10 Brygada Kawalerii Pancernej (fr. 10éme Brigade de cavalerie blindée) to polska jednostka pancerna, która powstała w czasie II wojny światowej, w 1940 roku we Francji.
Początki
Jednostka została utworzona w wyniku odtworzenia struktur 10 Brygady Kawalerii, która została rozbrojona po zakończeniu kampanii wrześniowej w 1939 roku. Jej formowanie miało miejsce w Camp de Coëtquidan pod dowództwem gen. Stanisława Maczka, a proces ten trwał od jesieni 1939 do wiosny 1940 roku.
Początkowo polskie jednostki pancerne we Francji składały się z grupy weteranów kampanii wrześniowej, w tym uchodźców z Węgier. W Coëtquidan gromadzono obsadę osobową planowanych jednostek pancernych, wśród których byli kierowcy i żołnierze służb technicznych Wojska Polskiego. Pierwsza grupa polskich oficerów broni pancernych, dowodzona przez majora Leonarda Furs-Żyrkiewicza, dotarła do Coëtquidan w połowie listopada 1939 roku.
W czasie kampanii francuskiej w 1940 roku brygada znajdowała się w fazie organizacji. Francuskie władze wykazywały niechęć do uzbrajania polskich jednostek, tłumacząc to reorganizacją własnych sił zbrojnych i planowaniem formacji na rok 1942. Oficerowie brygady zdołali zdobyć jedynie niewielkie ilości prostego sprzętu szkoleniowego. Zmiana w stosunku francuskich władz do brygady nastąpiła dopiero po 10 maja, gdy Niemcy zaatakowali Francję. 24 maja Maczek otrzymał rozkaz określający formę polskiej jednostki. W ciągu pięciu dni brygada musiała zreorganizować się, odebrać nowy sprzęt oraz przenieść się pod Paryż. Symbolem 10 Brygady Kawalerii Pancernej były czerwone maki malowane na czołgach i samochodach.
Szlak bojowy
10 czerwca brygada, w niepełnym składzie, została włączona do francuskiej 4 Armii. Wzięła udział w walkach opóźniających w Szampanii, atakując na Champaubert i osłaniając tym samym odwrót francuskich 20. i 59. Dywizji Piechoty przez Saint Gond. Jako straż przednia brała również udział w walkach o Montbard w dniach 16–17 czerwca, osłaniając odwrót francuskiego korpusu przez Kanał Burgundzki. 17 czerwca brygada osiągnęła taktyczne zwycięstwo, wypierając niemieckie oddziały z miasta. Straty polskie wyniosły 17 poległych i 30 rannych żołnierzy oraz trzy czołgi. Po stronie niemieckiej poległo 60 żołnierzy, a kilku wzięto do niewoli. Mimo tego zwycięstwa, nie udało się zdobyć przeprawy, a przerzucony most został wysadzony w powietrze. Gen. Maczek zdecydował się na opuszczenie miasta.
W trakcie kampanii jednostka była zmuszona do systematycznego niszczenia własnego sprzętu z powodu braku zaopatrzenia w benzynę. Dowódca próbował przenieść brygadę nad Loarę, aby tam przegrupować się i dołączyć do walki o Paryż.
18 czerwca, w lesie pod miejscowością Moloy, gen. Maczek podjął decyzję o rozformowaniu brygady, która już wtedy nie miała żadnych pojazdów. Rozdzielił żołnierzy na małe oddziały i nakazał im samodzielny marsz w kierunku południowej Francji. Udało im się dotrzeć do Wielkiej Brytanii, gdzie wkrótce po tym podjęli służbę w nowo utworzonej 1 Dywizji Pancernej.
Obecnie tradycje 10 Brygady Kawalerii Pancernej kontynuuje 10 Brygada Kawalerii Pancernej im. gen. S. Maczka ze Świętoszowa.
Struktura organizacyjna
- Sztab brygady
- 1 pułk czołgów
- dywizjon kawalerii zmotoryzowanej
- dywizjon przeciwpancerny
- kompania saperów
- bateria artylerii przeciwlotniczej 25 mm
Obsada personalna Kwatery Głównej 10 BKPanc
Dowódca:
gen. bryg. Stanisław Maczek
Oficerowie:
- mjr dypl. Franciszek Skibiński (szef sztabu)
- mjr Leon Jankowski (dowódca szwadronu)
- mjr Aleksander Stefanowicz (adiutant dowódcy)
- mjr Leonard Furs-Żyrkiewicz (dowódca batalionu czołgów)
- kpt. dypl. Ludwik Antoni Stankiewicz (oficer operacyjny)
- kpt. Roman Proszek
- rtm. Wiktor Zarembiński
- por. Jerzy Władysław Sokołowski
- ppor. Janusz Prądzyński
- ppor. Stanisław Raczkowski
Żołnierze:
- o. Karol Bik-Dzieszowski (kapelan)
- Stefan Bałuk
- Stefan Jasieński
- Włada Majewska
- Stefan Mich
- Rafał Niedzielski
- Zbigniew Mieczysław Rosiński
- Waldemar Szwiec
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Śladami polskich gąsienic tom 1 Francja 1939-1940. Warszawa: Edipresse, 2014. ISBN 978-83-7989-099-6.
Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-02923-1.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945 : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8. Brak numerów stron w książce.
Janusz Zuziak: Wojsko polskie we Francji. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2013. ISBN 978-83-7399-580-2.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddz. Broni Pancernej, 1971. Brak numerów stron w książce.