10 Kaniowski Pułk Artylerii Lekkiej

10 Kaniowski Pułk Artylerii Lekkiej (10 pal) – jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk stacjonował w garnizonie w Łodzi i wchodził w skład 10 Dywizji Piechoty. Z punktu widzenia wyszkolenia podlegał dowódcy 4 Grupy Artylerii.

Formowanie i walki

Pułk został utworzony jako 10 pułk artylerii polowej, nawiązując do 1 dywizjonu artylerii 4 Dywizji Strzelców Polskich dowodzonej przez gen. Żeligowskiego. Formowanie rozpoczęto 20 lipca 1919 roku w Łodzi.

Pierwszy dywizjon osiągnął gotowość bojową na początku listopada 1919 roku i został włączony do 10 DP. Drugi dywizjon, który był w trakcie formowania, uzyskał uzupełnienie z Przemyśla, a działa pochodziły z dostaw francuskich. Dywizjon ten wyruszył na front 13 kwietnia 1920 roku. Na podstawie baterii zapasowej przetransportowanej do Łodzi z Przemyśla zorganizowano 7 i 8 baterię trzeciego dywizjonu.

We wrześniu 1920 roku pułk dysponował 75 mm armatami francuskimi.

Stacjonował w Łodzi.

W okresie od 5 kwietnia 1934 do 12 listopada 1938 dowództwo pułku sprawował płk Zygmunt Łakiński.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

Naczelnik Państwa oraz Naczelny Wódz, decyzją z 24 lutego 1922 roku, polecili rozszerzyć nazwę „Kaniowskich” na 30 pp oraz 10 pap, co skutkowało utworzeniem „30 pułku strzelców Kaniowskich” oraz „10 pułku Kaniowskiego artylerii polowej”.

Pod koniec 1930 roku przekształcono stacjonujący w Różanie III/10 pułku artylerii polowej w II/28 pułku artylerii polowej, a z I i II dywizjonów artylerii 10 pap utworzono nowy III dywizjon 10 pułku artylerii polowej.

31 grudnia 1931 roku, na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych, marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 10 pap został przemianowany na 10 pułk artylerii lekkiej.

10 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

W dniu 24 sierpnia 1939 roku o godzinie 6.00, 10 Kaniowski pułk artylerii lekkiej rozpoczął mobilizację alarmową w grupie żółtej, w czasie od A+24 do A+60. Zmobilizowano wszystkie pododdziały pułku, a dowództwo pułku objął ppłk Józef Kossarek.

W II rzucie mobilizacji powszechnej z nadwyżek 10 pal planowano zmobilizować:

  • II dywizjon armat 54 pułku artylerii lekkiej, w czasie X+3,
  • III dywizjon haubic 54 pułku artylerii lekkiej, w czasie od X+3 do X+4,
  • baterię marszową 10 pułku artylerii lekkiej, w czasie X+5,
  • baterię marszową 25 pułku artylerii lekkiej, w czasie X+5,
  • Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 4, w czasie X+6.

Zgłoszenia rezerwistów przebiegły bez problemów, a sprzęt, broń i wyposażenie zostały w pełni pobrane.

Po zakończeniu mobilizacji w koszarach pułku pozostała znaczna liczba oficerów i szeregowych, z których zorganizowano oddział zbierający nadwyżki 10 pal pod dowództwem podpułkownika Henryka Dudka. Z tych zasobów, w ramach mobilizacji powszechnej, zmobilizowano dwa dywizjony 54 pułku artylerii lekkiej oraz dowództwo i częściowo baterie Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 4.

Działania i walki

27 sierpnia 10 pal wymaszerował w kierunku granicy polsko-niemieckiej, do miejsca koncentracji macierzystej 10 Dywizji Piechoty, wchodząc w skład Armii „Łódź”. Zajął wraz z dywizją rejon Sieradza. I dywizjon armat wspólnie z 28 pułkiem strzelców Kaniowskich zgrupował się w okolicy miejscowości Brzeźno. II dywizjon armat zgrupowany został z 30 pułkiem strzelców Kaniowskich w rejonie Bogumiłowa. III dywizjon haubic, razem z 31 pułkiem strzelców Kaniowskich, skoncentrował się w rejonie Zapusty Małej.

