10 Downing Street to rezydencja i biuro premiera Wielkiej Brytanii, a także siedziba Rządu Jego Królewskiej Mości (ang. His Majesty’s Government). Budynek ten znajduje się na Downing Street w City of Westminster w Londynie, w bliskim sąsiedztwie Pałacu Westminsterskiego (gdzie obraduje Parlament) oraz Pałacu Buckingham, rezydencji Króla Wielkiej Brytanii. Z formalnego punktu widzenia, 10 Downing Street jest siedzibą Pierwszego Lorda Skarbu, tytuł ten został połączony z rolą szefa brytyjskiego rządu od 1905 roku.
Numer Dziesięć, jak często jest nazywany, to z pewnością jeden z najbardziej znanych adresów w Londynie oraz jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków na świecie. Początkowo składał się z trzech budynków: tzw. „domu na tyłach”, samego Numeru 10 oraz małej budowli obok. „Dom na tyłach” powstał około 1530 roku, podczas gdy Numer 10 to nieco nowsza kamienica z 1685 roku, która przeszła wiele przebudów.
W 1732 roku, król Jerzy II Hanowerski ofiarował 10 Downing Street oraz „dom na tyłach” Robertowi Walpole’owi, który jest często określany pierwszym premierem, w dowód uznania za jego służbę dla państwa. Walpole przyjął ten dar, jednak pod warunkiem, że będzie on przeznaczony dla urzędu Pierwszego Lorda Skarbu, a nie dla niego osobiście. Król wyraził zgodę, a od tej pory każdy kolejny Pierwszy Lord Skarbu był lokatorem tej posesji. W 1732 roku Walpole zlecił architektowi Williamowi Kentowi połączenie budynków w jedną całość, co doprowadziło do powstania potężnego gmachu, który znamy jako 10 Downing Street.
Choć dar ten wydawał się hojny, w praktyce nie był tak wspaniały. Mimo dużych rozmiarów i korzystnej lokalizacji, Numer 10 na początku nie był atrakcyjnym miejscem do zamieszkania. Przede wszystkim, był zbudowany na niestabilnym gruncie. Dodatkowo, stanowisko premiera (prime minister) nie było aż do początku XIX wieku trwale wpisane w skład królewskiego rządu, a do początku XX wieku nie było połączone z tytułem Pierwszego Lorda Skarbu. W efekcie, niektórzy premierzy Wielkiej Brytanii zdołali mieszkać tutaj, jednak większość z nich tego nie czyniła. Zły stan budynku oraz jego koszty utrzymania wielokrotnie stawiały go na skraju wyburzenia.
Ostatecznie jednak Numer 10 przetrwał i zaczął być kojarzony z wieloma znaczącymi politykami oraz ważnymi wydarzeniami współczesnych czasów. Brytyjczycy zaczęli dostrzegać jego historyczne znaczenie. Jak zauważyła premier Margaret Thatcher w 1985 roku, Numer 10 stał się jednym z najcenniejszych skarbów narodowego dziedzictwa.
== Historia budynku ==
=== „Dom na tyłach” ===
„Dom na tyłach” został zbudowany około 1530 roku obok pałacu Whitehall, który w tamtym czasie był główną siedzibą angielskich monarchów. Był jednym z kilku budynków tworzących tzw. „Cockpit Lodgings” (nazwa pochodzi od bliskości do areny walk kogutów, która w XVII wieku została przekształcona w salę koncertową, zachowując jednak swoją pierwotną nazwę „Cockpit”).
W czasach Tudorów „dom na tyłach” służył jako mieszkanie dla zarządcy pałacu Whitehall, odpowiedzialnego za utrzymanie wszystkich budynków, w tym także Cockpitu. Przez wiele lat mieszkał tam Thomas Knevett (lub Knyvet), znany z udaremnienia zamachu na króla Jakuba I w 1605 roku. Na rok przed zamachem Knevett przeniósł się z „domu na tyłach” do sąsiedniego budynku, w miejscu, gdzie znajduje się dzisiejszy Numer 10.
W „domu na tyłach” przez lata mieszkało wielu członków rodziny królewskiej oraz przedstawicieli rządu. W 1604 roku krótko przebywał tam 4-letni syn Jakuba I, królewicz Karol, przyszły król Karol I. Po powiększeniu posesji o korty tenisowe, gdzie Henryk VIII grał w swoją ulubioną grę, oraz dobudowaniu kuchni i pomieszczeń dla służby pałacowej, wprowadziła się tam 8-letnia księżniczka Elżbieta, która mieszkała tam do 1613 roku, kiedy to wyszła za mąż za Elektora Palatynatu i przeniosła się do Hanoweru. Była prababką Jerzego, Elektora Hanoweru, który w 1714 roku został królem Anglii, oraz praprababką króla Jerzego II, który ofiarował dom Walpole’owi w 1732 roku. W ten sposób „dom na tyłach” stał się symbolicznym łącznikiem dwóch brytyjskich dynastii – Stuartów i Hanowerskiej.
