1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej (1 sdapl) – to jednostka artylerii przeciwlotniczej w ramach ludowego Wojska Polskiego.
17 lipca 1943 roku, dowódca 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki wydał rozkaz nr 043/org., który powołał 1 sdapl według radzieckiego etatu nr 08/588 w obozie wojskowym w Sielcach nad Oką.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Nieformalnie proces formowania dywizjonu rozpoczął się w czerwcu 1943 roku, tworząc w ramach 1 pułku artylerii lekkiej baterię artylerii przeciwlotniczej. Po wydaniu rozkazu organizacyjnego, na bazie wydzielonej z 1 pal baterii oraz napływających ochotników i poborowych, a także byłych żołnierzy artylerii przeciwlotniczej z kampanii wrześniowej 1939 roku, przystąpiono do tworzenia dywizjonu. Zakwaterowano go na odcinku nr 2, obok 1 pułku artylerii lekkiej i 1 samodzielnego dywizjonu moździerzy. Żołnierze byli sukcesywnie umundurowywani i uzbrajani w broń strzelecką, a następnie przydzielano im armaty oraz wielkokalibrowe karabiny przeciwlotnicze. Następnie dostarczano sprzęt optyczny, kwatermistrzowski, transportowy oraz do łączności. Intensywne szkolenie było utrudnione przez brak doświadczonej kadry dowódczej, jednak przybyli oficerowie pochodzenia polskiego z Armii Czerwonej. Od 17 grudnia 1943 roku, dywizjon został podporządkowany dowództwu 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
Działania bojowe i walki 1 samodzielnego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej
Pierwsze zadanie bojowe dywizjon wykonał od 31 sierpnia do początku września 1943 roku, zapewniając osłonę przeciwlotniczą dla mostów i pontonów przez rzekę Okę oraz stacji kolejowej Diwowo podczas wymarszu 1 DP im. T. Kościuszki na front. 31 grudnia 1943 roku, 1 sdapl osłaniał załadunek i odjazd 2 DP ze stacji kolejowej Diwowo. Następnie, po załadunku, został przewieziony do stacji kolejowej Poczynek na Smoleńszczyźnie, gdzie pełnił osłonę do 19 stycznia. 10 stycznia, rejon stacji kolejowej był bombardowany przez lotnictwo niemieckie. Pomiędzy 20 a 27 stycznia, dywizjon z sukcesem przegrupował swoje baterie do wsi Łaptiewo, Piworsko i Płoskoje Słoboda, osłaniając sztab 1 KPSZ w ZSRR oraz Brygadę Artylerii. W dalszym ciągu odbywało się szkolenie bojowe dywizjonu. 23 marca, 1 sdapl, bez 2 baterii, która została wysłana wcześniej, został załadowany na transport kolejowy w stacji Poczynek i wyruszył w rejon Żytomierza, gdzie koncentrowała się 1 Armia Polska. 7 kwietnia eszelon dotarł do stacji węzłowej w Darnicy i utknął w zatorze. Od godziny 0:40, 1 bateria wraz z plutonem PKM prowadziła obronę zgromadzonych transportów kolejowych z pozycji ogniowych na platformach. Odpieranie nalotu trwało do świtu 8 kwietnia. W walkach strącono dwa samoloty Ju-88, a 48 żołnierzy poległo, a 55 zostało rannych; zniszczono 2 armaty 37 mm oraz 1 PKM, a także pojazdy, sprzęt łączności i uzbrojenie. Od 12 kwietnia dywizjon został rozlokowany w rejonie wsi Trojanów, Wolica i Siugury, osłaniając sztab armii oraz brygadę artylerii. Od 11 maja 1944 roku, 1 sdapl systematycznie przemieszczał się z osłanianymi sztabami i jednostkami na transportach kolejowych w rejon Kiwerc. Stacjonował w okolicach wsi Chopinów, Jeziory i Łyczki. W ramach uzupełnień przybyło 190 poborowych, dodatkowo 7 oficerów oraz 29 podoficerów i żołnierzy przeszło jako wsparcie kadrowe do formowanej 1 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej. W lipcu, 1 sdapl przeprowadził wieloetapowy marsz pojazdami kołowymi, osłaniając dowództwo i sztab 1 Armii oraz inne jednostki z Wołynia, przez Chełm i Lublin, do rejonu wsi Bałtów w okolicach Ryk. W tym obszarze, 29 lipca, podczas postoju, osłaniał sztab oraz artylerię armii, a po udanym odparciu nalotu, zestrzelił 1 samolot Fw-190. Marszem kołowym dywizjon został przeniesiony nad Wisłę, do wsi Żabieniec, gdzie dotarł 8 sierpnia 1944 r. Tego dnia dywizjon, poszczególnymi bateriami i plutonami, zajął stanowiska ogniowe w rejonie miejscowości Skurcza, Tarnów, Holendry i Wilga, osłaniając sztab armii oraz most na przyczółek warecki. 