1 Samodzielny Szwadron CKM – pododdział piechoty Polskich Sił Zbrojnych.
Historia, formowanie i zmiany organizacyjne
1 października 1940 roku, w Szkocji, powstał Dywizjon Rozpoznawczy Korpusu, który stał się jednostką rozpoznawczą I Korpusu Polskiego. W jego skład weszła kadra Oddziału Rozpoznawczego 2 DSP oraz żołnierze batalionów pancernych. 30 czerwca 1942 roku na bazie tego dywizjonu utworzono 1 Pułk Rozpoznawczy. 25 października 1943 roku jednostka została rozwiązana, a 307 żołnierzy przekazano do 10 pułku strzelców konnych i 10 batalionu dragonów, z kolei około 400 żołnierzy włączono do batalionu broni wspierającej, podporządkowanego dowódcy formującej się 3 Brygady Strzelców. Do 6 kwietnia 1944 roku batalion został rozformowany. Na podstawie kompanii ckm i moździerzy, zgodnie z rozkazem dowódcy 1 Dywizji Pancernej nr 681 z dnia 28 marca 1944, utworzono samodzielny szwadron ckm 3 Brygady Strzelców. Nadwyżki w liczbie około 220 żołnierzy skierowano do 8 i 9 batalionów strzelców, oddziałów łączności, kompanii sztabowej 3 BS oraz 1 pułku artylerii przeciwpancernej. Szwadron zorganizowano według etatu brytyjskiego WE II/239/1.
Działania wojenne
Po przybyciu do Francji 2 sierpnia 1944 roku, szwadron został skonsolidowany w ramach 3 Brygady Strzelców w rejonie Magny-En-Bessin. 7 sierpnia szwadron podzielono na plutony ckm, które przydzielono do batalionów strzelców: I pluton do 9 bs, II pluton do 8 bs oraz III pluton do bspodh.
Bitwa w Normandii
W okresie od 8 do 12 sierpnia, zadania plutonów były zgodne z potrzebami wspieranych batalionów. Szwadron poniósł straty w postaci 6 poległych. 14 sierpnia 1944 roku pozycje dywizji, przygotowującej się do natarcia, zostały zbombardowane przez brytyjskie lotnictwo bombowe. Nacierać miały w pierwszym rzucie 1 batalion strzelców podhalańskich oraz 8 batalion strzelców, które zostały pozbawione wsparcia artyleryjskiego. W związku z tym, pluton ciężkich moździerzy wsparł oba nacierające bataliony. Pozostałe dwa plutony ckm dozorowały las Quesney, osłaniając wschodnie skrzydło 8 bs. Od 15 do 17 sierpnia szwadron bronił przyczółka w Jort nad rzeką Dives. Następnie plutony ckm współdziałały z poszczególnymi batalionami strzelców. Od 19 sierpnia do zakończenia bitwy o Falaise, całość szwadronu znajdowała się na południowej części wzgórza 262, prowadząc obronę wspólnie z piechotą i czołgami dywizji. 22 sierpnia, po ustaniu walk, stan szwadronu wynosił 8 oficerów i 177 szeregowych. 23 sierpnia szwadron przeszedł na odpoczynek na zaplecze frontu. Straty szwadronu w okresie od 8 do 24 sierpnia wyniosły 8 poległych, 17 rannych i 2 zaginionych.
Pościg przez Francję i Belgię
Od 29 sierpnia 1944 roku szwadron rozpoczął marsz i pościg w ramach 3 BS. 3 września dołączył do batalionów strzelców walczących o Abbeville. 6 września część szwadronu wspierała bataliony strzelców w bojach o Ypres. 7 września część sił szwadronu wsparła 9 bs w walce o Roulers. 8 września jeden z plutonów ckm współdziałał w ramach grupy „Dowbor” w zdobyciu Thielt. Od 15 września szwadron (bez dwóch plutonów) działał w składzie grupy płk. dypl. Władysława Deca, osłaniając rejon Gandawy.
Walki na pograniczu belgijsko-holenderskim
2 pluton ckm od 16 września wspierał zgrupowanie 3 BS, przydzielony do 9 bs prowadził natarcie w kierunku Axel. Następnie wspierał 8 bs, jednak po poniesieniu znacznych strat został wycofany, a dowódca plutonu został zmieniony. Z powodu dużych strat w 1 plutonie, został on czasowo rozwiązany 9 października, a żołnierze z niego przeniesieni do dwóch pozostałych plutonów ckm. Straty w walkach o Alphen i w rejonie tego miasta wyniosły 29 żołnierzy. Od 9 do 26 października szwadron prowadził rotacyjne działania obronne na zajętych pozycjach, a po otrzymaniu uzupełnień odtworzono 1 pluton ckm. Od 29 października do 1 listopada 2 pluton ckm wspierał 8 bs w walce o przyczółek na rzece Mark. Pozostałe siły rozdzielono: 1 pluton do bspodh., 3 pluton do 9 bs, podczas walk o forsowanie kanału Mark. W dniach 6–8 listopada 1944 roku szwadron wsparł plutonami bataliony 3 BS w walkach o podejścia oraz o ufortyfikowany rejon przedmościa i miasto Moerdijk. Od 9 listopada szwadron stacjonował w Bredzie, w odwodzie na odpoczynku.
