1 Pułk Ułanów Nadwornych

1 Pułk Ułanów Nadwornych

1 Pułk Ułanów Nadwornych, znany również jako 1 Pułk JKM i Rzeczypospolitej Lekkiej Jazdy, był polskim pułkiem jazdy, który funkcjonował w okresie schyłkowym I Rzeczypospolitej.

W czasie powstania kościuszkowskiego występował pod nazwą 5 pułku ułanów.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Król posiadał własne jednostki wojskowe, które były finansowane z jego dochodów.

Ustawa sejmowa z 1775 roku regulowała tę kwestię w następujący sposób:

W 1777 roku pułk składał się z sztabu szwadronów dowodzonych przez rtm. Zarzyckiego, rtm. Brinkena oraz rtm. Zaleskiego.

Sejm Czteroletni w 1789 roku postanowił, że pułki nadworne będą podlegać królowi przez jego całe życie, a po jego śmierci przejdą do etatowych wojsk Rzeczypospolitej. Jednak już w maju 1792 roku sejm podjął decyzję o włączeniu wszystkich milicji nadwornych do regularnych wojsk Rzeczypospolitej. Pułk nadworny pod dowództwem J. Woyny był utrzymywany z dochodów króla i został włączony do komput Rzeczypospolitej dopiero w sierpniu 1793 roku.

W 1792 roku pułk liczył 390 „głów” i 390 koni. W marcu 1794 roku liczba ta wynosiła 382 „głów” i 345 koni, w maju wzrosła do 498 „głów” i 350 koni, a we wrześniu osiągnęła 601 „głów” i 403 koni.

W czasie powstania kościuszkowskiego pułk był uzbrojony w 396 pistoletów, 610 szabel oraz 370 pik.

Stanowiska

W ciągu swojej historii pułk stacjonował w następujących miejscach:

• Warszawa
• Łomazy (1774)
• Korsuń (1787)
• Bohusław
• Kozienice (1794)

Żołnierze pułku

Korpus oficerski pułku składał się z: pułkownika, majora, regenta (regiment-kwatermistrza) z rangą porucznika, adiutanta z rangą chorążego, felczera, 3 rotmistrzów, 6 poruczników oraz 6 chorążych.

Pułkownicy:

• Ignacy Woyno (1774-1783)
• Stanisław Köning (od 1783)
• Franciszek Ksawery Wojciechowski (1794)

Walki

W czasie wojny z Rosją w 1792 roku pułk nie brał aktywnego udziału, znajdował się w składzie korpusu rezerwowego dowodzonego przez gen. A. Byszewskiego. Pułk uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim pod nazwą 5 pułku ułanów, a szwadron pod dowództwem Franciszka Wojciechowskiego uciekł z pola bitwy pod Maciejowicami.

Bitwy i potyczki:

Żołnierze pułku brali udział w działaniach zbrojnych konfederacji barskiej oraz walczyli w bitwach pod Warszawą (17 kwietnia 1794), Nowym Dworem (26 kwietnia 1794), Słonimiem (3 sierpnia 1794), Zegrzem (18 sierpnia 1794), Krupczycami (16 września 1794), Brześciem (17 września 1794), Maciejowicami (10 października 1794) oraz Pragą (4 listopada 1794).

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.

Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.

Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.

rtm. Aleksander Wojciechowski: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich (z cyklu Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920) wyd. Warszawa 1929.

Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.