3 bateria dywizjonu, wyposażona w armaty kal. 85 mm, była najbardziej wysunięta do mostu i prowadziła nocny bój 8/9 sierpnia, w wyniku czego zestrzelono 1 samolot He-111, tracąc 6 poległych, 11 rannych oraz 2 zaginionych żołnierzy. W dniach 10, 12, 13 i 16 sierpnia, 3 bateria brała udział w zwalczaniu nalotów wroga na przeprawy, nie ponosząc strat własnych, ale była ostrzeliwana przez artylerię niemiecką. Z powodu strat, w celu reorganizacji, 3 bateria została 24 sierpnia skierowana do Zadybia Starego, aby osłaniać lotnisko 1 pułku lotnictwa myśliwskiego „Warszawa”. W nocy z 6 na 7 września, cały dywizjon został przeniesiony do obrony przeciwlotniczej stacji kolejowej Krzywda, gdzie znajdował się punkt wyładunku zaopatrzenia dla 1 Armii WP. Od 26 września, podobne zadania pełnił 1 sdapl w rejonie stacji kolejowej Pilawa, będącej bazą przeładowczą armii. W tym rejonie dywizjon wielokrotnie prowadził ogień przeciwlotniczy, a 3 bateria średniego kal. 20 listopada zestrzeliła samolot He-111. 17 grudnia dywizjon został przeniesiony do Miłosnej koło Warszawy. Od 11 do 13 lutego 1945 roku, dywizjon maszerował za 1 Armią przez Warszawę, Sochaczew, Kutno, Włocławek, Inowrocław, Bydgoszcz do Złotowa. Na miejscu osłaniał bazę przeładowczą oraz zaopatrzeniową armii, w tym magazyny, szpitale i inne urządzenia kwatermistrzowskie 1 Armii WP. 14 lutego zwiad dywizjonu stoczył potyczkę z niemiecką grupą wojsk, która wyłamała się z garnizonu Piła. 15 i 16 lutego, 3 bateria średniego kal. prowadziła walkę artyleryjską z siłami wroga, wspierając jednostki Armii Czerwonej przy likwidacji tej grupy. Od 22 lutego dywizjon ochraniał sztab armii w Wałczu, od 4 marca w Mirosławcu, od 6 marca w Złocieńcu, od 8 marca w Różankach, a od 11 marca w Gryficach. Prowadził patrole oraz pełnił służbę przeciwlotniczą i wartowniczą. Od 28 marca osłaniał stację wyładowczą w Płotach, a 13 kwietnia dotarł do rejonu Myśliborza. Od 20 kwietnia osłaniał lotnisko 1 plm „Warszawa”. Następnie, maszerując w ślad za jednostkami I rzutu 1 AWP, dywizjon osiągnął 26 kwietnia Oranienburg, osłaniając przeprawę jednostek armii przez kanał Hohenzollernów. W dniach 26 i 28 kwietnia dywizjon prowadził ogień do celów powietrznych oraz naziemnych na przyczółku za kanałem. 29 kwietnia 1945 r. dywizjon stoczył walkę z lotnictwem wroga, strącając 2 Fw-190 oraz 2 Me-109. 2 maja 1 sdapl został przeniesiony do rejonu Velten, a 4 maja do Friezak, po czym 7 maja osiągnął miejscowość Biesentahl, gdzie zakończył swoje działania wojenne.
Struktura organizacyjna
Zgodnie z etatem radzieckim nr 08/588.
- dowództwo,
- sztab,
- pluton dowodzenia,
- 2 baterie artylerii przeciwlotniczej małokalibrowej x 4 armaty kal. 37 mm każda,
- bateria artylerii przeciwlotniczej średniokalibrowej x 4 armaty kal. 85 mm, 1 wkm kal. 12,7 DSzk,
- pluton karabinów maszynowych x 4 wkm kal. 12,7 mm DSzk,
- pluton zaopatrzenia bojowego,
- kwatermistrzostwo.
Stan etatowy: 30 oficerów, 99 podoficerów, 184 szeregowych, łącznie 313 żołnierzy. Wyposażenie: 4 armaty kal. 85 mm, 8 armat kal. 37 mm, 5 wkm, 1 przyrząd centralny, 5 dalmierzy, 5 traktorów oraz 38 samochodów.
Żołnierze dywizjonu
Dowódca dywizjonu
p.o. por./kpt. Kazimierz Witkowski (17 VII – 1 VIII 1943)
mjr/ppłk Włodzimierz Sokołowski (2 VIII 1943 – 17 V 1944)
kpt. Kazimierz Witkowski (17 V 1944 – do końca wojny)
Szef sztabu
kpt. Kazimierz Witkowski (2 VIII 1943 – 17 V 1944)
por./kpt. Włodzimierz Downarowicz (17 V 1944 – 14 II 1945)
kpt. Głoba (14 II 1945 – do końca wojny)
Zastępca ds. polityczno-wychowawczych
por. Kazimierz Wolski (20 VII – XI 1943)
por. Wrzos (XI – XII 1943)
por./kpt. Julian Biełous (I – VI 1944)
ppor./por. Jerzy Zakrzewski (VII 1944 – do końca wojny)
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
por. Iwan Kanonienko
kpr. Michał Kurczewski
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ostrowski: Pierwszy przeciwlotniczy. Z dziejów 1 samodzielnego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.
Władysław Ways: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie działania bojowe. Organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek artylerii, tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.