10 Dywizjon Żandarmerii (10 dżand.) to jednostka żandarmerii Wojska Polskiego.
Historia dywizjonu
10 Dywizjon Żandarmerii, wraz z przypisanymi pododdziałami, miał swoją siedzibę na obszarze Okręgu Korpusu Nr X. Dowódca dywizjonu pełnił jednocześnie rolę szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu.
W dniu 15 lipca 1923 roku rozpoczął się „Kurs żandarmów próbnych przy X Dyonie Żand.”, na który wysłano 32 podoficerów oraz żandarmów próbnych, w tym 17 z Dyonu Żand. Nr X (pozostali uczestnicy kursu pochodzili z dywizjonów nr I, IV, VI, VII, VIII i IX). Tego samego dnia we Lwowie rozpoczął się „8-tygodniowy kurs żandarmów zawodowych przy VI Dyonie Żand.”, na który skierowano 20 podoficerów.
Na dzień 29 lutego 1924 roku, kapitan żand. Michał Graff przeszedł do rezerwy na własną prośbę. W marcu 1924 roku, kapitan żand. Józef Kita został przydzielony z DOK X do 10 dżand. na stanowisko dowódcy plutonu żand. Jarosław, a kapitan żand. Władysław Hercok z 10 dżand. do DOK X na stanowisko szefa Oddziału II Sztabu.
Do 20 marca 1924 roku zlikwidowane zostały plutony żandarmerii w Rzeszowie, Sanoku i Stryju, a w ich miejsce zorganizowano posterunki żandarmerii. W tym samym miesiącu przeniesiono do korpusu oficerów piechoty kilku oficerów, w tym kapitana żand. Władysława Zygmunta Ochaba do 5 psp oraz kapitana żand. Józefa Homika (dowódcy plutonu żand. Rzeszów), kapitana żand. Karola Puldę (dowódcy plutonu żand. Sanok) i kapitana żand. Władysława Hercoka do 38 pp. W kwietniu tego roku 101 żandarmów, którzy dotychczas służyli w dywizjonie, zostało przeniesionych ewidencyjnie, etatowo, służbowo i gospodarczo z korpusu żandarmerii na etat podoficerów w oddziałach broni Okręgu Korpusu Nr X. Z dniem 15 września 1924 roku na VI kurs podoficerski w Centralnej Szkole Żandarmerii w Grudziądzu oddelegowano 8 podoficerów.
10 marca 1925 roku, dowódca OK X, w celu uzupełnienia stanu podoficerów zawodowych 10 dżand., polecił podległym dowódcom pułków piechoty, kawalerii i artylerii przedstawić listy szeregowych, którzy zgłosili się ochotniczo do służby w żandarmerii. Spośród zgłoszonych ochotników, dowódca 10 dżand. miał wyłonić dziesięciu, których dowódca OK X przydzielił na rozpoczynający się 15 kwietnia sześciomiesięczny kurs żandarmów próbnych przy dywizjonie. Absolwenci kursu, po odbyciu półrocznej służby próbnej, mieli otrzymać tytuł żandarmów zawodowych. Ostatecznie kurs zakończyło 18 żandarmów próbnych, w tym dwóch przydzielonych z 6 dżand. Dwoje absolwentów ukończyło kurs z oceną „bardzo dobrą”, dziesięciu – z oceną dobrą, a sześciu – z oceną dostateczną.
10 września 1926 roku, dowódca OK X wyznaczył „kontyngens szeregowych zawodowych 10 Dyonu Żand. na 1926 rok”: 22 starszych wachmistrzów, 17 wachmistrzów, 34 starszych żandarmów i 33 żandarmów.
26 stycznia 1928 roku, dowódca OK X, „w celu uzupełnienia stanu podoficerów zawodowych 10 Dyonu Żandarmerii”, polecił wszystkim dowódcom pułków piechoty i kawalerii przedstawić do 15 lutego listy szeregowych, którzy zgłosili się ochotniczo do służby w żandarmerii. Wybrani przez dowódcę dywizjonu szeregowi mieli zostać skierowani na pięciomiesięczny kurs żandarmów próbnych w Dywizjonie Szkolnym Żandarmerii w Grudziądzu.
