1 Pułk Piechoty OW Grodno

1 Pułk Piechoty OW Grodno Grupy Grodzieńskiej

1 Pułk Piechoty OW Grodno Grupy Grodzieńskiej, znany również jako 304 pułk piechoty, był oddziałem piechoty Wojska Polskiego, który został improwizowany podczas kampanii wrześniowej. W dokumentach używano również nazwy 304 pułk piechoty.

Pułk został sformowany w Grodnie z pododdziałów asystencyjnych oraz marszowych Okręgów Korpusu III i IX. Po transportowaniu koleją do Lwowa, brał aktywny udział w obronie miasta w dniach od 12 do 22 września 1939 roku.

Formowanie i zmiany organizacyjne pułku

W ramach mobilizacji powszechnej, pułk został utworzony na podstawie wileńskich batalionów marszowych 205 i 206 pułków piechoty rezerwowej, przynależących do 35 DP rezerwy. W dniach 1–6 września, pozostałe pododdziały, które nie weszły w ich skład, były zlokalizowane w garnizonach Wilno, Lida i Nowawilejka. W Okręgu Korpusu nr III w Grodnie oraz w innych garnizonach powstały bataliony marszowe dla pułków piechoty, które znajdowały się na froncie. Mobilizowano także zasoby osobowe z Ośrodków Zapasowych 1 DP Leg i 29 DP oraz Kadry Zapasowej Piechoty Grodno. Na rozkaz dowódcy Okręgu Korpusu III, generała brygady Józefa Olszyny-Wilczyńskiego, od 7 września rozpoczęto formowanie improwizowanych jednostek piechoty do obrony umocnień w Grodnie i Wilnie. Powstał improwizowany związek taktyczny, znany jako Obszar Warowny „Grodno” lub Grupa „Grodno”, pod dowództwem płk. dypl. Bohdana Hulewicza. W skład grupy wchodził 1 pułk piechoty, który został utworzony w następujący sposób:

Dowództwo pułku i organa kwatermistrzowskie sformowano przez 3 Okręgowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz Oddział Zbierania Nadwyżek 81 pp.
I batalion pochodził z batalionu marszowego 81 pułku piechoty, istniejącego od 4 września.
II batalion składał się z dowództwa grupy kompanii asystencyjnych nr 8, kompanii asystencyjnej nr 91 ze Słonimia, kompanii asystencyjnej nr 92 z Brześcia nad Bugiem oraz kompanii strzeleckiej i kompanii karabinów maszynowych z batalionu marszowego nr 4 z Lidy (77 pp).
III batalion utworzono z pozostałych kompanii strzeleckich batalionów marszowych typ spec. nr 1, 2 i 3 (1, 5 i 6 pp Leg.) oraz 2 kompanii karabinów maszynowych z batalionu marszowego typ spec. nr 3, sformowanych w garnizonie Wilno w dniach 3 i 4 września.

Dowódcą pułku został ppłk Mieczysław Janowski. Kompanie 1 pułku piechoty grodzieńskiej były wyposażone w standardowe uzbrojenie strzeleckie (kb, kbk, rkm, ckm oraz moździerze), a także w nowe lub starsze modele umundurowania żołnierzy, choć nie dysponowały hełmami. Pułk był najlepiej wyposażonym oddziałem Grupy „Grodno” i składał się głównie z młodych rezerwistów. Stan liczebny batalionów w chwili formowania był zbliżony do wojennego, np. I batalion liczył 800 żołnierzy, a II batalion 830. Od 18 września zaczęto również używać nazwy 304 pułk piechoty.

Działania bojowe 1 pułku piechoty OW Grodno

Zgodnie z rozkazem Szefa Sztabu Naczelnego Wodza (przekazanym przez I zastępcę szefa, płk dypl. Józefa Jaklicza) z 9 września 1939 roku, dowódca Okręgu Korpusu III wydał rozkaz płk dypl. B. Hulewiczowi załadunku 1 pp grodzieńskiego do transportów kolejowych. W dniach 10–12 września, pododdziały pułku zostały przewiezione do Lwowa, gdzie dotarły w godzinach porannych 13 września. Po rozładunku, III/1 pp pozostał na Podzamczu, podczas gdy reszta pułku w Barszczowicach została natychmiast skierowana na odcinek obrony zachodniej Lwowa, w związku z natarciem jednostek niemieckiej 1 Dywizji Górskiej. 1 pułk grodzieński zajął obronę na linii ulic: Grochowska, Dunin-Borkowskich, Bilińskich, Dworzec, ul. Błonie do ul. Janowskiej. W pierwszej linii obrony znajdowały się I batalion pułku, II/2 pp grodzieńskiego oraz III batalion pułku, podczas gdy II batalion pozostawał w odwodzie. Dowódcą odcinka zachodniego był ppłk Mieczysław Janowski, a siedziba dowództwa mieściła się przy ul. Lwa Sapiehy 37 (obecnie ul. Stepana Bandery).

