10 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (10 DAC)
10 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (10 DAC) to oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego, który nie funkcjonował w czasie pokoju. Został utworzony w sierpniu 1939 roku w Łodzi przez 4 pułk artylerii ciężkiej i był przeznaczony dla 10 Dywizji Piechoty.
W jego skład wchodziły dwie baterie, z których każda miała po trzy działa: armaty 105 mm oraz haubice 155 mm.
10 DAC w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
10 Dywizjon Artylerii Ciężkiej, razem z 10 plutonem taborowym, został zmobilizowany w ramach mobilizacji alarmowej w dniach 24–26 sierpnia 1939 roku w grupie żółtej przez 4 pułk artylerii ciężkiej. Miejscem formowania była Łódź. Stawiennictwo rezerwistów było satysfakcjonujące, a wyposażenie i uzbrojenie odpowiadały tabelom mobilizacyjnym, choć brakowało radiostacji. Po osiągnięciu gotowości dywizjon natychmiast udał się do rejonu koncentracji 10 Dywizji Piechoty w okolicach Sieradza, zajmując pozycje na przedmieściu. Dowództwo dywizjonu wraz z 2 baterią haubic miało siedzibę we wsi Rzechta, natomiast 1 bateria armat z kolumną amunicyjną znajdowała się w wsi Polków.
Działania bojowe
1 września dywizjon zajmował pozycje w tym samym obszarze. W nocy z 1 na 2 września przemieścił się do kompleksu leśnego w Brąszewicach, w pobliżu wsi Klików Mały. Następnej nocy 10 DAC przeszedł do miejscowości Błaszki. 3 września rano zajął stanowiska ogniowe w rejonie wsi Brudzew, koło Błaszek, wspierając 31 pułk piechoty na rubieży Błaszki-Żelisław-Gruszczyce, razem z dywizjonem III/10 pułku artylerii lekkiej. Około południa dywizjon został ponownie przesunięty na przedmieścia Sieradza, skąd ostrzelał wyjścia z lasów na zachód od miasta, zużywając około 80 pocisków. W godzinach popołudniowych 1 bateria ostrzelała niemiecką baterię artylerii na północny zachód od Sieradza, zmuszając ją do wycofania się. Nocą z 3 na 4 września dywizjon wycofał się za Wartę, osiągając rano 4 września wyznaczone stanowiska ogniowe w rejonie Męckiej Woli, skąd prowadził ogień na niemieckie oddziały przed Smardzewem i Zapustem. W trakcie marszu jedno z plutonów kolumny amunicyjnej dywizjonu zostało zniszczone przez niemieckie lotnictwo. Tego dnia dywizjon wsparł ciężkie walki, mające na celu zajęcie i utrzymanie głównych pozycji obronnych dywizji. O natężeniu ognia świadczy fakt, że 2 bateria wystrzeliła około 240 pocisków. Zniszczono punkt obserwacyjny 1 baterii, a ostrzał niemiecki spowodował zerwanie łączności telefonicznej oraz straty w postaci 1 poległego i 2 ciężko rannych telefonistów. Na rozkaz dowódcy artylerii dywizyjnej 10 DP, dywizjon ostrzelał dworzec kolejowy w Sieradzu zajęty przez nieprzyjaciela, niszcząc niemiecki punkt obserwacyjny na wieży ciśnień. Po południu 10 DAC wsparł własną piechotę wykonującą kontratak na Mnichów. Około godziny 13:00 dywizjon został zbombardowany, w wyniku czego bezpośrednio trafiona została armata 105 mm, prowadząc do śmierci 3 kanonierów oraz ranienia 6. Na punkcie obserwacyjnym zginął jeden oficer. Nocą dostarczono amunicję na pozycje dywizjonu.
5 września 10 DAC ostrzelał niemiecką piechotę, która przy wsparciu artylerii zaczęła forsować rzekę Wartę w rejonie wsi Chojne. W wyniku ostrzału piechota poniosła straty, a część samochodów została zniszczona, co zatrzymało dalsze forsowanie rzeki. Około godziny 13:00 dywizjon wsparł ogniem kontratak batalionu ON „Kępno” na zajęty przez niemieckie oddziały Mnichów. Po południu 5 września 10 Dywizja Piechoty opuściła linię Warty, prowadząc działania opóźniające w kierunku Wojsławic i dalej za rzekę Ner. O świcie 6 września dywizjon dotarł do rejonu Lutomierska. Po godzinie 15:00 dywizjon ruszył do miejscowości Florianów na północ od Zgierza. Po godzinie 16:00 został zaatakowany przez bombowce nurkujące, w wyniku czego 8 żołnierzy zostało rannych, a 29 koni oraz 12 wozów z kolumny amunicyjnej zostało utraconych. Po uporządkowaniu, nocą dywizjon przeszedł przez Zgierz, osiągając o świcie 7 września Florianów. 7 września po południu 10 DAC pomaszerował wraz z Kresową Brygadą Kawalerii do lasów koło Głowna, a po zmroku w kierunku Łowicza. W trakcie nocnego marszu 7/8 września doszło do rozpadu pozostałości kolumny amunicyjnej dywizjonu. Część 1 baterii armat, która przeszła przez Skierniewice, bombardowana po drodze, skierowała się w stronę Warszawy. Większość 10 dywizjonu, po dotarciu do Łowicza, wyruszyła w kierunku Bolimowa. W trakcie marszu, po otrzymaniu informacji o pojawieniu się niemieckich czołgów, dywizjon zajął stanowiska ogniowe na zachodnim skraju lasów nieborowskich. Około godziny 11:00 nastąpił nalot bombowców nurkujących na pozycje dywizjonu, jednak pododdział nie poniósł strat. Przed stanowiskami 2 baterii haubic pojawiło się 6 czołgów, z odległości 300 m ogniem na wprost 2 bateria zniszczyła 2 czołgi, pozostałe skręciły w kierunku stanowisk 1 baterii, która zniszczyła kolejnego.
