10 Brygada Ochrony Pogranicza

10 Brygada Ochrony Pogranicza

10 Brygada Ochrony Pogranicza to jednostka, która została rozwiązana i stanowiła część struktury Wojsk Ochrony Pogranicza, odpowiedzialną za ochronę granicy polsko-niemieckiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

10 Brygada Ochrony Pogranicza JW 1796 (Zarządzenie SzSG Nr 053/Org. z dnia 30 marca 1946) została utworzona w 1948 roku z Poznańskiego Oddziału WOP nr 2, zgodnie z rozkazem MON nr 055/org. z dnia 20 marca 1948. W skład brygady wchodziły trzy bataliony, a jej etat przewidywał 1008 żołnierzy oraz 11 pracowników cywilnych.

Jednostka została podporządkowana Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza, a zaopatrzenie realizowane było przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego. Na podstawie rozkazu Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z dnia 4 grudnia 1948, od 1 stycznia 1949, Wojska Ochrony Pogranicza przeszły pod kontrolę Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a zaopatrzenie brygady zostało przejęte przez Komendę Wojewódzką MO.

Sztab brygady znajdował się w Krośnie Odrzańskim.

Aby podkreślić znaczenie ochrony granic, akcentowano wojskowy charakter formacji. Od 1 stycznia 1950 roku przywrócono wcześniejsze nazewnictwo jednostek jako „Wojska Ochrony Pogranicza”. 1 stycznia 1951 roku wprowadzono nową numerację batalionów i brygad WOP, a na bazie 10 Brygady Ochrony Pogranicza powstała 9 Brygada WOP.

Struktura organizacyjna

W 1948 roku struktura brygady obejmowała:

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• Szkoła podoficerska
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 32 (JW 1742) – Gubin
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 34 (JW 1786) – Słubice
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 36 (JW 1821) – Słońsk

Etat brygady przewidywał 3 bataliony, 1008 żołnierzy oraz 11 pracowników cywilnych.

W obszarze odpowiedzialności brygady działało sześć Granicznych Placówek Kontrolnych (GPK):

• Graniczna Placówka Kontrolna nr 5 „Gubin” (kolejowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 6 „Krosno Odrzańskie” (rzeczna)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 7 „Rypin” (kolejowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 8 „Słubice” (drogowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 9 „Kostrzyn” (rzeczna nad Wartą)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 10 „Kostrzyn” (kolejowo-drogowa)

Sztandar brygady

Poprzednik brygady, 2 Oddział Ochrony Pogranicza, otrzymał sztandar w rocznicę swojego powstania. Wręczenie odbyło się w Krośnie Odrzańskim 13 października 1946 roku, w obecności ministra obrony narodowej, marszałka Polski Michała Roli-Żymierskiego, wiceministra obrony narodowej gen. dyw. Mariana Spychalskiego, szefa Departamentu Ochrony Pogranicza gen. bryg. Gwidona Czerwińskiego oraz dowódcy Poznańskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Wsiewołoda Strażewskiego.

Sztandar został wręczony dowódcy oddziału, ppłk. Walerianowi Kuczyńskiemu. Na lewej stronie płatu, nad hasłem: „ZA POLSKĘ, WOLNOŚĆ I LUD”, znajdował się napis „dar ziemi lubuskiej”, a w rogach tej strony umieszczono herby miast. 2 Oddział Wojsk Ochrony Pogranicza przekształcono 1 stycznia 1949 roku w 10 Brygadę Ochrony Pogranicza. Wówczas na sztandarze dokonano zmian, a na jego prawej stronie, zamiast napisu „II O.O.P.”, umieszczono cyfry i skrót nowej nazwy jednostki, tj. „10 B.O.P.”. W kolejnych reorganizacjach jednostka zmieniała nazwy i numery, a ten wzór przetrwał aż do momentu otrzymania nowego sztandaru wzoru z 1955 roku.

Dowódcy brygady

ppłk Filip Kujun (od 28.10.1946 do 17.05.1949)

ppłk Zygmunt Tarnowski.

Przekształcenia

2 Oddział Ochrony Pogranicza → 2 Poznański Oddział WOP → 10 Brygada Ochrony → 9 Brygada WOP → 9 Lubuska Brygada WOP → Lubuska Brygada WOP → Ośrodek Szkolenia WOP w Krośnie Odrzańskim → Lubuski Oddział Straży Granicznej → Nadodrzański Oddział Straży Granicznej.

Przypisy

Bibliografia

Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.

Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.

Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.

Tadeusz Niedziela (red.): Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznicę objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP, 1995.

Grzegorz Goryński. Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”, 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.

Andrzej Błażej: Zarys dziejów Lubuskiej Brygady WOP (1945–1985). Krosno Odrzańskie, 1985.

Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948−1956, Szczecin, Archiwum Straży Granicznej.