W latach 1650-1654 mieszkał tam Oliver Cromwell, a jego wdowa przez rok, w 1659 roku. George Monck, 1. diuk Albemarle, generał, który przyczynił się do przywrócenia brytyjskiej monarchii, zamieszkał tam w 1660 roku i mieszkał do swojej śmierci w 1671 roku. Albemarle był pierwszym przewodniczącym Komisji Skarbu (1667–1672), instytucji, która stała się podstawą powołania Pierwszego Lorda Skarbu. Jego sekretarzem był George Downing, a Albemarle był pierwszą osobą powiązaną z królewskim skarbem, która mieszkała w miejscu, gdzie później osiedli na stałe Pierwsi Lordowie Skarbu i premierzy Wielkiej Brytanii.
Po śmierci Albemarle’a, książę orański, późniejszy król Wilhelm III, prawdopodobnie krótko mieszkał w „domu na tyłach” podczas wizyty u swojego wuja, Karola II. Wiosną 1671 roku posesję przejął George Villiers, 2. książę Buckingham, który przebudował ją na koszt rządu.
Po wycofaniu się Buckinghama z życia publicznego w 1676 roku, lady Charlotte Fitzroy – nieślubna córka Karola II – zamieszkała tam po wyjściu za mąż za Wielkiego Koniuszego, earla Lichfield. W czasie przygotowań do ślubu, na koszt Korony, rezydencję przebudowano po raz kolejny. W tym przypadku rozbudowano ogrody oraz powiększono liczbę pięter do trzech, nie licząc poddasza i piwnic. Rezultat tej przebudowy, znany jako „Litchfield House”, można podziwiać do dziś w tylnej części Numeru 10.
Nie jest do końca jasne, dlaczego dokonano tak znacznej przebudowy. Możliwe, że powodem był pożar, ale bardziej prawdopodobnym powodem było osiadanie budynku w grząskim gruncie, co wymagałoby wzmocnienia fundamentów, aby zapobiec pękaniu ścian. Tereny wokół Westminster były niegdyś bagniste, dlatego wszystkie budynki powinny być wspierane na palach. W tym okresie nie zrobiono tego, a budynki nadal osiadały, co naprawiono dopiero w 1960 roku, kiedy to dzisiejszy gmach 10 Downing Street został osadzony na odpowiednich palach.
Lady Litchfield i jej rodzina musieli uciekać z kraju z królem Jakubem II po zwycięstwie chwalebnej rewolucji. W 1690 roku nowa para monarsza, król Wilhelm III i królowa Maria, podarowali „Litchfield House” Henrykowi de Nassau van Nassau-Ouwerkerk, holenderskiemu generałowi i królewskiemu kuzynowi, który przyczynił się do przejęcia tronu przez księcia orańskiego. Mianowany Wielkim Koniuszym Nassau, znanym w Anglii jako „Lord Overkirk”, mieszkał w domu, który wówczas nazywano „Overkirk House”, aż do swojej śmierci w 1708 roku.
Overkirk House wrócił do Korony Brytyjskiej po śmierci wdowy w 1720 roku, a rząd przeprowadził kolejne naprawy za dużą jak na owe czasy sumę 2522 funtów. Naprawy te były realizowane przez hrabiego Johanna Caspara von Bothmara, doradcę królów Jerzego I i II, który mieszkał tam do swojej śmierci w 1732 roku.
=== Dom Pierwszych Lordów ===
Po śmierci hrabiego Bothmara i przejęciu rezydencji przez Walpole’a, który zdawał sobie sprawę, że budynki są w złym stanie, ale że królewskiego daru nie należy odrzucać, wszystko przeszło na własność urzędu Pierwszego Lorda Skarbu. Wkrótce rezydencja powiększyła się o sąsiednią posesję ze stajniami znajdującymi się z tyłu.
W trakcie przebudowy wykonanej przez Williama Kenta na wolnej przestrzeni powstała dwupoziomowa budowla łącznikowa, składająca się z jednego dużego pomieszczenia na parterze oraz kilku mniejszych na piętrze. Pozostała przestrzeń przybrała postać dziedzińca. Następnie architekt połączył oba budynki przy Downing Street korytarzem, który obecnie nosi nazwę Treasury Passage.
