1 Pułk Lotniczy (1 plot) – jednostka lotnictwa Wojska Polskiego w okresie II RP.
Historia pułku
Pułk powstał na lotnisku mokotowskim 19 maja 1921 roku, bazując na wcześniejszych eskadrach lotniczych: 3, 8, 12, 16 eskadrze wywiadowczej oraz 7 i 19 eskadrze myśliwskiej. Eskadra myśliwska 19 została utworzona z połączenia eskadr 18 i 19, które przybyły do Polski z Armią gen. Hallera w 1919 roku z Francji.
Wówczas powstały trzy dywizjony, w skład których weszły następujące eskadry:
- I dywizjon wywiadowczy – 12 i 16
- III dywizjon myśliwski – 7 i 18
- IV dywizjon wywiadowczy – 3 i 8
Organizatorem oraz pierwszym dowódcą pułku był ppłk pil. Camillo Perini.
W maju 1922 roku rozwiązano IV dywizjon. Eskadra 3 wywiadowcza została podporządkowana dowódcy I dywizjonu, a eskadra 8 wywiadowcza została włączona do 2 pułku lotniczego i przeniesiona do Krakowa.
W 1925 roku, w związku z ujednoliceniem numeracji jednostek w polskim lotnictwie, zmieniono numery eskadr w pułku. Dodatkowo powstała nowa eskadra liniowa, a etat eskadry zwiększono do 10 samolotów. Eskadry wywiadowcze zmieniły nazwy na lotnicze. Pierwsza cyfra w numerze eskadry lotniczej symbolizowała numer pułku, a druga – kolejność eskadry.
Pułk składał się z: 11, 12, 13 i 14 eskadry liniowej oraz 121 i 122 eskadry myśliwskiej.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił 8 sierpnia jako datę święta pułkowego. Jednak 29 lutego 1932 roku minister spraw wojskowych zmienił tę datę na 19 maja. Od tego momentu pułk obchodził swoje święto w rocznicę sformowania w 1921 roku.
W 1928 roku miała miejsce kolejna reorganizacja lotnictwa. W 1 pułku lotniczym zlikwidowano 14 eskadrę liniową, a utworzono 211 eskadrę bombową. W tym samym roku eskadry myśliwskie zmieniły numerację: 121 stała się 111 eskadrą, a 122 – 112 eskadrą.
W 1929 roku, w związku z dalszymi zmianami w lotnictwie, 1 pułk zyskał nową eskadrę bombową – 212 oraz 113 eskadrę myśliwską, która początkowo była nocna, a później dzienna. Wiosną tego roku pułk wszedł w skład 1 Grupy Aeronautycznej, przemianowanej w 1936 roku na 1 Grupę Lotniczą.
W 1931 roku powstała kolejna eskadra bombowa – 213.
29 lutego 1932 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej pułku.
W 1933 roku zlikwidowano 16 eskadrę liniową, a w jej miejsce utworzono 13 eskadrę obserwacyjną oraz nową 13 eskadrę myśliwską.
W marcu 1939 roku rozwiązano dowództwa I/1 dywizjonu liniowego, V/1 dywizjonu bombowego, VI/1 dywizjonu towarzyszącego, a także 11 i 12 eskadry liniowe oraz 214 i 215 eskadry bombowe.
Struktura organizacyjna pułku
W sierpniu 1939 roku, podczas mobilizacji, 1 pułk lotniczy został rozwiązany. Równocześnie rozformowano 19 eskadrę towarzyszącą. Pozostałe eskadry zostały podzielone: eskadry myśliwskie weszły w skład Brygady Pościgowej, a eskadry bombowe do Brygady Bombowej. 13 eskadrę obserwacyjną skierowano do lotnictwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”, a 16 eskadrę obserwacyjną do lotnictwa dyspozycyjnego Naczelnego Wodza.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku:
- płk pil. Camillo Perini (V 1921 – III 1922 → dowódca 3 plot.)
- ppłk pil. inż. Antoni Buckiewicz (III 1922 – V 1926)
- płk pil. Jan Sendorek (V 1926 – 27 IV 1929 → dowódca 1 Grupy Lotniczej)
- mjr / ppłk pil. Franciszek Wieden (27 IV 1929 – II 1933)
- ppłk pil. Władysław Kalkus (III 1933 – XI 1935)
- ppłk obs. Władysław Heller (XI 1935 – VII 1938)
- płk pil. Stefan Pawlikowski (VII 1938 – VIII 1939 → dowódca Brygady Pościgowej)
Zastępcy dowódcy pułku:
- ppłk dr Leon Loria (od 1 III 1925)
- ppłk SG Zbigniew Belina-Prażmowski-Kryński (do 31 X 1927 → Oddział IV SG)
- ppłk SG Stanisław Kuźmiński (31 X 1927 – 5 XI 1928 → szef wydziału w Dep. Lot. MSWojsk.)
- mjr Władysław Kalkus (5 XI 1928 – 27 IV 1929 → dowódca 3 plot.)
- mjr dypl. Bohdan Kwieciński (IV 1929 – VI 1930)
- ppłk pil. Edward I Lewandowski (VI 1930 – I 1931)
- mjr / ppłk pil. Teofil Dziama (II 1931 – 30 IV 1935 → stan spoczynku)
- mjr / ppłk pil. Stefan Pawlikowski (1934 – VIII 1938 → dowódca 1 plot.)
- ppłk pil. Zygmunt Pistl (1939)
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Używane w pułku samoloty (lata użycia)
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
Odznaka została zatwierdzona w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 4, poz. 39 z 29 lutego 1932 roku.
Odznaka o wymiarach 40 x 33 mm ma formę stylizowanego orła w koronie z rozwiniętymi skrzydłami, umieszczonego na okrągłym złotym wieńcu. W polu wieńca, emaliowanego w kolorze niebieskim, wpisano numer i inicjały 1 PL.
Odznaka honorowa – składająca się z dwóch części, wykonana ze srebra. Na rewersie znajduje się próba srebra, imiennik grawera IK oraz numer nadania. Projektantem odznaki był Alfred Gürtler, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy.
Wersje:
- srebro, wieniec srebrny, bez numeru na rewersie
- oficerska – dwuczęściowa, tombak srebrzony, bez emalii – wieniec złocony
Znaki geometryczne na samolotach pułku w latach 1927 – 1932
Regulaminowe tło i godła eskadr 1 pułku lotniczego obowiązujące od 1932
Umieszczana pod skrzydłem litera identyfikacyjna 1 pułku lotniczego
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Andrzej Glass (kons.): Historia lotnictwa w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-047-7.
Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
Adam Kurowski: Lotnictwo polskie w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1962.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.