „Jaś”
3 pluton: pchor. Leon Jackiewicz ps. „Lew”
1 drużyna: kpr. Stefan Wysocki ps. „Piotr”
2 drużyna: kpr. Antoni Kłujszo ps. „Brzoza”
3 drużyna: kpr. Władysław Bodak ps. „Szczerba”
3 kompania:
Dowódca: ppor. Leonard Piastowski ps. „Art”, „San”
Szef kompanii: sierż. „Józef Micul”
1 pluton: pchor. Wincenty Stosuj ps. „Żbik”
1 drużyna: kpr. Bolesław Dembowski ps. „Dąb”
2 drużyna: kpr. Roman Sturlis ps. „Rom”
3 drużyna: kpr. Wacław Harłukowicz ps. „Kamień”
2 pluton: plut. Bronisław Harłukowicz ps. „Łuk”
1 drużyna: kpr. Józef Michniewicz ps. „Zef”
2 drużyna: kpr. Józef Szołoch ps. „Rola”
3 drużyna: kpr. Kazimierz Pietrusewicz ps. „Kazik”
3 pluton: pochr. Bronisław Awgul ps. „Bey”
1 drużyna: wachm. Artur Ulewski ps. „Kozak”
2 drużyna: plut. Jan Jaroszewicz ps. „Iglica”
3 drużyna: plut. Henryk Zakrzewski ps. „Bez”
Sekcja minerska:
kpr. Zygmunt Śnieżko ps. „Lont”
kpr. Franciszek Dembowski ps. „Dynamit”
Antoni Klucznik ps. „Saper”
Drużyna łączności:
plut. Edward Bujnicki ps. „Drucik”
Władysław Żeligowski ps. „Władek”
Henryk Baranowski ps. „Baran”
Drużyna sanitarna:
dr Michał Holak ps. „Bonifacy”
dr Adam Wysocki ps. „Piotr”
Pielęgniarki:
Emilia Komorowska ps. „Mila”
Janina Jackiewiczówna ps. „Janka”
Helena Siecka ps. „Sawa”
Maria Vorbrodt ps. „Isia”
Halina Wysocka ps. „Hala”
Maryna Plucińska ps. „Popielata”
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986.
Wiktor Snastin ps. Kurek – 10 Brygada Armii Krajowej por. „Gustawa” – wspomnienia Szczecin 1992. Maszynopis w posiadaniu Koła Kresowego ŚZŻAK w Szczecinie. Opublikowany w Wileński Przekaz suplement/1996.
Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.