17 lutego 1928 roku minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 19 marca jako datę święta dywizjonu.
12 grudnia 1935 roku minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz przyjął dzień 13 czerwca jako datę święta żandarmerii.
Jednostka nie posiadała sztandaru ani odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 roku mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 roku planowano wprowadzenie do użytku „Znaku Służbowego Żandarmerii”, który miał być numerowany. Dla 10 dżand. przewidziano numery od 10.000 do 10.999.
W okresie międzywojennym w dywizjonie służyli m.in. kapitanowie Leon Cehak, Czesław Mańkowski i Wiktor Zakliński oraz porucznik Jan Kasper Fiałkowski.
Organizacja pokojowa i dyslokacja 10 dżand w 1939
Dowództwo dywizjonu znajdowało się w Przemyślu, ul. Czarnieckiego 43.
Pluton żandarmerii Przemyśl, ul. Czarnieckiego 43.
Posterunek żandarmerii w Sanoku.
Posterunek żandarmerii w Samborze.
Posterunek żandarmerii w Krośnie.
Pluton żandarmerii w Kielcach, ul. Zamkowa 4.
Posterunek żandarmerii w Sandomierzu.
Pluton Żandarmerii w Jarosławiu, ul. Słowackiego 26.
Posterunek żandarmerii w Rzeszowie.
Posterunek żandarmerii w Łańcucie.
Kadra dywizjonu
Dowódcy dywizjonu
ppłk żand. Adam Tomasz Butzura († 13 XII 1922 Przemyśl)
mjr żand. Bronisław Batsch (III 1923 – XII 1929)
mjr żand. Kazimierz Chodkiewicz (XII 1929 – 1 V 1933)
mjr żand. Wojciech Kuś (do 23 X 1934)
mjr żand. Piotr Guziorski (1935 – 1 IX 1939)
Zastępcy dowódcy dywizjonu
kpt. / mjr żand. dr Tadeusz Alojzy Dudryk (p.o. 1923 i III – IX 1925)
mjr żand. Alfred Riesser (13 IX 1925 – 17 III 1927)
mjr żand. Antoni Czabański (XII 1934 – X 1935)
mjr żand. Jan Józef Rybowski (X 1935 – IX 1939)
Obsada personalna dywizjonu w marcu 1939
dowódca dywizjonu – mjr żand. Piotr Guziorski
I zastępca dowódcy – mjr żand. Jan Józef Rybowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – kpt. żand. Mieczysław I Janowski
adiutant – por. żand. Stanisław Józef Jazienicki
oficer mobilizacyjny – kpt. żand. Stanisław Nagórski
oficer śledczy – kpt. żand. Stefan Roman Radyk
oficer gospodarczy – kpt. int. Stanisław Matłowski
oficer do zleceń – por. żand. Jan Tokarski
dowódca plutonu żandarmerii Jarosław – kpt. żand. Kazimierz Ludwik Bogucki
oficer plutonu – ppor. piech. rez. pdsc mgr Tadeusz Dziurzyński
dowódca plutonu żandarmerii Kielce – kpt. żand. Marceli Kończyński
dowódca plutonu żandarmerii Przemyśl – por. żand. Stanisław Głowacki
oficer plutonu – ppor. piech. rez. pdsc mgr Longin Stanisław Kaczor
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Убиты в Калинине, захоронены в Медном. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów Ostaszkowskiego Obozu NKWD rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). T. 2: Биограммы военнопленных M–Я. Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2019. ISBN 978-5-6041921-5-3.
Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.
Żandarmeria Wojskowa w dokumentach z lat 1918–1939. T. 2: Dzienniki Rozkazów Dowództw Okręgów Korpusów. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2017. ISBN 978-83-63050-46-7.