1 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Litewskiej

1 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Litewskiej

1 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Litewskiej był oddziałem piechoty w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, które funkcjonowało w ramach I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Jednostka ta była taktycznym oddziałem składającym się z kilku kompanii piechoty, co czyniło ją odpowiednikiem późniejszych pułków piechoty. Jej nazwa wskazywała na to, że na czoło jednostki zawsze stawał hetman wielki litewski.

Od 1717 roku regiment nosił nazwę „pułku infanterii hetmana wielkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego”, w okolicach 1766 roku nazywano go „regimentem grenadierskim 1.”, a później „regimentem pieszym 1 buławy wielkiej Wielkiego Księstwa Litewskiego”.

Regiment Pieszy 1 Buławy Wielkiej Litewskiej został utworzony w 1775 roku z przekształcenia Regimentu Dragonii Buławy Wielkiej. Często bywał też określany jako regiment grenadierów Buławy Wielkiej Litewskiej.

W 1776 roku stan etatowy wynosił 220 żołnierzy (216 „głów” oraz czterech woźniców). Według „raty marcowej” z 1777 roku, faktyczny stan wynosił również 220 żołnierzy. Struktura regimentu obejmowała sztab, kompanię pułkownika, podpułkownika, majora oraz kapitana.

Reformy sejmu czteroletniego przewidywały w 1789 zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy, co wiązało się z planowanym rozszerzeniem regimentu do 2153 osób.

Jednakże, później liczba etatowa została zmniejszona do 65 tysięcy, a nowe etaty nie zostały wprowadzone w życie. Regiment zdołał jednak zwiększyć liczbę kompanii do ośmiu. W 1790 roku zwiększono cztery istniejące kompanie, a w latach 1792–1793 powstały cztery nowe. We wrześniu 1792 roku przewidywany etat wynosił 1440 żołnierzy, podczas gdy faktycznie było ich 922. W maju 1792 roku regiment został powiększony o 240 żołnierzy. W sierpniu 1793 roku nastąpiły redukcje, a stan etatowy wyniósł 752 żołnierzy, do których dodano 10 woźniców. Struktura regimentu w 1794 roku wyglądała następująco: sztab regimentu, kompania szefa, kompania pułkownika, kompania podpułkownika, dwie kompanie majora oraz trzy kompanie kapitana.

Przy zachowaniu etatu z 1776 roku, nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 320 ludzi, co dawało łącznie 540 żołnierzy w służbie. Stan oddziału w 1792 roku, przed przejęciem wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a w praktyce 922. Można przyjąć, że w kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 798 żołnierzy, a faktycznie 752.

Regiment składał się z dwóch batalionów, z których każdy miał po cztery kompanie. Na dzień 1 sierpnia 1793 roku stan liczebny wynosił 752 ludzi, a 16 kwietnia 1794 roku wzrósł do 757.

Barwa regimentu

Po 1776 roku regiment używał białych wyłogów oraz złotych guzików. Piechota litewska nosiła rajtroków w kolorze chabrowym.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej wyłogi miały kolor pomarańczowy, a guziki pozostały złote.

Żołnierze regimentu

Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Funkcja szefa regimentu, wiążąca się z dużymi poborami, zazwyczaj była traktowana jako synekura. Szefowie mieli prawo do awansowania oficerów.

W 1775 roku w sztabie regimentu powinni znajdować się oficerowie: szef, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, audytor, adiutant i regimentsfelczer. W każdej kompanii powinno być trzech oficerów: kapitan z kompanią lub kapitan sztabowy, porucznik oraz chorąży. W kompanii majora był tylko dwóch oficerów (bez kapitana). Łącznie, poza szefem i felczerem, w jednostce powinno być siedemnastu oficerów. Po reformach sejmu wielkiego liczba oficerów wzrosła o czterech podporuczników, a także zwiększyła się liczba majorów, poruczników adiutantów, kapitanów z kompanią oraz kapitanów sztabowych. To dało ogółem 39 oficerów, bez szefa i regimentsfelczera.

Szefowie regimentu:

• książę Michał Serwacy Wiśniowiecki (1735 zm. 1744)
• książę Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko (zm. 1762)
• książę Michał Józef Massalski (zm. 1768)
• książę Michał Kazimierz Ogiński (29 II 1768 – 6 VII 1793)
• Szymon Marcin Kossakowski (11 VII 1793 – † 24 IV 1794)

Pułkownicy:

• gen. Sokół (1717)
• książę Radziwiłł (płk. miecznik Wlk. Ks. Lit. 1754–1759)
• Rzewuski (chorąży lit. gen. lejt. 1762)
• płk Oskierko (1766)
• Józef Pac (28 III 1776 – 9 XII 1783)
• Ignacy Rymiński (22 XII 1783)
• Morawski (1790)

Walki regimentu

1 Regiment Pieszy brał udział w 1792 roku w wojnie polsko-rosyjskiej, która miała na celu obronę Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy wynosił wówczas 970 ludzi.

Bitwy i potyczki:

• bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792)
• Sałaty (29 lipca 1794)
• Wilno (11 sierpnia)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.

Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.

Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.

Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.

Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.