1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii

To jednostka kawalerii ludowego Wojska Polskiego.

Została utworzona w ZSRR w 1944 roku jako 1 Samodzielna Brygada Kawalerii. Była to jedyna polska jednostka kawalerii sformowana po kampanii wrześniowej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Brygada była formowana od marca do maja 1944 roku w Trościańcu, położonym na południowy wschód od Sum (w Ukraińskiej SRR), zgodnie z etatem 06/450 radzieckiej samodzielnej brygady kawalerii. Początkowy stan brygady wynosił 3025 żołnierzy, a po zmianach wzrósł do 3500. Rozkazem nr 38 z 8 maja 1944 roku została włączona do 1 Armii Polskiej w ZSRR. Od 6 sierpnia 1944 roku aż do zakończenia II wojny światowej działała w ramach 1 Armii Wojska Polskiego.

Rekrutacja żołnierzy odbywała się głównie spośród kawalerzystów polskich, którzy brali udział w walkach we wrześniu 1939 roku. Około 75% stanowili żołnierze 19 pułku Ułanów Wołyńskich i 21 pułku Ułanów Nadwiślańskich, a pozostałych żołnierzy rekrutowano z 6 pułku Ułanów Kaniowskich, 9 pułku Ułanów Małopolskich, 12 pułku Ułanów Podolskich, 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, 23 pułku Ułanów Grodzieńskich, 2 pułku strzelców konnych oraz 3 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stefana Czarnieckiego i innych, w tym z jednostek spoza kawalerii.

Jednakże, występowały braki w kadrze oficerskiej. Stanowiska oficerów starszych obsadzono głównie kawalerzystami z Armii Czerwonej polskiego pochodzenia, natomiast oficerowie młodsi byli promowani spośród podoficerów. Po przybyciu do kraju brygada została uzupełniona poborowymi z terenów Wołynia i Podola, głównie z okolic Tarnopola i Równego, a także grupą partyzantów z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty.

Poszczególne pododdziały zaprzysiężono w Dobrzyńcu w dniach 4, 6 i 13 października 1944 roku.

Struktura organizacyjna

W skład brygady wchodziły:

Dowództwo i sztab,
2 pułk ułanów,
3 pułk ułanów,
4 dywizjon artylerii konnej,
dywizjon szkolny,
8 bateria przeciwlotnicza,
12 szwadron saperów,
służby:
4 park amunicyjny,
5 ambulans weterynaryjny,
6 szwadron medyczno-sanitarny,
7 kolumna taborowa,
9 szwadron zabezpieczenia technicznego,
10 szwadron łączności,
Wojskowa Stacja Pocztowa nr 2977.

Stan etatowy wynosił 3025 ludzi (302 oficerów, 693 podoficerów, 2030 szeregowych), a następnie wzrósł do 3500; dysponowano 3004 końmi, 7 motocyklami, 109 samochodami, 25 radiostacjami, 429 pistoletami maszynowymi, 2427 karabinkami, 60 karabinami maszynowymi, 6 wielkokalibrowymi karabinami maszynowymi (DSzK), 48 rusznicami przeciwpancernymi, 24 moździerzami 82 mm, 20 armatami 76 mm, 6 armatami przeciwlotniczymi 37 mm wz. 1939 (61-K).

Dowództwo brygady

Dowódcami brygady byli:

płk Władimir Radziwanowicz (12 kwietnia 1944 – 12 lutego 1945),
p.o. ppłk Konstanty Gryżewski (15 lutego – 2 marca 1945),
płk Aleksander Dawidziuk (3 marca – 1 maja 1945).

Zastępcą dowódcy brygady ds. polityczno-wychowawczych był:

rtm. (mjr, ppłk) Stanisław Arkuszewski (1 maja 1944 – do końca wojny).

Zastępcą dowódcy brygady ds. liniowych był:

vakant – do 8 kwietnia 1945,
ppłk Andrzej Lisowski (8 kwietnia 1944 – do końca wojny).

Szefem sztabu był:

ppłk Mikołaj Pichowicz (1 maja 1944 – 5 lutego 1945),
p.o. mjr Leonid Maksimow (5 lutego – 3 marca 1945),
ppłk Mikołaj Pichowicz (3 marca 1945 – do końca wojny).

Działania bojowe

Po zakończeniu szkolenia i otrzymaniu wyposażenia kawaleryjskiego, 1 Brygada osiągnęła gotowość bojową. Na początku lipca 1944 roku brygada została przewieziona transportem kolejowym z rejonu Sum na Wołyń, w okolice Kiwerc, gdzie skoncentrowała się w lasach w rejonie Onewa i Suska. 23 lipca opuściła rejon wyczekiwania i po forsownym marszu dotarła do Chełma, gdzie pełniła służbę garnizonową oraz chroniła PKWN. 15 sierpnia 1944 roku uczestniczyła w defiladzie w Lublinie przed przewodniczącym Krajowej Rady Narodowej, Bolesławem Bierutem.

Brygada weszła do walki po raz pierwszy we wrześniu 1944 roku na przyczółku warecko-magnuszewskim. Następnie wkroczyła na Pragę, gdzie podczas forsowania Wisły prowadziła działania demonstracyjne w rejonie mostu Kierbedzia. Od października do grudnia 1944 roku brygada znajdowała się na linii frontu w rejonie Glinianka – Kołbiel, a później w rejonie Świdry Małe – Karczew.