Walki nad Prosną i Wartą

31 sierpnia rozkazem dowódcy 10 DP, poszczególne pododdziały 10 Kaniowskiego pułku artylerii lekkiej zostały ulokowane na stanowiskach obronnych. W ramach Zgrupowania płk. Jana Zientarskiego, wysuniętego przed główną pozycję obrony dywizji, 1 bateria armat wspierała Kępiński batalion ON na odcinku „Kępno”, natomiast 2 bateria armat wspierała batalion II/28 pp na odcinku „Ostrzeszów”. Dowództwo dywizjonu I/10 pal znajdowało się w odwodzie zgrupowania. Baterie 4 i 5 armat w Zgrupowaniu płk dypl. Jerzego Grobickiego ulokowane były w rejonie Czastary-Kwiatowy, a dwa działony z 4 i 5 baterii przydzielono do 1 pułku kawalerii KOP. Dowództwo dywizjonu z kolumną amunicyjną znajdowało się w dyspozycji dowódcy zgrupowania. 10 pal, w składzie dowództwa pułku, III dywizjonu haubic oraz 3 i 6 baterii armat, zajmował stanowiska w rejonie Zapusta Wielka-Kłocko-Monice. 1 września, w godzinach porannych, na stanowiska OW „Kępno” uderzyły niemieckie siły 10 Dywizji Piechoty. Po krótkiej walce, z uwagi na obejście skrzydeł batalionu ON „Kępno” oraz wspierających go pododdziałów, wycofały się one z Kępna, a ostrzał armat z baterii 1/10 pal skutecznie powstrzymał niemieckie natarcie. Z powodu obustronnego oskrzydlenia, o godz. 12.00, 1/10 pal na rozkaz dowódcy batalionu ON „Kępno” wycofała się i dołączyła do macierzystego dywizjonu. O świcie 1 września Ostrzeszów oraz okolice zostały ostrzelane przez artylerię niemiecką, po czym do natarcia ruszyły czołowe pododdziały niemieckiej 24 DP. Ich atak został zatrzymany w ogniu piechoty oraz 2 baterii armat. Około godz. 7.00 niemiecka artyleria ponownie ostrzelała Ostrzeszów, w trakcie czego poległ NN ogn. pchor. dowódca II plutonu baterii na punkcie obserwacyjnym. O godz. 10.00 OW „Ostrzeszów” oraz 2/10 pal wycofał się za rzekę Prosnę. 2 bateria poniosła duże straty w koniach zwiadu i łączności. Od świtu 1 września oba działony z 4 i 5 baterii armat wspierały walki opóźniające 1 pułku kawalerii KOP, który opóźniał niemieckie natarcie 1 Dywizji Lekkiej. W wyniku ognia kawalerii i armat, nieprzyjaciel stracił 7 czołgów oraz 5 motocykli, które zostały unieruchomione lub zniszczone. Baterie 4 i 5 po godz. 17.00 wspierały nieskutecznie kontratak kompanii II Wieluńskiego batalionu ON w rejonie wsi Krajanka. Kontratak nie powiódł się z powodu braku skutecznego ostrzału. Obie baterie II dywizjonu wycofały się do sił głównych dywizji trasą Parcice, Czastary, Sokolniki. Wieczorem 1/2 września 10 pal z 31 psk został przegrupowany do lasów na północny zachód od Brąszewic, natomiast 6 bateria armat wyruszyła wraz z 4 batalionem strzelców do Złoczewa.