Po połączeniu budynków, Kent przystąpił do demontażu ich wnętrz: burzył ściany, zrywał podłogi, rozbierał schody i demontował kominki. Rzemieślnicy wznieśli w centralnej części Numeru Dziesiątego eleganckie, potrójne kamienne schody prowadzące z wejścia na pierwsze piętro. Schody te miały metalową balustradę zwieńczoną ozdobnymi poręczami. Przetrwały w tym miejscu ponad 200 lat. Na ścianach wisiały portrety wszystkich premierów. Podczas generalnej przebudowy w 1960 roku schody Kenta przeniesiono w głąb budynku, a w ich miejsce zainstalowano nowe. Portrety premierów pozostały na swoich miejscach.
Przebudowa trwała dwa lata. 23 września 1735 roku gazeta London Daily Post doniosła, że Walpole z rodziną wprowadził się do domu pod adresem 10 Downing Street. Nowy, chociaż tymczasowy, dom Walpole’ów miał 60 pokoi z dębowymi lub marmurowymi podłogami i stiukowymi sufitami, ozdobionymi marmurowymi kolumnami i parapetami.
Największym pomieszczeniem, o wymiarach 14 na 7 m, był gabinet Walpole’a. „Gabinet mojego pana” (jak zapisał Kent w jednym ze swoich szkiców) stał się później pokojem narad, w którym premierzy spotykali się z ministrami. Do dzisiaj nad kominkiem, za plecami premierowskiego fotela wisi portret Walpole’a, będący jedynym obrazem w tym pomieszczeniu.
=== Czasy rozbudowy i napraw ===
William Pitt Młodszy mieszkał na 10 Downing Street przez dziewiętnaście lat, dłużej niż jakikolwiek premier przed nim i po nim. W jednym z listów do matki określił Numer Dziesiąty jako „wielki, niezgrabny dom” (ang. vast, awkward house).
W XVIII i XIX wieku 10 Downing Street był generalnie postrzegany jako mały, nieciekawy, przeciętny budynek, który nie spełniał standardów, do jakich przywykli rządzący. Gdy William Pitt wprowadzał się tutaj, fasada budynku wyglądała tak samo jak dzisiaj, dzięki pracom renowacyjnym przeprowadzonym pod koniec lat sześćdziesiątych, kiedy premierem był ojciec Pitta, ale Numer Dziesiąty zajmował Charles Townsend, kanclerz skarbu. Przed wprowadzeniem się Townsend argumentował, że budynek jest w fatalnym stanie i wymaga natychmiastowego remontu. Na jego zlecenie architekci przeprowadzili inspekcje, co doprowadziło niemal natychmiast do rozpoczęcia prac remontowych. Wówczas powstała nowa fasada, ukończona w 1772 roku.
Nie minęło nawet 17 lat od rozpoczęcia prac zleconych przez Townsenda, gdy stwierdzono, że potrzebny jest kolejny, kosztowny remont. W sierpniu 1783 roku ówczesny lokator Numeru Dziesiątego – diuk Portland – przeprowadził się z domu na czas trwania napraw.
=== Lata Disraeliego ===
Z powodu ciągłych potrzeby remontowe i niskiej atrakcyjności miejsca, wielu premierów XIX-wiecznej Anglii, jak np. książę Wellington, wolało swoje własne, większe i bardziej luksusowe londyńskie rezydencje. Pomiędzy rokiem 1742 a 1780 tylko dwóch premierów (Grenville i North) mieszkało w budynku 10 Downing Street. Po 1834 roku kolejni premierzy unikali zamieszkiwania tutaj, aż do momentu, gdy Benjamin Disraeli wprowadził się w 1877 roku. Przez 30 lat – od 1847 do 1877 część mieszkalna była opuszczona.
Disraeli był tym, który ponownie połączył siedzibę na 10 Downing Street z godnością Pierwszego Lorda Skarbu. Po objęciu teki premiera, on również nie miał ochoty na przeprowadzkę na Downing Street, jednak w dwa lata później, podczas kryzysu bliskowschodniego, Disraeli, chory na podagrę 72-latek, dla którego spacer z Whitehall Gardens na Downing Street na narady gabinetowe był zbyt dużym wysiłkiem, postanowił zamieszkać na miejscu. Wydarzyło się to w listopadzie 1877 roku, a przeprowadzkę poprzedził kosztowny (choć niewielki) remont i spór o pokrycie kosztów umeblowania domu.
Spór trwał długo, ale w końcu Disraeli wygrał, przynajmniej częściowo. Skarb państwa zgodził się pokryć wydatki na meble oraz inne wyposażenie części oficjalnej, jednak za wyposażenie części mieszkalnej miał odpowiadać użytkownik. Użytkownik zobowiązany był również do pokrycia kosztów ewentualnych uszkodzeń oraz zniszczeń, co wymusiło przeprowadzanie inwentaryzacji w momencie wprowadzenia się każdego nowego premiera. Ta wymiana not trwała do 1897 roku, kończąc się pomyślnie dla lokatorów Numeru Dziesiątego. Od tamtej pory państwo odpowiada za zakup i naprawę wszelkich mebli zarówno w części oficjalnej, jak i mieszkalnej, a premierzy oraz ich rodziny wprowadzają się jedynie z osobistymi rzeczami.
