10 Batalion Pancerny (10 bpanc)
10 Batalion Pancerny (10 bpanc) był oddziałem broni pancernych Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej.
Jednostka ta funkcjonowała w okresie pokoju, realizując zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernych, a także angażując się w działalność organizacyjną i szkoleniową. Stacjonowała w Łodzi. W 1939 roku, po mobilizacji jednostek zgodnie z planem mobilizacyjnym, batalion został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Od lata 1921 roku w garnizonie Łódź, w ramach Okręgu Korpusu nr IV, stacjonowała kadra 4 dywizjonu samochodowego. W dniu 14 listopada 1935 roku kadra ta została przekształcona w kadrę 10 batalionu pancernego. Następnie, 30 października 1937 roku, kadra ta stała się 10 batalionem pancernym, a pododdziały batalionu zostały przeniesione do Zgierza. Dowództwo pozostało w Łodzi do 1939 roku. W maju 1937 jednostka została podporządkowana dowódcy 1 Grupy Pancernej. Batalion należał do typu II.
W 1939 roku batalion stacjonował w Zgierzu.
Organizacja pokojowa batalionu
- dowództwo
- kwatermistrzostwo
- pluton łączności
- 2 kompanie pancerne
- kompania rozpoznawcza
- kolumna samochodowa
- park
- kompania Junackich Hufców Pracy
Na stan z 15 lipca 1939 roku, w ewidencji batalionu znajdowały się następujące pojazdy: 33 czołgi rozpoznawcze TK-3, 88 samochodów ciężarowych, 29 samochodów specjalnych, 13 samochodów osobowych, 37 motocykli oraz 8 przyczep.
Mobilizacja w 1939
Batalion działał jako jednostka mobilizująca pododdziały broni pancernych, przewidziane w organizacji wojennej wojska, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”. Po sformowaniu tych pododdziałów batalion był likwidowany, a nadwyżki ludzi i sprzętu przekazywano do ośrodków zapasowych broni pancernych.
W ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek koloru żółtego, batalion formował:
- 41 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla Armii „Łódź”
- 42 samodzielną kompanię czołgów rozpoznawczych dla Armii „Łódź”
- kolumnę samochodów sanitarnych typ I nr 401 (Fiat 621) dla Armii „Łódź” – dowódca: por. Bielanik
- kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 451 (Fiat 621) dla Armii „Łódź”; dowódca – por. Stanisław Wojcieszek
- kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 452 dla Armii „Łódź”
- kolumnę samochodów ciężarowych typ I nr 453 (Fiat 621) dla Armii „Łódź”; dowódca – por rez. Wacław Gogut
- kolumnę samochodów osobowych nr 41 dla Armii „Łódź”
W I rzucie mobilizacji powszechnej batalion wystawiał:
- kolumnę samochodów sanitarnych PCK typ I nr 402 (Fiat 614) dla Armii „Łódź”
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 454 dla Armii „Łódź”; dowódca – por. rez. Jabłoński
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 455
- kolumnę samochodów ciężarowych typ II nr 456
- kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 41 dla OK IV
- kolumnę samochodów ciężarowych w Kraju nr 91 dla OK IX
- kolumnę samochodów ciężarowych i osobowych w Kraju nr 4 dla OK IV
W II rzucie mobilizacji powszechnej batalion organizował:
- stały park broni pancernych nr 41 dla Armii „Łódź”; dowódca – Jerzy Rędziejewski
Żołnierze batalionu
Dowódcy batalionu:
- mjr Henryk Emil Cybulski
- mjr / ppłk Michał Piwoszczuk (– 1939)
Podoficerowie batalionu:
- Józef Mierzyński
Organizacja i obsada personalna w 1939 roku.
Symbole batalionu
Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 marca 1938 roku batalion otrzymał sztandar. Tak jak wszystkie sztandary broni pancernych, miał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego znajdował się Znak Pancerny, który umieszczono również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono:
- w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
- w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu — godło Zgierza
- w lewym dolnym rogu — odznakę honorową 10 batalionu pancernego
Uroczystość wręczenia sztandaru miała miejsce 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie, a sztandar przekazał minister spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, reprezentujący Prezydenta RP oraz Naczelnego Wodza.
Obecnie sztandar można zobaczyć w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Odznaka pamiątkowa
22 grudnia 1937 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 10 bpanc.
Odznaka ma formę krzyża maltańskiego pokrytego czarną emalią, a w jej centrum znajduje się srebrny smok. Nie ma dostępnych informacji na temat autora projektu odznaki. Była ona wykonywana jedynie w wersji emaliowanej.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4, s. 198, 335-337.
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
Waldemar Rezmer, Operacyjna służba sztabów Wojska Polskiego w 1939 r. (organizacja, zasady funkcjonowania, przygotowanie do wojny), Toruń 1993.
Włodzimierz Kozłowski, Łódzko-zgierski 10 batalion pancerny (1935-1939), „Rocznik Łódzki” 1985, T. XXXV.