2 września, od godz. 11.30, I/10 pal (bez baterii) wspierał w obronie linii rzeki Prosny 28 pp na odcinku Girzyce-Las Węglowice, a jeden pluton batalionu II/28 pp zajął umocnioną pozycję obronną we wschodniej części lasu Wielowieś. W związku z obustronnym oskrzydleniem 28 pp oraz I dywizjonu armat, wycofano się za Wartę, trasą Wojków i Gruszczyce. Rano 2 września Zgrupowanie płk. dypl. Jerzego Grobickiego skoncentrowało się w rejonie wsi Sokolniki, opóźniając niemieckie natarcie podczas odwrotu trasą Walichnowy, Lututów. Po południu, w wyniku zbyt dalekiego wycofywania się 1 p kaw. KOP, sytuacja batalionu ON „Wieluń I”, batalionu „Wieluń II” oraz innych pododdziałów stała się trudna. Na osłaniający odwrót zgrupowania, batalion ON Wieluń I z plutonem artylerii z II dywizjonu stanął naprzeciw silnego natarcia piechoty niemieckiej wspieranej przez 16 czołgów, które udało się, z pomocą artylerzystów, odparć, jednak przy własnych stratach. Na rozkaz dowódcy 10 DP, o godz. 19.00, piechota i kawaleria zgrupowania wycofały się za Wartę na Beleń, podczas gdy artyleria poszła na Złoczew. 2 września 4 batalion strzelców, wspierany przez 6 baterię armat, opóźniał oddziały niemieckiej 17 DP na szlaku Ostrówek, Zdzierczyzna, Podrysie, Lututów oraz Dobrysław. Siły główne 10 pal: III dywizjon haubic oraz 3 bateria armat znajdowały się w odwodzie dywizji, w rejonie Włocin-Kije. Na rozkaz dowódcy armii, 10 DP została zobowiązana do obrony przyczółka Sieradz, co skutkowało, że na przedpole Sieradza wysunięto 31 pp wraz z III/10 pal oraz 3/10 pal. Baterie zajęły stanowiska ogniowe w rejonie wsi Brudzew koło Błaszek.