Na rozkaz dowódcy 10 DP, dywizjon pomaszerował przez Błonie w kierunku Warszawy i dalej do Otwocka. Na przedmieściu Błonia, o zmroku 8 września, dywizjon został ostrzelany przez niemieckich dywersantów, w wyniku czego jeden kanonier został ranny, a jeden koń zabity. Działon 1 baterii ostrzelał zabudowania, skąd prowadzono ostrzał dywizjonu, a zwiadowcy złapali 3 dywersantów z bronią, którzy zostali rozstrzelani na miejscu. Podczas wkraczania do Warszawy na Woli, w nocy z 8 na 9 września, 10 DAC został ostrzelany przez obrońców miasta, co doprowadziło do rozproszenia dywizjonu. Część oderwanej 2 baterii haubic pomaszerowała trasą Parczew – Lublin – Chełm Lubelski – Kowel, a następnie dołączyła do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. 9 września większość 10 DAC zebrała się w Otwocku, gdzie dotarła 1 armata 105 mm i 3 haubice 155 mm. W trakcie poszukiwań amunicji, w Garwolinie napotkano pluton samochodów ciężarowych z amunicją 105 mm i 155 mm, którą pozyskano 10 września. 11 września 10 DAC został podporządkowany dowódcy Kresowej BK, płk. dypl. Jerzemu Grobickiemu. 12 września dywizjon wsparł natarcie 1 pułku kawalerii KOP i batalionu ON „Wieluń” na niemiecki przyczółek pod Górą Kalwarią swoimi czterema działami.
13 września dywizjon pomaszerował do Warszawy, wraz z pozostałością 4 pułku artylerii. W Warszawie, 14 września, po uzupełnieniu składu, 10 DAC został połączony z dywizjonem I/4 pułku artylerii, przyjmując tę nazwę. Zajął w Warszawie stanowiska ogniowe na skrzyżowaniu ulic 11 Listopada i Konopackiej. 15 września, podczas nalotu lotnictwa niemieckiego, dywizjon stracił jedną armatę 105 mm. Punkty obserwacyjne umieszczono w następujących miejscach: dywizjonowy na wieży w Zakładach Amunicyjnych „Pocisk”, 2 baterii w północnej części cmentarza bródnowskiego, a 1 baterii na Zaciszu, później 2 baterii na wiadukcie kolejowym, a 1 baterii na Placu Szwedzkim. 15 września, jako 1 bateria armat, weszła do dywizjonu bateria z 4 armatami z dawnego I/4 pułku artylerii. 16 września stanowiska dywizjonu zostały przeniesione do Parku Praskiego, gdzie były bombardowane. 25 i 26 września dywizjon brał udział w walkach z niemieckimi bateriami. W trakcie walk w Warszawie stracono 3 oficerów i 32 kanonierów, a także około 40 koni i 2 działa. 27 września dywizjon miał jedynie 7 pocisków. Łącznie podczas walk 10 DAC stracił 4 oficerów oraz 43 żołnierzy. Po kapitulacji stolicy zniszczono lub zakopano broń strzelecką.
Organizacja i obsada personalna
Organizacja i obsada personalna:
- dowódca dywizjonu – mjr Tadeusz Kozłowski
- adiutant dywizjonu – ppor. rez. mgr Edward Lubrau
- oficer zwiadowczy – ppor. Jerzy Lewszecki
- oficer łączności – por. Mieczysław Krawczyk
- oficer płatnik – ppor. rez. Piotr Urbanowicz
- oficer żywnościowy – por. rez. Jan Szembek
- lekarz dywizjonu – ppor. lek. rez. Fabian Klozenberg
- lekarz weterynarii – ppor. lek. wet. rez. Hutorowicz
- dowódca kolumny amunicyjnej – por. rez. Zygmunt Paciej
- dowódca 1 baterii armat – kpt. Czesław Gaj (VM), por. Tadeusz Otoliński
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Henryk Marcinek
- oficer ogniowy – por. rez. Stefan Kiełczyński
- dowódca plutonu – ppor. rez. Gruchalski
- dowódca 2 baterii haubic – kpt. rez. Gustaw Zygadłowicz
- oficer zwiadowczy – por. rez. Stefan Majchrowski
- oficer ogniowy – ppor. Feliks Piechuta †23 IX 1939
- dowódca plutonu – ppor. rez. Józef Wojciechowski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: 1975.
- Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
- Witold Jarno, Artur Kuprianis: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej w latach 1921-1939. Łódź-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2023. ISBN 978-83-8229-866-6.
- Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.
- Włodzimierz Kozłowski, Witold Jarno: 10. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2016. ISBN 978-83-62046-81-2.