1 Pułk Straży Granicznej
1 Pułk Straży Granicznej to jednostka organizacyjna Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
17 grudnia 1918 roku, szef Straży Granicznej, płk Małyszko, zaprezentował Ministerstwu Spraw Wojskowych wstępny projekt etatów dla oddziałów granicznych. Na mocy tego projektu do końca lutego 1919 roku sformowano 1 pułk Straży Granicznej. W jego skład weszły: 1 dywizjon, który tymczasowo stacjonował w Warszawie, oraz 3 dywizjon SG z Mławy. 21 marca 3 dywizjon SG został przekształcony w II/1 pułku Straży Granicznej, co spowodowało, że jego 1 szwadron przyjął numer 5, a 2 szwadron numer 6 w 1 pułku SG. Wkrótce dowództwo I dywizjonu przeniesiono z Warszawy do Łomży, a dowództwa jego dwóch szwadronów ulokowano w Boguszach i Kolnie.
Wiosną 1919 roku, Straż Graniczna znalazła się pod pełną komendą Ministerstwa Spraw Wojskowych. W ramach zmian strukturalnych nastąpiła również zmiana nazwy. Korpus SG zaczął funkcjonować jako Wojskowa Straż Graniczna. Oddziały Wojskowej Straży Granicznej w terenie zostały całkowicie podporządkowane Dowództwom Okręgów Generalnych, a 1 Pułk Wojskowej Straży Granicznej podlegał Dowództwu Okręgu Generalnego „Warszawa”.
17 kwietnia sformowano 7 szwadron pod dowództwem kapitana Krzyżanowskiego. W czerwcu dywizjon otrzymał nowe wyposażenie pochodzenia amerykańskiego, a broń i amunicję – francuską.
W lipcu 1919 roku miała miejsce reorganizacja pułku. 30 lipca II dywizjon opuścił skład pułku i przeszedł pod dowództwo 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej jako I/3 pWSG. Szwadrony dywizjonu zmieniły numerację odpowiednio: 5 na 4, 6 na 1, 7 na 3, a 8 na 2.
Służba graniczna
Pułk obsadzał linię graniczną Grajewo–Zieluń, a dowództwo pułku ulokowano w Ostrołęce.
3 maja na granice przeszedł nowo sformowany 7 szwadron, który obsadził odcinek od Rudnej do Bronisława [wł.]. 5 szwadron zajął odcinek od Lawieczyna do Wylazłowa [wł.]. 6 szwadron nie spełniał wymogów pododdziału granicznego, dlatego został ściągnięty z granicy i odesłany do 1 Dywizji Piechoty Legionów. W jego miejsce dywizja dostarczyła szwadron pod dowództwem rtm. Lubinskiego, składający się z 143 żołnierzy, który przyjął numer 6. Wraz z „starym” 6 szwadronem, do wojsk liniowych odesłano także część żołnierzy 5 szwadronu, którzy byli podejrzewani o działalność przemytniczą.
Dowódcy pułku
płk Alfred Walter
Przekształcenia
1 dywizjon Straży Granicznej (warszawski) → I dywizjon 1 pułku Straży Granicznej → I dywizjon 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 1 pułku Strzelców Granicznych
3 dywizjon Straży Granicznej → II dywizjon 1 pułku Straży Granicznej → II dywizjon 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej → I dywizjon 3 pułku Strzelców Granicznych
Przypisy
Bibliografia
Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4.
Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
Maciej Krzysztof Tchórzewski: Łomżyńskie formacje graniczne. Zarys dziejów. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2012. ISBN 978-83-934271-3-0.
Kronika 3 dywizjonu Straży Granicznej → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Historie 1 i 2 dywizjonu 3 pułku Wojskowej Straży Granicznej 1919–1920 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.