3 września, około godz. 14.00, obie baterie I dywizjonu zajęły stanowiska ogniowe w pobliżu miejscowości Włyń Letniki, skąd wspierały Zgrupowanie płk. Zientarskiego, które zajmowało pozycje obronne od Dzierzązna do Okupniki. I dywizjon (bez 3 baterii) ostrzeliwał nadciągające oddziały niemieckie do rzeki Warta. W wyniku kontrataku niemieckiej artylerii dywizjon poniósł ciężkie straty, tracąc punkty obserwacyjne. Maszerujące ze Zgrupowaniem płk. dypl. Grobickiego obie baterie II dywizjonu dotarły do rzeki Wartę w miejscowości Beleń, a po jej przekroczeniu przeszły do obrony. 4 bateria podczas przeprawy była atakowana przez 3 niemieckie samoloty, co spowodowało duże straty osobowe i w koniach. W nocy z 3 na 4 września III dywizjon haubic (bez 7 baterii) został wycofany z przedpola z rejonu Błaszek do Sieradza na prawy brzeg Warty. W nocy baterie 10 pal prowadziły ostrzał nękający podchodzące w pobliże Sieradza od północno-zachodniej strony oddziały niemieckie. W nocy obronę linii Warty w rejonie Belenia przejął od Zgrupowania płk. Grobickiego 30 pp, któremu podporządkowano II/10 pal (bez 6 baterii). 4 września 10 DP obsadziła pozycję główną na linii Warty w jednorzutowej obronie z odwodami. Północny odcinek obrony obsadzał 28 pp, mając II batalion z 2/10 pal oraz I batalion z 1/10 pal w I rzucie obrony. Piechota niemieckiej 24 DP sforsowała niebroniony odcinek poza pasem obrony 10 DP, a obie baterie I/10 pal prowadziły ostrzał niemieckiej piechoty poza odcinkiem obrony 28 pp. Oskrzydlenie nastąpiło na skutek odejścia Kresowej Brygady Kawalerii z linii Warty. W późnych godzinach popołudniowych dywizjon I/10 pal prowadził ostrzał niemieckich ugrupowań piechoty na zachodnim brzegu Warty. Próba oskrzydlenia z północy 28 pułku została zablokowana przez część batalionu III/28 pp. Niedostateczne wsparcie ze strony I dywizjonu (bez 3 baterii) dla walk własnej piechoty wynikało z potrzeby racjonowania zużycia amunicji, braku łączności radiowej oraz kabla telefonicznego. W nocy z 4 na 5 września baterie I dywizjonu prowadziły incydentalny ostrzał w kierunku niemieckich oddziałów próbujących forsować Wartę. 4 września środkowy odcinek w Sieradzu oraz okolicach był dopiero obsadzany przez cofający się z przyczółka 31 pp z III dywizjonem (bez 7 baterii). Wraz z wycofującym się pułkiem przemieszczały się czołowe oddziały niemieckie, które zdołały uchwycić przyczółki na Warcie. Baterie III dywizjonu ostrzelały zbliżającą się od Sieradza do Charłupi Małej kolumnę niemiecką, zadając jej straty i zmuszając do wycofania się w nieładzie poza zasięg haubic. Natarcie niemieckiej piechoty, wspieranej przez artylerię oraz kilka czołgów, zostało załamane i zmuszone do wycofania się do Sieradza. Dzięki wsparciu III dywizjonu, ze stanowisk ogniowych w rejonie Jamy Męka, na korzyść kontratakujących na przyczółek niemiecki w rejonie Mnichowa kompanii odwodowych 31 pp, zdołano wyprzeć nieprzyjaciela z Mnichowa i zablokować go na wale przeciwpowodziowym. Ostrzał niemieckiej artylerii zadał straty 8 baterii haubic. Bateria 9 wystrzeliła większość posiadanej amunicji, 320 naboi. 4 bateria zajmowała stanowiska w rejonie wsi Jamy Męka, wspierając walki 31 pp. Podczas zmiany stanowisk, bateria została ostrzelana przez niemiecką artylerię, ponosząc straty 2 poległych oraz 4 konie. Odcinek południowy bronił 30 pp z wsparciem II/10 pal (bez 4 i 6 baterii). W godzinach nocnych z 4 na 5 września, na rozkaz ppłk Kossarka, II dywizjon ostrzeliwał ogniem nękającym niemieckie oddziały gromadzące się w Sieradzu. 6 bateria od rana 4 września wspierała obronę 4 batalionu strzelców, odparła wspólnie z nimi atak czołgów pod Dębołęką. Po wycofaniu się 4 bs do Sieradza, wspólnie odparto kolejny atak czołgów oraz piechoty niemieckiej. W południe przeprawiono się przez Wartę, a 6 bateria przeszła na postój w rejonie kolonii Woźniki, gdzie była atakowana przez niemieckie lotnictwo wspólnie z 4 bs.

Następnie 6 bateria przeszła przez Czortki Zborowskie i Reduchów do majątku Boczki. W związku z brakiem kabla telefonicznego oraz niewielką ilością stacji radiowych, dowodzenie artylerią dywizyjną stało się problematyczne. Dywersanci wielokrotnie przerywali i niszczyli linie telefoniczne artylerii. W nocy z 5 na 6 września OZN 10 pal ewakuowano przez Stryków i Skierniewice do Warszawy, gdzie dotarli 8 września. Z Warszawy nadwyżki 10 pal przemieściły się trasą: Górzno, Garwolin, Osiny, Ryżki, Łuków, Włodawa, Korolówka. Nadwyżki 10 pal dotarły 22 września do Małorytu, gdzie ppłk Henryk Dudek sprawował dowództwo artylerii do 27 września. Nadwyżki zostały wcielone do 50 Dywizji Piechoty „Brzoza” Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Grupa żołnierzy z OZN 10 pal z Karolówki skierowała się na południe trasą Łuck, Dubno, Brzeżany, Stanisławów, Nadwórna, gdzie 19 września przekroczyli granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej.

