1 Pułk Strzelców Pieszych
1 Pułk Strzelców Pieszych to polski pułk piechoty, który działał w czasie Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony w 1815 roku. 13 stycznia 1822 roku nadano mu nazwę „Pułk strzelców pieszych jego cesarzewiczowskiej mości wielkiego księcia Mikołaja nr 1”, a jego szefem był wielki książę Mikołaj. Z dniem 22 stycznia 1826 roku pułk przemianowano na „Pułk strzelców pieszych jego cesarsko-królewskiej mości nr 1”. W okresie pokoju skład pułku obejmował sztab oraz dwa bataliony, z których każdy składał się z czterech kompanii. Do batalionów przypisano również dwie kompanie rezerwy. Każda kompania liczyła od 4 do 6 oficerów, 14-16 podoficerów i 184 szeregowych, a batalion liczył 830 żołnierzy. Całkowity stan pułku wynosił 5 oficerów starszych, 54-55 oficerów młodszych, 160 podoficerów, 72 muzyków i od 1664 do 1676 szeregowych, a także 5 oficerów oraz od 71 do 82 podoficerów i szeregowych niefrontowych, co łącznie dawało około 2050 żołnierzy. W czasie wojny planowano zwiększenie pułku do czterech batalionów, z ośmioma kompaniami w każdym z nich. W każdym batalionie tworzono kompanię wyborczą na bazie jednej z nowo utworzonych kompanii.
Pułk wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty. Po wybuchu powstania listopadowego, piechota została zreorganizowana, a pułk włączono do nowo utworzonej 4 Dywizji Piechoty. 26 kwietnia 1831 roku przeprowadzono kolejną reorganizację armii, dzieląc piechotę na pięć dywizji. Pułk znalazł się w 2 Brygadzie 4 Dywizji Piechoty. Na początku maja pułk został przeniesiony do 1 Dywizji Piechoty, zastępując walczące na Lubelszczyźnie pododdziały.
Miejsce dyslokacji w 1830
Pułk stacjonował w województwie mazowieckim:
- sztab – Sochaczew
- 1 batalion – Iłów
- 2 batalion – Trojanów
- kompanie karabinierskie – Warszawa (koszary Ordynackie)
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
- płk Zdzitowiecki (20 I 1815 – 1816)
- ppłk Bieliński (p.o. do 16 X 1816)
- ppłk Piotr Szembek (od 16 X 1816 z przerwą w latach 1819 i 1820, w których dowództwo było wakujące)
- ppłk Maciej Rolbiecki (od 7 XII 1830)
- ppłk Antoni Noffok (od 1 II 1831)
- płk Feliks Breański (od 25 V 1831)
- ppłk Salomon Suarce (od 13 VI 1831)
- ppłk Franciszek Bobiński (od 1 VIII 1831)
Oficerowie
- Bonifacy Jagmin
- Franciszek Kacper Fornalski
- Ignacy Lebel – lekarz batalionowy (około 1822)
Walki pułku
Pułk brał udział w działaniach wojennych podczas powstania listopadowego. Oto niektóre z bitew i potyczek, w których uczestniczył:
- Warszawa (29 listopada 1830)
- Wawer (19 lutego)
- Grochów (25 lutego)
- Ostrołęka (26 marca)
- Rożan (30 marca)
- Węgrów (14 kwietnia)
- Porządza, Przetycz, Choroście, Długosiodło, Plewki, Bródki (16 kwietnia)
- Bródki, Wasewo, Sokołów, Jakać (17 kwietnia)
- Tykocin (21 maja)
- Bielsk (22 maja)
- Hajnowszczyzna (23 maja)
- Wolpie (26 maja)
- Ostrołęka (26 maja)
- Mińsk (14 lipca)
- Warszawa (6 i 7 września)
W 1831 roku, podczas wojny z Rosją, żołnierze pułku zostali odznaczeni 6 kawalerskimi, 48 złotymi i 72 srebrnymi krzyżami Orderu Virtuti Militari.
Mundur
Żołnierze pułku nosili granatowe kurtki mundurowe z żółtymi wyłogami, kołnierzem i łapkami rękawów, a także białymi guzikami, na których znajdowały się numery pułku. Kołnierz, wyłogi na piersiach i rękawach oraz pola były granatowe z żółtą wypustką przy kurtce paradnej. Naramiennik był żółty, a numer 1 dywizji czerwony, z literą M z koroną dla kompanii karabinierskiej od 1822 roku. Lejbiki były granatowe z żółtą wypustką na kołnierzu i rękawach, a spodnie sukienne granatowe z żółtą wypustką. Kołnierz płaszcza był granatowy z żółtą wypustką. Wszystkie pasy były czarno lakierowane, a na głowie noszono furażerkę granatową z trzema żółtymi wypustkami. Frak mundurowy oficerów miał wyłogi granatowe jak u żołnierzy, a kołnierz z żółtą wypustką i granatowe rękawy. Codzienne szare spodnie miały granatowe lampasy oraz żółtą wypustkę pośrodku, a galony były srebrne z żółtą wypustką.
Chorągiew
Chorągiew pułku miała granatowe tło z krzyżem kawalerskim w czerwonym polu, otoczone wieńcem laurowym. W centrum znajdował się biały orzeł z złoconą koroną, dziobem i szponami. Pola między ramionami krzyża były żółte, a w rogach płata znajdowały się królewskie inicjały: A I, później M I z koroną, otoczone wieńcami laurowymi. Chorągiew została poświęcona 17 czerwca 1827 roku w obozie powązkowskim.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966. Brak numerów stron w książce.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.