Następca Disraeliego, William Ewart Gladstone, który był kanclerzem skarbu i premierem jednocześnie, zajmował nie tylko Numer Dziesiąty, ale także sąsiednie 11 i 12 Downing Street jako rezydencję dla swojej licznej rodziny.
Lord Salisbury, premier w pierwszych latach XX wieku, był ostatnim brytyjskim premierem, który nie był jednocześnie Pierwszym Lordem Skarbu.
=== Drogocenny klejnot ===
Do początku XX wieku ministrowie Korony Brytyjskiej pobierali jedynie symboliczne wynagrodzenia, utrzymując się z własnych, często znacznych zasobów. Budynki 10 i 11 Downing Street pełniły funkcję mieszkań, gdzie rezydowały rodziny premierów. Jednak na początku lat dwudziestych, kiedy premierem został po raz pierwszy laburzysta Ramsay MacDonald, nieposiadający majątku jak jego „wielcy” poprzednicy, okazało się, że otacza go masa służby, której nie był w stanie opłacić, a która w większości zarabiała więcej od niego.
W latach czterdziestych ogólne zmiany ekonomiczne i społeczne naturalnie wymusiły zmiany w użytkowaniu siedziby premierów. Numer Dziesiąty przestał być wielką rezydencją obsługiwaną przez liczną służbę i stał się urzędem, a mieszkanie premiera oraz jego prywatne biuro zostały przeniesione do dawnych pomieszczeń dla służby na poddaszu. Ciasnota tych pomieszczeń oraz ich lokalizacja nad biurami sprawiły, że niektórzy premierzy woleli mieszkać gdzie indziej. Harold Wilson podczas swojej drugiej kadencji w latach 1974-76 mieszkał w swoim prywatnym domu przy Lord North Street, ale dla potrzeb mediów udawał, że mieszka pod Numerem Dziesiątym. Inny premier mieszkał w latach pięćdziesiątych w gmachu Admiralicji, podczas gdy Numer Dziesiąty przechodził kolejny remont, a jeszcze inny w latach dziewięćdziesiątych po ostrzale 10 Downing Street przez IRA.
Po wyborach w 1997 roku, gdy do władzy doszła Partia Pracy, podział przestrzeni mieszkalnej przez jej przywódców stał się koniecznością. Tony Blair, żonaty i mający trójkę dzieci, podczas gdy jego partner koalicyjny, Gordon Brown, był jeszcze kawalerem. W związku z tym, mimo że Numer Dziesiąty jest oficjalną rezydencją premiera, Blair i jego rodzina zamieszkali w większym Numerze Jedenastym, a Brown zajmował mniejsze mieszkanie Numeru Dziesiątego. Kiedy Brown się ożenił, a Blairowi urodziło się czwarte dziecko, Brown przeniósł się do własnego mieszkania w pobliżu, a Blair z rodziną zajął wszystkie oficjalne pomieszczenia mieszkalne 10 i 11 Downing Street.
W latach pięćdziesiątych XX wieku stało się jasne, że Numer Dziesiąty jest bliski zawalenia. Specjalna komisja stwierdziła, że kolumny podtrzymujące strop w gabinecie premiera składają się głównie z nakładanych przez 200 lat warstw farby, ponieważ drewno wewnątrz rozsypało się na proch. Początkowo rozważano wyburzenie całej ulicy, ale ostatecznie zdecydowano (tak jak w przypadku Białego Domu kilka lat wcześniej), aby pozostawić nietkniętą fasadę, podczas gdy wnętrze kompleksu miało zostać wyburzone do fundamentów, a w jego miejsce miała powstać ze stali i betonu kopia wcześniejszej budowli. Te prace trwały do połowy lat osiemdziesiątych. Od tamtego czasu „drogocenny klejnot” Korony Brytyjskiej funkcjonuje na nowo.
== Mieszkańcy 10 Downing Street i „domu na tyłach” ==
Premierzy są wyróżnieni pogrubioną czcionką.
== Zobacz też ==
== Bibliografia ==
Hector Bolitho: No. 10 Downing Street 1660-1900. London: Hutchinson, 1957. Brak numerów stron w książce
Christopher Jones: No. 10 Downing Street, The Story of a House. London: The Leisure Circle, 1985. Brak numerów stron w książce
R.J. Minney: No. 10 Downing Street, A House in History. London: Little, Brown & Co., 1963. Brak numerów stron w książce
== Linki zewnętrzne ==