1 (101) Wileński Pułk Artylerii Lekkiej im. gen. Bema
1 Wileński Pułk Artylerii Lekkiej im. gen. Bema (1 pal) to jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego stacjonująca we Francji. Pułk był częścią 1 Dywizji Grenadierów i w systemie francuskim nosił numer 101.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na początku grudnia 1939 roku w obozie Coëtquidan powstał dywizjon specjalny artylerii, który prowadził mjr Kazimierz Skrzywan. W ramach tej jednostki rozpoczęto organizację kadr oraz formowanie 1 pułku artylerii lekkiej i 1 pułku artylerii ciężkiej, które miały wspierać nowo formowaną 1 Dywizję Piechoty. Dnia 9 grudnia 1939 r. dostarczono do dywizjonu 10 armat 75 mm oraz 2 haubice 155 mm, co pozwoliło na rozpoczęcie szkolenia artylerzystów. 30 grudnia ukazał się rozkaz dowódcy dywizji, płk. dypl. Zygmunta Bohusza-Szyszko, dotyczący utworzenia 1 pułku artylerii lekkiej oraz 10 dywizyjnej baterii artylerii przeciwpancernej, która miała być podporządkowana pułkowi. Formowanie odbywało się w miasteczku Baignon oraz w jego okolicach. Jednakże, z powodu opóźnień, prace nad 10 baterią ppanc. rozpoczęto dopiero w marcu 1940 roku. W nowym pułku oficerowie w większości pochodzili z Polski, a większość podoficerów również, z kolei 30% szeregowych stanowiły ochotnicy z kraju, a reszta to poborowi z Polonii we Francji i Belgii. Szkolenie odbywało się w miarę możliwości, z pozyskiwanym sprzętem i uzbrojeniem. Od 27 marca do 2 kwietnia 1940 roku pułk przeprowadził dwa strzelania artyleryjskie na poligonie. W dniach 16-18 kwietnia 1940 roku pułk został przetransportowany do strefy frontowej w Lotaryngii, gdzie ulokowano go w Ruppes. Podczas wizyty gen. Władysława Sikorskiego w dywizji, 3 maja 1940 roku, pułk otrzymał pełną nazwę „1 Wileński Pułk Artylerii Lekkiej im. gen. J. Bema”, co zostało potwierdzone rozkazem Naczelnego Wodza z 1 czerwca 1940 roku. 15 maja pułk, razem z dywizją, został przeniesiony na zaplecze frontowe francuskiej 4 Armii, zajmując rejon miejscowości Serres. W wyposażeniu pułku brakowało przyrządów optyczno-pomiarowych, broni przeciwlotniczej oraz sprzętu łączności, jednakże otrzymano amunicję i prowadzono strzelania oraz ćwiczenia, w tym manewrowe. 24 maja pułk, wraz z resztą artylerii dywizyjnej pod dowództwem gen. R. Niemiry, przeszedł do dyspozycji francuskiego XX Korpusu na odcinku Sarre.
Działania bojowe
W dniu 26 maja 10 bateria artylerii przeciwpancernej, razem z dywizyjną kompanią ppanc., została przeniesiona na odcinek francuskiej 52 DP, gdzie była podporządkowana jej dowództwu, organizując zaporę ppanc. w II rzucie obrony tej dywizji. Artyleria dywizyjna została podzielona na dwa zgrupowania: w zgrupowaniu „O” znalazł się dywizjon III/1 pal, natomiast w zgrupowaniu „B” pod dowództwem płk. Brzeszczyńskiego dywizjon I/1 pal oraz dowództwo pułku. Dywizjon II/1 pal wszedł w skład zgrupowania francuskiej artylerii płk. Bourgeois. Zgrupowania zajęły stanowiska ogniowe w nocy z 27 na 28 maja 1940 roku w rejonach: zgrupowanie „O” w Diffenbach les Hellimer, zgrupowanie „B” we Fremestroff, a II/1 pal w Lelling, które od nocy 5/6 czerwca zostało przesunięte do rejonu Sarralbe. Od 31 maja 1940 roku pułk rozpoczął walkę, biorąc udział w trzydniowym pojedynku artyleryjskim w rejonie Bois-de-Vitz. Dodatkowo dywizjony II i III ostrzeliwały niemiecką piechotę wspieraną przez wozy pancerne na pozycjach w Puttelange. Dzięki skutecznemu ogniowi, nieprzyjaciel był zmuszony do opuszczenia miasta St. Avold. 2 czerwca Naczelny Wódz gen. Sikorski wizytował I/1 pal na stanowiskach ogniowych. Od 4 do 10 czerwca pułk prowadził ostrzał wykrytych celów na liniach i zapleczu niemieckim z tych samych stanowisk. W dniach 11-13 czerwca pułk toczył intensywny pojedynek artyleryjski z niemiecką artylerią, która przygotowywała się do natarcia. Pułk był intensywnie atakowany przez lotnictwo nieprzyjaciela, tracąc w dniach 13 i 14 czerwca 15 poległych, 40 rannych żołnierzy oraz 242 konie. 14 czerwca wojska niemieckie, wspierane przez silną artylerię i lotnictwo, przystąpiły do natarcia. W wyniku walki i ostrzału z wrogiej artylerii, wszystkie baterie pułku zostały ostrzelane, tracąc do godziny 8.00 cztery haubice. Po zdobyciu przewagi, niemieckie siły przystąpiły do likwidacji obrony francuskich wojsk fortecznych oraz 52 DP. 1 Dywizja Grenadierów zajęła pozycje obronne i w godzinach popołudniowych odpierała niemieckie natarcie. W nocy z 14 na 15 czerwca artyleria dywizyjna powróciła do macierzystej dywizji, zmieniając stanowiska ogniowe. Od 15 czerwca pułk prowadził działania opóźniające, zmieniając swoje stanowiska. 