Obrona i dozorowanie odcinka frontu nad Mozą
Od 9 listopada do 19 grudnia 1944 roku, 1 samodzielny szwadron ckm pełnił służbę garnizonową w Bredzie, dozorując odcinek Mozy. Od 21 grudnia 1944 do 11 stycznia 1945 roku, całość sił szwadronu pełniła służbę na jednym odcinku. Następnie, w zależności od potrzeb, prowadzono dozór i działania obronne na innych odcinkach zajmowanych przez macierzystą brygadę. Żołnierze szwadronu mieli czas na odpoczynek, urlopy, szkolenia, a pozostali pobierali nowy sprzęt oraz naprawiali niesprawny. Przybywały uzupełnienia osobowe, a żołnierze uczestniczyli w uroczystościach, otrzymując odznaczenia i awanse.
Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech
W dniach od 7 do 9 kwietnia 1945 roku, szwadron przemaszerował znad Mozy w kierunku linii frontu. Od 11 kwietnia prowadził walki w ramach 3 BS. Od 16 kwietnia pluton ciężkich moździerzy wspierał działania 10 BKPanc. nad Küsten Kanal. 19 i 20 kwietnia szwadron wsparł forsowanie i walki na przyczółku za kanałem 9 bs. Od 27 kwietnia szwadron wspierał 3 BS. 5 maja o godzinie 8:00 szwadron wstrzymał działania bojowe z powodu kapitulacji wojsk niemieckich przed frontem 1 DPanc.
Cekaemiści i moździerzyści kawalerii po wojnie
5 maja 1945 roku 1 samodzielny szwadron ckm zajął jako garnizon okupacyjny miejscowość Rutterelfeld, współpracując z II dywizjonem 2 pułku artylerii motorowej. Działania okupacyjne na tym terenie szwadron prowadził do 20 maja 1945 roku. Jego zadaniem było oczyszczanie obszaru z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, a także łapanie przebranych żołnierzy oraz funkcjonariuszy hitlerowskich, jak również egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji, w tym ustalonej godziny policyjnej. W trakcie walk we Francji, Belgii, Holandii i Niemczech, z szeregów szwadronu poległo 21 żołnierzy, a 86 zostało rannych. Utracono 8 pojazdów gąsienicowych, 1 moździerz 4,2”, 13 ckm Vickers oraz 7 motocykli. Otrzymano liczne odznaczenia, w tym 6 Krzyży VM V kl, 74 KW oraz 18 KZ z M, a także zagraniczne, takie jak 2 MM, 1 Croix de Guerre i inne.
Żołnierze szwadronu
Dowódcy szwadronu:
ppłk Emil Gruszecki (1.10.1940 – 07.1941)
ppłk dypl. Antoni Grudziński (07.1941 – 10.08.1942)
mjr dypl. Zbigniew Dudziński (10.08.1942 – 5.03.1944)
mjr Andrzej Szajowski (5.03.1944 – 20.03.1944)
kpt./mjr Marian Kochanowski (5.04.1944 – 1.07.1946)
rtm. Jerzy Nowakowski (1.07.1946 – 10.04.1947)
Zastępca dowódcy:
por./rtm. Kazimierz Duda
Struktura organizacyjna pododdziału:
batalion broni wspierającej: 26 oficerów, 345 szeregowych
dowództwo (rzut dowodzenia, rzut zaopatrzenia, pluton łączności, pluton gospodarczy)
kompania ciężkich moździerzy
kompania działek przeciwlotniczych
kompania ciężkich karabinów maszynowych
1 samodzielny szwadron ckm: 11 oficerów, 204 szeregowych
dowództwo
pluton dowodzenia (drużyny: łączności, transportowa i gospodarcza)
3 plutony ckm x 4 ckm, 1 Piat, 1 lkm
pluton ciężkich moździerzy x 4 moździerze 4,2”
Barwy i symbole szwadronu
Szwadron obchodził swoje święto 1 października, w rocznicę powstania dywizjonu rozpoznawczego.
Proporzec został ofiarowany 1 pułkowi rozpoznawczemu w 1942 roku przez miasto Perth. Z prawej strony znajduje się herb miasta Perth w Szkocji, a z lewej odznaka 1 pułku rozpoznawczego. Proporczyk ma kolor żółto-amarantowy z niebiesko-białym paskiem pośrodku.
Znak na pojazdach:
Przypisy
Bibliografia
Strona kapitana ckm ze zdjęciami i dokumentami, w tym wykazy nazwisk ludzi z każdej z 3 plutonów, dostępna pod adresem opusmedia.fr (zarchiwizowane 2018-08-07).
Dembinok J., Szczech B., Urbański A., Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1984, ISBN 83-03-00719-X.
Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk: Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947. Geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei. Szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1946, Wojska Lądowe, Rzeszów 1997.
Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
Juliusz Tym, Jacek Kutzner: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 27. Walki 1. Dywizji Pancernej w rejonie Bredy i Moerdijk X-XI 1944 roku. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-126-9.
Juliusz Tym: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 29. Działania Polskiej 1. Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-128-3.
Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.
Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), s. 129–166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
Juliusz Tym: 3 Brygada Strzelców 1943-1945. Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 21. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-120-7.
Krzysztof Gaj: 1. Dywizja Pancerna (organizacja wielkiej jednostki pancernej PSZ na Zachodzie – sierpień 1944 r.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-283-0.