W trakcie radzieckiej ofensywy styczniowej 1945 roku jednostka sforsowała Wisłę i wkroczyła do Warszawy od strony Służewca, a następnie otrzymała rozkaz przejścia do Bydgoszczy.

Brygada walczyła na Pomorzu razem z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego, m.in. o Podgaje, Jastrowie, Wielboki, Sośnicę.

1 marca 1945 roku 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii przeprowadziła ostatnią w historii jazdy polskiej szarżę kawaleryjską na pozycje niemieckie we wsi Borujsko (Schönfeld), które stanowiło część trzeciej linii umocnień Wału Pomorskiego. Wcześniejsze natarcia na Borujsko tego dnia – czołgi i oddziały 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty – nie przyniosły sukcesu z powodu trudnego terenu i położenia wsi na wzniesieniu. Do wsparcia kolejnego natarcia wyznaczono grupę bojową kawalerii, składającą się z dwóch szwadronów pod dowództwem podporucznika Zbigniewa Staraka. Grupa, po zaciętej walce, zdobyła Borujsko, tracąc zaledwie 7 ułanów zabitych i 10 rannych.

Brygada następnie brała udział w walkach o Gryfice oraz dokonała uroczystych zaślubin Polski z morzem w Mrzeżynie. W tym czasie działała w składzie 7 Gwardyjskiego Korpusu Kawalerii Armii Czerwonej. W kwietniu 1945 roku zajmowała pozycje obronne wzdłuż brzegów rzeki Dziwna i Zalewu Szczecińskiego. Po przekroczeniu Odry, warszawscy kawalerzyści rozpoczęli walki w Brandenburgii, zbliżając się do północnych przedmieść Berlina. W pierwszych dniach maja Warszawska Brygada dotarła w okolice Łaby, kończąc swój szlak bojowy w rejonie Wandlitz.

W dniu 15 maja 1945 roku, na rozkaz Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego, 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii została przeformowana w 1 Warszawską Dywizję Kawalerii, która istniała do 1947 roku.

Symbole brygady

Sztandar został ufundowany przez społeczeństwo Lublina w lipcu 1944 roku i wręczony brygadzie na froncie. Został wykonany przez zakonnice w Lublinie, według wzoru sztandarów kawaleryjskich z okresu międzywojennego, z wizerunkiem krzyża Virtuti Militari. Po raz pierwszy na ten sztandar przysięgę złożyło uzupełnienie wcielone do brygady na Pradze.

Proporczyki sztabu brygady i służb były w kolorach czerwono-jasnoniebieskich.

Początkowo brygada nie miała lanc, jednakże rozkaz dowódcy 1 KPSZ w ZSRR nr 13 z 24 października 1943 roku przewidywał wyposażenie kawalerii w proporczyki na lance w barwach narodowych. Pierwsze lance sporządzono prowizorycznie. Po przybyciu na tereny polskie uzyskano pewną liczbę lanc z okresu międzywojennego, które były używane jako oznaki jednostek. Z czasem proporczyki w barwach narodowych zaczęto zastępować proporczykami w barwach pułków lub szwadronów specjalnych, na których zaznaczano numer szwadronu lub baterii. Proporce szwadronowe miały formę prostokąta z wycięciem, złożonego jakby z dwóch części: od strony wycięcia proporzec był dwukolorowy w barwach pułku.

Poszczególne szwadrony oznaczano barwami: 1 szwadron – czerwony, 2 szwadron – biały, 3 szwadron – żółty, 4 szwadron – niebieski, szwadron ckm – czarny. Dowództwo 1 SBK używało proporca w formie biało-czerwonego trójkąta, a po utworzeniu 1 WDK proporca złożonego od strony wycięcia z części biało-czerwonej, a od strony drzewca z kwadratu podzielonego na cztery pola oznaczające pułki. W górnym rzędzie: pole czerwone z cyfrą 1 oznaczało 1 pułk, pole białe z cyfrą 2 – 2 pułk; w dolnym rzędzie: pole żółte z cyfrą 3 – 3 pułk, pole czarne bez cyfry – 57 pak.

Upamiętnienie

W 1967 roku, przy ul. Wybrzeże Szczecińskie w Warszawie, w pobliżu mostu Poniatowskiego, odsłonięto głaz z wykutym napisem upamiętniającym żołnierzy 1 Warszawskiej Brygady Kawalerii, którzy polegli w walkach o wyzwolenie Warszawy we wrześniu 1944 i styczniu 1945 roku.

Nazwy wyróżniające i odznaczenia

Na mocy rozkazu dowódcy 1 Armii Wojska Polskiego nr 60 z 24 lutego 1945 roku oraz rozkazu Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej nr 011 z 19 lutego 1945 roku, brygada otrzymała miano Warszawska.

Na podstawie rozkazu Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego nr 127 z 8 maja 1946 roku, została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.

Przypisy

Bibliografia

Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń, Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.

Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 3, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07419-4.

Edmund Kosiarz: Wyzwolenie Polski północnej 1945. Gdynia: 1967.

Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03364-X. Brak numerów stron w książce.

Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Edward Pawłowski. 1 Brygada Kawalerii na Pomorzu Zachodnim. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4, s. 3–29, styczeń-czerwiec 1988. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.