10 bateria artylerii przeciwpancernej, walcząca w polskim zgrupowaniu ppanc. mjr Kosiora, w wyniku braku informacji o odwrocie, została w większości zniszczona w nocy 16 czerwca. Resztki z dwoma działami 47 mm dołączyły do pułku tego samego dnia. W rejonie miasteczka Dieuze 16 czerwca III dywizjon oraz 2 i 6 baterie wspierały walki oddziałów dywizji z 1 i 2 pułku grenadierów. W dniach 17 i 18 czerwca dywizja organizowała obronę na linii kanału Marna-Ren w rejonie miejscowości Lagarde. Wsparcie dla 2 pułku grenadierów zapewnił I dywizjon oraz dowództwo zgrupowania sztab 1 pal, podczas gdy III dywizjon wspierał 3 pułk grenadierów. Dowódca pułku, płk Brzeszczyński, zajął stanowisko dowódczo-obserwacyjne w Xousse. 17 czerwca pułk prowadził ognie nękające oraz zaporowe na niemieckie oddziały. Udzielono również silnego wsparcia dla polskiego kontrataku 3 pułku grenadierów oraz batalionu 1 pułku grenadierów, którzy likwidowali przyczółek nieprzyjaciela na kanale. 18 czerwca, od godziny 6.00, pułk uczestniczył w pojedynku artyleryjskim z niemieckimi bateriami, w wyniku którego zniszczeniu uległy centrala telefoniczna oraz strzelnica. Nieprzyjaciel zajął przyczółki na odcinkach obu pierwszorzutowych pułków grenadierów, zmuszając broniącą się dywizję do odwrotu z linii kanału. I dywizjon prowadził ogień do niemieckich czołgów. Nocą z 18 na 19 czerwca 1 pal wsparł ogniem bezpośrednim odwrót 1 DGren. oraz francuski 49 pułk piechoty, z pozycji ogniowych w rejonie wsi Pettonville. 1 Dywizja Grenadierów obsadziła odcinek obrony Baccarat-Merveiller, a w dniu 20 czerwca cały 1 pal dotarł na przedpole. Tego dnia pułk zaangażował się w walki, prowadząc ogień na zbliżające się jednostki nieprzyjaciela. Nocą z 20 na 21 czerwca dywizja, prowadząc walki odwrotowe, zajęła rubież Raon l’Ètape. Rano, o godzinie 8.00, dowódca dywizji wydał rozkaz nadania sygnału „4444”, co skutkowało zniszczeniem uzbrojenia i rozproszeniem żołnierzy pułku. W czasie kampanii odznaczono Krzyżem Złotym VM (IV Kl.) 3 oficerów, Krzyżem Srebrnym VM (V Kl.) 13 żołnierzy, Krzyżem Walecznych 133 żołnierzy, ZKZ z M 1 żołnierza, SKZ z M 8 żołnierzy oraz BKZ z M około 30 żołnierzy.
Organizacja i obsada personalna pułku
Organizacja i obsada personalna pułku:
Dowództwo
- dowódca pułku – płk dypl. Stefan Brzeszczyński (18 XII 1939 – 21 VI 1940)
- adiutant – kpt. Konstanty Harting
- szef sztabu – mjr dypl. Kazimierz Waygart
- francuski oficer łącznikowy przy sztabie 1 pal – mjr Pierre Foucher
I dywizjon
- dowódca dywizjonu – ppłk Tadeusz Rohoziński
- zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. Franciszek Rutkowski
- oficer obserwacyjny – ppor. Tadeusz Dziadur
- dowódca 1 baterii – por. Marian Litwinow
- dowódca 2 baterii – kpt. Michał Dawiskiba
- oficer ogniowy baterii – por. Janusz Zgierski
- dowódca plutonu – ppor. Alfons Maćkowiak
- dowódca plutonu – asp. Witold Kucharski
- dowódca 3 baterii – kpt. Józef Kwieciński
II dywizjon
- dowódca dywizjonu – ppłk Kazimierz Stafiej
- zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. Szylagy
- oficer obserwacyjny – ppor. rez. Michał Sczaniecki
- dowódca 4 baterii – kpt. Piotr Doliński
- dowódca 5 baterii – mjr Józef Stojewski-Rybczyński
- dowódca 6 baterii – kpt. Stanisław Hymol
III dywizjon
- dowódca dywizjonu – mjr Henryk Spaltenstein
- zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. Bogusław Szczerkowski
- oficer obserwacyjny – ppor. Edward Ossowski
- dowódca 7 baterii – por. Mieczysław Zieliński
- oficer ogniowy – ppor. Józef Biczysko
- dowódca plutonu – ppor. Henryk de Lapierre
- dowódca plutonu – ppor. Wilhelm Geliner
- dowódca 8 baterii – kpt. Stanisław Osiecki
- dowódca 9 baterii – kpt. Zbigniew Czyżewski
Pluton łączności
- dowódca plutonu – kpt. Zachuta
10 bateria artylerii przeciwpancernej
- dowódca baterii – kpt. Sergiusz Ursyn-Szantyr
Przypisy
Bibliografia
- Zygmunt Kosior: Bitwa pod Lagarde. Studium. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
- Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.
- Aleksander Blum (red.): Artyleria Polska. Kampania Francuska 1940. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: 1983.