W dniach 13 i 14 września bataliony pierwszorzutowe przeprowadziły wypad patrolami w sile wzmocnionego plutonu, zdobywając działko ppanc i broń maszynową, zniszczono również dwa motocykle z przyczepami, odparte ataki niemieckie na odcinku z południowego zachodu. Od 15 września piechotę wspierał 62 dywizjon artylerii lekkiej. Rozpoznano kierunki podejścia jednostek niemieckich. W dniu 15 września dowództwo najważniejszego odcinka obrony zachodniego przejął dowódca przybyłej do Lwowa 35 DP rez. płk dypl. Jarosław Szafran. Stan bojowy 1 pp grodzieńskiej w dniu 16 września wynosił 78 oficerów oraz 1806 podoficerów i szeregowych. Tego dnia toczono ciężkie walki o Dworzec Główny we Lwowie. 17 września II batalion pułku, wraz z dwoma innymi batalionami, prowadził natarcie w kierunku Hołoska Wielkiego, osiągając tę miejscowość. Celem natarcia było nawiązanie łączności ze Zgrupowaniem gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego, które przebijało się do Lwowa. Natarcie, mimo początkowych sukcesów, zostało zatrzymane, a straty batalionu wyniosły 6 poległych i dwóch rannych, w tym dowódca II batalionu, kpt. Gorczyca. 19 września, około godziny 14, podjęto kolejne natarcie w sile większej, w skład którego wchodziło 7 batalionów. II batalion 1 pułku grodzieńskiego wziął udział w natarciu, wspieranym przez pociąg pancerny nr 55 oraz 62 dal. Natarcie częściowo odrzuciło jednostki niemieckie, a bataliony okopały się na zdobytych stanowiskach, odpierając kontrataki. Walki trwały przez cały dzień 19 września, a II batalion poniósł znaczne straty, zarówno w ludziach, jak i w broni strzeleckiej. Pozycje pułku były ostrzeliwane przez artylerię niemiecką i atakowane przez lotnictwo, co prowadziło do dalszych strat. Walczący w składzie 35 DP rez. 1 pułk grodzieński, w wyniku reorganizacji, bronił pododcinka „Gródecki” w stosunku do pułku ppłk. Jankowskiego. Od 20 września zaczęto używać nazwy 304 pułk piechoty. 21 września na odcinku pułku stwierdzono odwrót jednostek niemieckich, co pozwoliło na zajęcie wcześniej bronionych przez wroga dominujących punktów terenowych. 22 września wydano rozkazy związane z kapitulacją garnizonu lwowskiego. Tego dnia, w godzinach popołudniowych, 1 pułk grodzieński, znany także jako 304 pułk piechoty, zaprzestał działań bojowych.

Obsada personalna 1 pp OW Grodno

dowódca pułku – ppłk piech. Mieczysław Janowski †1940 Charków
I adiutant pułku –
kwatermistrz – por. piech. Ferdynand Emilian Dyjankiewicz (41 pp)
dowódca plutonu łączności –
dowódca I batalionu – kpt. adm. (piech.) Józef III Jabłoński (81 pp) †1940 Charków
adiutant batalionu – ppor. piech. rez. Józef Tryzna
oficer żywnościowy – ppor. piech. rez. Stefan Flukowski (81 pp)
dowódca 1 kompanii strzeleckiej – ppor. piech. Michał Wawrzyniec Kosiba (81 pp) †16 IX 1939 Lwów
oficer w I baonie – ppor. rez. Kuft †16 IX 1939 Lwów
oficer w I baonie – ppor. rez. Pandur †16 IX 1939 Lwów
dowódca II batalionu – kpt. piech. Władysław Gorczyca
adiutant batalionu – por. piech. rez. Edward Sękowski
dowódca 4 kompanii strzeleckiej (dawna 91 komp. asystencyjna) – por. Wacław Dąbrowski
dowódca kompanii – por. piech. rez. Roman Kajetan Ziegenhirten †13 IX 1939 Lwów
oficer w II baonie – ppor. piech. rez. Stanisław Ignacy Batowski †20 IX 1939 Lwów
dowódca III batalionu – kpt. adm. (piech.) Tadeusz Jarosław Fludziński (3 Okręgowy Urząd WFiPW)
dowódca 7 kompanii strzeleckiej – por. rez. Franciszek Włodarczyk
dowódca I plutonu – ppor. rez. Piotr Wróbel
dowódca 9 kompanii strzeleckiej – por. piech. Józef Marcin Marcinkiewicz (6 pp Leg.)
dowódca 3 kompanii karabinów maszynowych – ppor. piech. Stefan Stanisław Drotlew (6 pp Leg.) †16 IX 1939

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Włodzimierz Parfieniuk: Twierdza grodzieńska. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2016, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia: Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7945-052-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 2: Dokumenty 17-22 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-65-5.
Andrzej Wesołowski (red.): SGO Polesie. Dokumenty, Relacje, Opracowania. Tom 6 Dywizja „Brzoza”. Dowództwo, artyleria, jednostki samodzielne. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2023. ISBN 978-83-66687-33-2.
Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie 1939 roku. wydanie III. Rzeszów: Wydawnictwo Libra, 2009. ISBN 978-83-89183-47-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.
Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].

Linki zewnętrzne

Obsada personalna Grup „Grodno” oraz „Stryj” i BK Wołkowysk. Forum o wojnach światowych. [dostęp 2021-12-16].
Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-10)].