Pułk 1 Piechoty Liniowej to jednostka piechoty Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony w 1815 roku w garnizonie w Warszawie. 22 stycznia 1822 roku nowym szefem pułku został wielki książę Rosji Michał Pawłowicz Romanow. Od tego momentu oddział nosił nazwę Pułk Piechoty Liniowej Jego Cesarzewiczowskiej Mości Wielkiego Księcia Michała Nr 1. W czasie pokoju pułk składał się z sztabu oraz dwóch batalionów, z których każdy miał cztery kompanie, a także dwóch kompani rezerwowych związanych z batalionami. Każda kompania liczyła od 4 do 6 oficerów, 14 do 16 podoficerów i 184 szeregowych, co łącznie dawało 830 żołnierzy na batalion. Całkowity stan pułku wynosił 5 oficerów starszych, 54-55 oficerów młodszych, 160 podoficerów, 72 muzyków oraz od 1664 do 1676 szeregowych, a także 5 oficerów oraz 71-82 podoficerów i żołnierzy niefrontowych. W sumie w pułku służyło około 2050 żołnierzy. Pierwsze dwie kompanie były wyborcze, w tym jedna grenadierska i jedna woltyżerska, natomiast pozostałe były kompanie centralne, zwane fizylierskimi, czyli strzeleckimi. W czasie wojny planowano rozbudowę pułku do czterech batalionów, z ośmioma kompaniami w każdym. W każdym batalionie, według etatu wojennego, miała powstać jedna kompanię woltyżerską na bazie nowo utworzonych kompanii.
Pułk był częścią struktury 1 Dywizji Piechoty. Po wybuchu powstania listopadowego, piechota została zreorganizowana. Pułk wszedł w skład nowo zorganizowanej 1 Dywizji Piechoty. 26 kwietnia 1831 roku przeprowadzono kolejną reorganizację piechoty armii głównej, dzieląc ją na pięć dywizji. Pułk pozostał w 1 Brygadzie 1 Dywizji Piechoty. W sierpniu skreślono ze stanu armii internowaną w Prusach 2 Dywizję Piechoty dowodzoną przez generała Giełguda, a powstała nowa 6 Dywizja Piechoty, do której pułk został włączony.
Dyslokacja pułku
Stanowisko: województwo mazowieckie.
Miejsca dyslokacji pododdziałów pułku w 1830 roku:
- sztab – Mszczonów
- 1 batalion – Mszczonów
- 2 batalion – Tarczyn
- dwie kompanie wyborcze – Warszawa (koszary Aleksandryjskie)
Dowódcy pułku
Pułkiem dowodzili:
- płk Hornowski (od 20 stycznia 1815)
- Ignacy Bolesta (od 7 lipca 1816)
- August Radwan (od 1820)
- Maciej Rybiński (od 1830, gen. bryg. od 18 marca 1831)
- ppłk Romuald Urbański (tymczasowy dowódca od 28 lutego 1831, płk od 25 maja)
Walki pułku
Pułk brał udział w działaniach wojennych podczas powstania listopadowego.
Bitwy i potyczki:
- Warszawa (29 listopada 1830)
- Stoczek (14 lutego 1831)
- Wawer (19, 20 lutego i 31 marca 1831)
- Grochów (25 lutego 1831)
- Liw (2 kwietnia 1831)
- Iganie (10 kwietnia 1831)
- Lubartów (10 maja 1831)
- Rogoźnica (29 sierpnia 1831)
W 1831 roku, podczas wojny z Rosją, żołnierze pułku zostali odznaczeni 28 złotymi i 48 srebrnymi krzyżami Orderu Virtuti Militari.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowym uzbrojeniem piechoty były karabiny skałkowe. Na początku używano karabinów francuskich wz. 1777 (kaliber 17,5 mm), które później zastąpiono rosyjskimi karabinami z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm). Oprócz karabinów, piechurzy byli wyposażeni w bagnety, a podoficerowie i grenadierzy posiadali także tasaki (pałasze piechoty). Dodatkowo, żołnierze mieli łopatki saperskie, ładownice na 40 naboi oraz pochwy na bagnety.
Umundurowanie piechura składało się z granatowej kurtki i spodni. Zimą noszono sukienne granatowe, a latem płócienne białe. Żołnierze pułku mieli żółte naramienniki oraz żółte wyłogi i kołnierze, a także białe pasy, jak cała piechota liniowa. Numer dywizji (1) był czerwony. Od 1822 roku, pierwsza kompania miała na naramienniku oznaczenie W. X. M. (Wielki Książę Michał). Używano wysokich czapek o okrągłych denkach (tzw. kaszkiety) z białymi sznurami (kordonami) oraz pomponami (w kompaniach fizylierskich) lub kitami (w kompaniach grenadierskich). Po reformie w 1826 roku wprowadzono pantalony zapinane na guziki oraz nowe, wyższe kaszkiety bez kordonów. Na kaszkiecie znajdowała się blacha z orłem i numerem pułku. W przypadku niepogody noszono szare, sukienne płaszcze do kostek, z żółtymi kołnierzami i naramiennikami, a na kaszkiet zakładano ceratowy pokrowiec po zdjęciu kordonów i pomponu (kity). 3. i 4. batalion pułku, utworzony w grudniu 1830 roku, nie miał kaszkietów, lecz okrągłe furażerki bez daszka, ze zmniejszonym denkiem, aby łatwiej je odróżnić od rosyjskich.
Czasy współczesne
W 2007 roku zakupiono 80 kompletów mundurów woltyżerów tego pułku dla żołnierzy z Batalionu Reprezentacyjnego WP.
Chorągiew
Na tle granatowego krzyża kawalerskiego w czerwonym polu, w otoku z wieńca laurowego umieszczono biały orzeł z koroną, dziobem i szponami w kolorze złoconym.
Pola między ramionami krzyża były białe z żółtym, a w rogach płata widniały królewskie inicjały: A I, a później M I z koroną, otoczone wieńcami laurowymi.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966.
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydaw. Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T.3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jak wojsko mundury szyło, a o broni zapomniało, tvn24.pl, 24 kwietnia 2007.