Mapy terenu walk

Obsada dowódcza i struktura organizacyjna we wrześniu 1939

Dowódca pułku – ppłk Józef Kossarek

adiutant pułku – kpt. Jan Roliński

oficer zwiadowczy – por. Leon Gadziemski

oficer łączności – por. Henryk Urlich

dowódca plutonu topograficzno-ogniowego – por. Leon Szewelje

dowódca I dywizjonu armat – mjr Kazimierz Sawicki

dowódca 1 baterii – kpt. Oswald Szczepkowski (do 9 IX 1939), ppor. Witold Janowski

oficer zwiadowczy – por. rez. Jan Gajdziński

oficer ogniowy – ppor. Witold Janowski

dowódca I plutonu – ppor. rez. Synowiec

dowódca 2 baterii – por. Czesław Cieślik

dowódca I plutonu – ppor. rez. Edmund Kulesza

dowódca 3 baterii – kpt. Stanisław Przychodzień (do 11 IX 1939), kpt. Karol Kawecki

dowódca II dywizjonu armat – kpt. Michał Krassowski

dowódca 4 baterii – por. Kazimierz de Lorme

oficer zwiadowczy – ppor. rez. Zygmunt Makówka

oficer ogniowy – pchor. Stefan Grzegorczyk

dowódca I plutonu – ppor. rez. Maj

dowódca 5 baterii – kpt. Bolesław Kwiatkowski

oficer zwiadowczy – por. rez. Roman Krzemiński

oficer ogniowy – ppor. rez. Zbigniew Kaczkowski

dowódca I plutonu – kpr. pchor. Stanisław Ziółkowski

dowódca II plutonu – ppor. rez. Wacław Lissewski

dowódca 6 baterii – por. rez. Marian Siwiński

dowódca III dywizjonu haubic – mjr Michał Borek

adiutant dywizjonu – ppor. rez. Lucjan Fagasiewicz

oficer zwiadowczy – ppor. rez. Wincenty Ostrowski

oficer obserwacyjny – ppor. rez. Kazimierz Michniewicz

oficer łącznikowy – ppor. rez. Jan Skowroński

oficer łączności – ppor. rez. Ludwik Kinderun

oficer płatnik – ppor. rez. Tadeusz Ralinowski

oficer żywnościowy – ppor. rez. Eryk Müller

lekarz dywizjonu – ppor. lek. rez. Szlomo Sztilermon

lekarz weterynarii dywizjonu – ppor. lek. wet. rez. Stanisław Weigel

dowódca kolumny amunicyjnej – ppor. rez. Władysław Jan Jeżewski

dowódca 7 baterii – kpt. Aleksander Trzepałkowski

dowódca 8 baterii – kpt. Michał Zaorski

oficer zwiadowczy – ppor. rez. Marian Lezak

oficer ogniowy – ppor. rez. Mendel Zalzensztajn

dowódca II plutonu – ogn. pchor. Wincenty Zalewski

dowódca 9 baterii – por. rez. inż. Miron Badziak (do 3 IX 1939), kpt. Karol Kawecki (od 4 IX 1939), (od 11 IX 1939) por. rez. inż. Miron Badziak

oficer zwiadowczy – por. rez. Stanisław Tarczyński

oficer ogniowy – ppor. rez. Henryk Wojtanowicz

dowódca I plutonu – ppor. rez. Piotr Tarczyński

dowódca II plutonu – pchor. rez. Stanisław Próchnik

Symbole pułkowe

Sztandar

4 grudnia 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru 10 pal.

26 maja 1938 roku, na Polu Mokotowskim w Warszawie, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo Łodzi. Późniejsze losy sztandaru nie są znane.

Sztandar został wykonany według wzoru określonego w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 roku, odnoszącym się do godł, barw państwowych oraz oznak, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego umieszczono orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, wyhaftowane były cyfry 10 w wieńcach laurowych.

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec identyczny jak z prawej strony, a w wieńcu umieszczony był trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach, umieszczono na tarczach:

  • w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Tumskiej,
  • w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
  • w prawym dolnym rogu – godło Łodzi,
  • w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 10 pal.

Na ramionach krzyża kawalerskiego umieszczone były wyhaftowane nazwy oraz daty istotnych bitew pułku:

  • na górnym – „Łódź 20.VII.1919”,
  • na dolnym – „Sokal 13.IX.1920”,
  • na lewym – „Wasylewicze 7.V.1920”,
  • na prawym – „Mokre–Radzymin 15–16.VIII.1920”.

Odznaka pamiątkowa

17 września 1927 roku gen. dyw. Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 10 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 47×47 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną emalią z czarnym obramowaniem. Między ramionami krzyża umieszczono dwie skrzyżowane lufy armatnie w kolorze złocistym. W centrum krzyża znajduje się okrągła tarcza z srebrną miniaturą Krzyża Kaniowskiego na tle czerwonej emalii, otoczona napisem na tle białej emalii „10 KANIOWSKI PUŁK ART. POL”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana, połączona dwoma nitami. Autorem projektu odznaki był Rudolf Leroch-Orlot, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Kaniowscy artylerzyści

Dowódcy pułku

  • płk art. Stanisław Ostrowski (od 28 V 1919)
  • ppłk Adolf Engel (1919 – VII 1920)
  • ppłk Feliks Piekucki (VII – IX 1920)
  • płk Gerard Długowski (X – XII 1920)
  • płk Jan Skrutkowski (XII 1920 – XI 1921)
  • płk Jan Medwadowski (14 XI 1921 – 10 VII 1924)
  • ppłk / płk art. Gwidon Śliwka (10 VII 1924 – 14 IX 1926)
  • ppłk Wacław Bartoszkiewicz (p.o. 14 IX – 9 X 1926)
  • ppłk / płk art. Michał Zdzichowski (9 X 1926 – 5 IV 1934)
  • płk art. Zygmunt Łakiński (20 IV 1934 – 12 XI 1938 → dowódca AD 30 DP)
  • ppłk dypl. Marian Jasiński (28 XI 1938 – 24 VIII 1939 → dowódca AD 10 DP)
  • ppłk art. Józef Kossarek (24 VIII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

  • ppłk art. Jerzy Kosacki (do I 1924 → zastępca dowódcy 25 pap)
  • ppłk art. Gwidon Śliwka (I – VII 1924 → dowódca pułku)
  • ppłk art. Wacław Bartoszkiewicz (VIII 1924 – III 1929 → dyspozycja dowódcy OK IV)
  • mjr art. Bolesław Kazimierz Jacyna (IV 1929 – I 1931 → Korpus Kontrolerów)
  • mjr / ppłk art. Józef Kossarek (I 1931 – 24 VIII 1939 → dowódca pułku)
  • mjr / ppłk art. Henryk Dudek (II z-ca d-cy/kwatermistrz – 18 V 1936 – 29 VIII 1939 → dowódca Oddziału Zbierającego Nadwyżki 10 pal)

Żołnierze 10 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się m.in. w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Czernielewski Konrad, Jarno Witold, Garnizon łódzki WP w latach 1918–1939; Toruń 2008.

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].

Rudolf Leroch-Orlot: Zarys historji wojennej 10-go Kaniowskiego pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.

Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.

Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.

Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.

Piotr Zarzycki: 10 Kaniowski Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1997, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 94. ISBN 978-83-204-3299-2.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Włodzimierz Kozłowski, Witold Jarno: 10. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2016. ISBN 978-83-62046-81-2.

Andrzej Wesołowski (red.): Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej. Opracowania i dokumenty tom 1. Warszawa-Sochaczew-Zduńska Wola: Wydawnictwo Tetragon, 2021. ISBN 978-83-66687-07-3.

Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.